نارکولپسی (حمله ناگهانی خواب): علائم، انواع، علل و درمان
نارکولپسی (Narcolepsy) یا حمله ناگهانی خواب، یک بیماری مرتبط با مغز است که باعث اختلال در فرآیندهای طبیعی خواب و بیداری بدن میشود. در این بیماری، مغز نمی تواند توانایی بدن برای خوابیدن و بیدار ماندن را کنترل کند و فرد مبتلا به طور ناگهانی نیاز شدید به خوابیدن پیدا می کند، به حدی که مقاومت در برابر آن تقریباً برای وی غیرممکن است.
خواب آلودگی بیش از حد در طول روز و ضعف عضلانی از علائم حمله ناگهانی ین بیماری هستند. نارکولپسی یک بیماری مادامالعمر است و درمان قطعی ندارد. با این حال، داروها و تغییرات سبک زندگی میتوانند به مدیریت علائم کمک کنند.
آیا میدانید
اگر نارکولپسی شناسایی و تحت درمان قرار نگیرد، می تواند برای خود فرد و حتی سایرین خطرناک باشد.
فهرست مطالب
نارکولپسی و انواع آن | کاتاپلکسی چیست | فلج خواب چیست | مقایسه الگوی خواب معمولی با نارکولپسی | علائم | علل | عوامل خطر | تشخیص و آزمایش ها | درمان | عوارض و تداخلات دارویی | پیشگیری | چشم انداز بیماری | سؤالات پرتکرار
نارکولپسی (Narcolepsy) چیست؟
نارکولپسی یا همان حمله ناگهانی خواب، بیماری عصبی است که در آن فرد به طور ناگهانی تمایل به خوابیدن پیدا می کند و تقریباً مقاومت در برابر آن، غیر ممکن است. این بیماری اگرچه شایع نیست اما به دلیل علائم و نحوه بروز آن به طور گسترده شناخته شده است.
افراد مبتلا به این بیماری در بیدار ماندن برای مدت طولانی مشکل دارند زیرا مغز آنها نمی تواند توانایی بدن برای خوابیدن و بیدار ماندن را کنترل کند.
انواع
دو نوع اصلی نارکولپسی وجود دارد:
- نارکولپسی نوع ۱: این نوع شامل کاتاپلکسی میشود. حدود ۲۰٪ از موارد مبتلایان، نوع ۱ هستند.
- نارکولپسی نوع ۲: این نوع شامل کاتاپلکسی نمیشود. اکثر موارد نارکولپسی یعنی حدود ۸۰٪ از نوع ۲ هستند.
کاتاپلکسی (KAT-uh-plek-see) چیست؟
هنگامی که نارکولپسی باعث از دست دادن ناگهانی تون عضلانی شود، به آن کاتاپلکسی می گویند. این وضعیت میتواند به دلیل تجربه یک حس قوی، به ویژه هنگام خنده، رخ دهد. از دست دادن تون عضلانی باعث نرم و شل شدن عضلات و اندام ها می شود.
در شرایط عادی، مغز در طول خواب REM، کنترل بیشتر عضلات بدن را از کار میاندازد تا مانع از انجام فیزیکی رویاهایی که می بینید، شود. افراد مبتلا به کاتاپلکسی در هنگام بیداری دچار این حالت می شوند یعنی عضلاتشان شل و بی حرکت می شود. این اتفاق معمولاً چند دقیقه یا کمتر طول میکشد، اما ممکن است در طول آن، فرد اصلاً قادر به حرکت و یا صحبت کردن نباشد.
کاتاپلکسی خفیف
ممکن است فقط صورت و گردن را تحت تأثیر قرار دهد مانند افتادن غیرارادی فک یا بی حرکت شدن یکطرف بدن.
کاتاپلکسی شدید
میتواند باعث زمین خوردن و آسیب دیدگی شود.
آیا میدانید
احتمال اینکه تجربه احساسات مثبت مثل شوخی کردن و خندیدن باعث ایجاد کاتاپلکسی شوند، بیشتر است. اگرچه تعجب، ترس و عصبانیت نیز میتوانند باعث ایجاد کاتاپلکسی شوند، اما احتمال آن کمتر است.
در کودکان و افرادی که به تازگی علائم بیماری حمله ناگهانی خواب را تجربه می کنند، کاتاپلکسی ممکن است به شکل متفاوتی ظاهر شود مانند اخم کردن یا درهم کشیدن ناگهانی و غیرقابل کنترل صورت، بیرون آوردن زبان یا از دست دادن تون عضلانی در تمام بدن. در این افراد، این حالات معمولاً بدون هیچ دلیل مرتبط با احساساتی، اتفاق می افتد
فلج خواب چیست؟
وقتی می خوابیم، مغز ما کنترل عضلات بدن را متوقف میکند تا مانع از انجام فیزیکی رویاهایی که می بینیم، شود اما این وضعیت با بیدار شدن از خواب، به پایان می رسد و کنترل عضلات بازگردانده می شوند. در افرادی که دچار فلج خواب می شوند، بدن آنها پس از بیداری آنطور که باید کنترل عضلات را به دست نمیآورد. در چنین شرایطی فرد می تواند نفس بکشد و چشمانش را حرکت دهد اما نمی تواند صحبت کند یا بقیه اندام هایش را تکان دهد.
آیا میدانید
دیدن توهمات بویژه توهمات ترسناک در طول فلج خواب بسیار رایج است اما خوشبختانه، مدت زمان فلج خواب کوتاه است و حداکثر فقط چند دقیقه طول میکشد (اگرچه به نظر کسانی که آن را تجربه می کنند، طولانیتر است).
الگوی خواب معمول در مقایسه با نارکولپسی
فرآیند معمول به خواب رفتن با مرحلهای به نام خواب بدون حرکت سریع چشم (NREM) آغاز میشود. در طول این مرحله، امواج مغزی کُند میشوند. پس از حدود یک ساعت خواب NREM، فعالیت مغز تغییر میکند و خواب REM آغاز میشود. بیشتر رویاها در طول خواب REM اتفاق می افتند.
در نارکولپسی، ممکن است پس از گذراندن حداقل خواب NREM، ناگهان وارد خواب REM شوید. این میتواند هم در شب و هم در طول روز اتفاق بیفتد. کاتاپلکسی، فلج خواب و توهم مشابه تغییراتی هستند که در خواب REM رخ میدهند، اما در نارکولپسی، این علائم در حالی که فرد بیدار یا خواب است، رخ میدهند.
علائم اصلی نارکولپسی
این یبماری 4 علامت اصلی دارد که البته همه مبتلایان، این علائم را به صورت همزمان تجربه نمی کنند. علائم ممکن است در طی چند سال اول بدتر شوند.
علائم اصلی بیماری نارکولپسی عبارتند از:
- خوابآلودگی بیش از حد در طول روز: همه مبتلایان این علامت را دارند
- ضعف ناگهانی عضلات (کاتاپلکسی)
- توهمات مرتبط با خواب: توهمات درست پس از به خواب رفتن (توهمات هیپناگوژیک) یا درست پس از بیدار شدن (توهمات هیپناپومپیک) اتفاق میافتند.
- فلج خواب: گاهی اوقات پس از بیدار شدن از خواب، فرد به طور کامل قادر به حرکت و صحبت نیست.
سایر علائم
علاوه بر چهار علامت اصلی، برخی از علائم یا رفتارهای دیگر در افراد مبتلا به حمله ناگهانی خواب رایج است مانند:
- انجام حرکات بدون اراده در هنگام خواب: ممکن است در حین خواب، قسمتهایی از بدن خود مانند دستانشان را حرکت دهند.
- فراموشی: بسیاری از مبتلایان به یاد نمی آورند که پیش از آنکه دچار حمله ناگهانی خواب شوند، در حال انجام چه کاری بوده اند.
- طغیانهای ناگهانی کلامی غیرارادی قبل یا بعد از حمله ناگهانی خواب: فرد مبتلا به نارکولپسی ممکن است ناگهان صحبت کند و چیزی بگوید. معمولاً کلمات یا عباراتی که بیمعنی یا بیربط به اتفاقات اطراف هستند. وقتی فرد این کار را انجام میدهد، ممکن است با وحشت به حالت بیداری کامل برگردد. اکثر افرادی که این کار را انجام میدهند، آنچه را که گفته یا انجام داده اند به یاد نمی آورند.
- ورود سریع تر به خواب REM: به طور معمول، افراد ۶۰ تا ۹۰ دقیقه پس از به خواب رفتن وارد خواب REM میشوند. اما افراد مبتلا به نارکولپسی اغلب ظرف ۱۵ دقیقه پس از به خواب رفتن وارد خواب REM میشوند.
علل نارکولپسی
علل این بیماری به نوع آن بستگی دارد اما در نهایت همه این علل به هیپوتالاموس مرتبط هستند. هیپوتالاموس ناحیه ای از مغز است که در تنظیم زمان خواب و بیداری نقش دارد.
علل ابتلا به نارکولپسی نوع ۱
- از بین رفتن یا از کار افتادن سلول های سازنده اورکسین (اورکسین ها نوعی مولکول شیمیایی هستند که توسط نورون های مغزی که در هیپوتالاموس قرار دارند، استفاده می شوند. این نورونها کلید چگونگی بیدار ماندن ما هستند)
- جهش ژنتیکی با شناسه HLA-DQB1*06:02 (حدود ۹۰ تا ۹۵ درصد از افراد مبتلا به نارکولپسی نوع ۱ دارای این جهش ژنتیکی خاص هستند که بر روی سیستم ایمنی آنها تأثیر میگذارد. اگرچه حدود 25 % از افرادی که این جهش ژنی را دارند، اصلا به این بیماری مبتلا نیستند)
- سابقه خانوادگی
- عفونتهای ویروسی و باکتریایی خاص، به ویژه گونههای آنفولانزای H1N1 (آنفولانزای خوکی) و باکتریهایی که باعث گلودرد استرپتوکوکی میشوند
آیا میدانید
اورکسین ها معمولاً در مایع مغزی نخاعی (CSF) دیده می شوند. در مبتلایان به نارکولپسی نوع 1، سطح اورکسین در CSF بسیار پایین و گاهی بسیار ناچیز است.
علل ابتلا به نارکولپسی نوع 2
متخصصان هنوز به طور کامل نمیدانند که علل ابتلا به این بیماری چیست. احتمال دارد دلایل مشابهی مانند از دست دادن نورونهایی که از اورکسین استفاده میکنند یا مشکلی در نحوه حرکت اورکسین در مغز، عامل ایجاد این بیماری باشد.
در موارد نادر، نارکولپسی نوع 2 میتواند به دلایل زیر اتفاق بیفتد:
- آسیب های وارد به سر که ممکن است منجر به آسیب دیدگی هیپوتالاموس شوند مانند ضربه مغزی و آسیب های تروماتیک مغزی
- آتاکسی مخچهای اتوزومال غالب
عوامل خطر
- سن: نارکولپسی معمولاً بین 10 تا 30 سالگی شروع میشود.
- سابقه خانوادگی: اگر یکی از اعضای نزدیک خانواده به آن مبتلا باشد، خطر ابتلا در وی20 تا 40 برابر بیشتر است.
- جنسیت: مردان بیشتر به این بیماری مبتلا می شوند.
تشخیص و آزمایشها
از آنجا که نارکولپسی علائم مشترکی با چند بیماری دیگر مغزی و خواب دارد، تنها راه تشخیص قطعی آن، آزمایشهای تشخیصی تخصصی است.
قبل از انجام اکثر آزمایشهای تخصصی اصلی، پزشک ابتدا باید مطمئن شود بیمار، خواب کافی دارد. برای بررسی این موضوع معمولاً از روشهای ساده ردیابی الگوهای خواب و بیداری مانند اکتیگرافی استفاده می شود. در این روش از یک دستگاه ساعت مانند که روی مچ دست بسته می شود برای ردیابی الگوهای حرکتی فرد استفاده میشود.
آزمایش های تخصصی تشخیصی
برخی از آزمایشهای تخصیی برای تشخیص نارکولپسی عبارتند از:
- مطالعه خواب (پلیسومنوگرافی)
- آزمایش تأخیر خواب چندگانه (MSLT)
- آزمایش حفظ بیداری
- تپ نخاعی (پونکسیون کمری)
آزمایش مطالعه خواب (پلیسومنوگرافی)
مطالعه خواب شامل انواع مختلفی از حسگرها است که نحوه خواب را ردیابی میکنند. حسگرهای الکتروانسفالوگرام (EEG) امواج مغزی را ردیابی میکنند و به متخصصین این امکان را می دهند تا دقیقه به دقیقه ببینند که بیمار در کدام مرحله از خواب است.
افراد مبتلا به حمله ناگهانی خواب در مقایسه با دیگران، سریعتر به مرحله REM خواب وارد می شوند و خواب آنها نیز به دورههای بیداری تقسیم میشود که مطالعه خواب میتواند آنها را تشخیص داده و ثبت کند.
آزمایش تأخیر خواب چندگانه
این آزمایش بررسی میکند که آیا بیمار مستعد خوابیدن در طول روز هست یا خیر.
آزمایش حفظ بیداری
از این آزمایش برای تعیین اینکه آیا فرد میتواند در طول روز بیدار بماند یا نه، استفاده می شود.
تپ نخاعی (سوراخ کمری)
برای سنجش سطح اورکسین در مایع نخاعی از این آزمایش استفاده می شود. این یک روش اصلی برای تشخیص نارکولپسی نوع 1 است. پایین بودن سطح اورکسین میتواند نشان دهد که فرد مبتلا ممکن است دچار کاتاپلکسی نیز شود، حتی اگر هنوز این علامت را نداشته باشد.
مدیریت و درمان نارکولپسی
خوشبختانه نارکولپسی به خوبی به درمان ها پاسخ میدهد. علائم بیماری قابل کنترل است اما این بیماری عصبی، درمان قطعی ندارد. درمانها معمولاً با تجویز داروها شروع میشوند، اما تغییر در برنامه روزانه و سبک زندگی نیز میتواند کمک کننده باشد.
داروهای تجویزی
همانطور که گفته شد، دارو درمانی روش اصلی برای درمان نارکولپسی است. اکثر داروها برای کنترل خوابآلودگی بیش از حد در طول روز و برخی علائم دیگر بیماری تجویز می شوند از جمله:
داروهای بیداری:
این داروها خط اول درمان بیماری هستند مانند مودافینیل و آرمودافینیل. این داروها سیستم عصبی را تحریک میکنند که میتواند به کاهش شدت یا دفعات خوابآلودگی در طول روز کمک کند.
آمفتامینها و محرکهای شبه آمفتامین:
داروهایی مانند متیل فنیدات یا ترکیبات آمفتامین/دکستروآمفتامین
داروهای ضد افسردگی:
شامل مهارکنندههای بازجذب سروتونین-نوراپی نفرین (SNRI) مانند ونلافاکسین، مهارکنندههای انتخابی بازجذب سروتونین (SSRI) مانند فلوکستین یا داروهای ضد افسردگی سه حلقهای مانند کلومیپرامین یا پروتریپتیلین
اکسیبات سدیم:
این دارو تعداد دفعات بروز کاتاپلکسی را کاهش میدهد. اکثر کشورها به دلیل اثرات آن، تجویز و استفاده از این دارو را به شدت کنترل میکنند، اما هنوز هم به برای درمان نارکولپسی نوع ۱ استفاده میشود. حالت تهوع، شب ادراری و راه رفتن در خواب از عوارض جانبی احتمالی مصرف اکسیبات سدیم است.
داروهای مؤثر بر هیستامین:
مانند پیتولیسنت
آیا میدانید
در حالی که گزینههای درمانی متعددی برای درمان نارکولپسی در بزرگسالان وجود دارد، گزینههای درمانی در کودکان بسیار محدود است.
عوارض و تداخلات دارویی
احتمال اینکه بسیاری از داروهایی که نارکولپسی یا علائم آن را درمان میکنند با سایر داروها تداخل داشته باشند، زیاد است.
- فشار خون بالا (هیپرتانسیون) و ریتم نامنظم قلب تنها دو عارضه احتمالی مصرف داروهای محرک هستند.
- سدیم اکسیبات در صورت ترکیب با سایر داروهایی که عملکرد سیستم عصبی مرکزی را تضعیف میکنند، خطرناک است. مصرف آن همراه با سایر قرصهای خوابآور، مسکنهای مخدر یا الکل میتواند منجر به مشکلات تنفسی، کما و حتی مرگ شود.
آیا میدانید
افراد مبتلا به نارکولپسی بیشتر احتمال دارد اضافه وزن داشته باشند. گاهی اوقات با شروع علائم، وزن بیمار به سرعت افزایش مییابد.
پیشگیری
نارکولپسی تقریباً در همه موارد به طور غیرقابل پیشبینی اتفاق میافتد. به همین دلیل، کاهش خطر ابتلا به آن یا جلوگیری از وقوع آن غیرممکن است. با این حال تغییرات سبک زندگی در مدیریت علائم این بیماری بسیار مؤثرند از جمله:
- برای خواب و بیداری به یک برنامه منظم پایبند باشید. هر روز، از جمله آخر هفتهها، در یک ساعت مشخص بخوابید و بیدار شوید.
- چرت بزنید. در طول روز، در فواصل کوتاه چرت بزنید. چرتهای حداقل20 دقیقهای در طول روز، خوابآلودگی را به مدت 1 تا 3 ساعت کاهش میدهند.
- نیکوتین و الکل مصرف نکنید. استفاده از این مواد، به خصوص در شب، باعث تشدید علائم می شوند.
- به طور منظم ورزش کنید. انجام ورزش با شدت متوسط، حداقل ۴ تا ۵ ساعت قبل از خواب، به افزایش کیفیت خواب شبانه و احساس هوشیاری بیشتر در طول روز بعد، کمک می کند.
چشمانداز نارکولپسی
نارکولپسی معمولاً به خودی خود خطرناک نیست، اما نیاز ناگهانی و غیرقابل مقاومت به خواب بسیار مختل کننده است. افراد مبتلا به این بیماری ممکن است نتوانند رانندگی کنند (به طور موقت یا دائم، بسته به علائم و شرایط خاص آنها).
مبتلایان به نارکولپسی نوع ۱ در صورت شدید بودن کاتاپلکسی در خطر آسیب ناشی از سقوط، تصادفات رانندگی، آسیب دیدگی در هنگام کار با ابزارهای برقی یا تجهیزات سنگین و غرق شدن در حین شنا، هستند.
هشدار !
هرگز برای درمان این بیماری، اقدام به خود درمانی نکنید.
نارکولپسی میتواند منجر به تصادفات رانندگی جدی یا حتی مرگبار شود. برای حفظ امنیت خود و اطرافیانتان، هرگز رانندگی نکنید مگر اینکه پزشک به شما این اجازه را بدهد.
اگر نارکولپسی دارید، همیشه هنگام شنا یا سوار شدن در هر نوع قایق یا وسیله نقلیه آبی، جلیقه نجات بپوشید. حمله ناگهانی خواب در آب میتواند عواقب مرگباری داشته باشد.
سؤالات پرتکرار
نارکولپسی چقدر شایع است؟
این اختلال عصبی نادر است و تشخیص آن اغلب سالها طول میکشد، بنابراین تخمین تعداد واقعی افرادی که به آن مبتلا هستند دشوار است. با این حال آمارها نشان میدهد که از هر 100,000 نفر، 25 تا 50 نفر به آن مبتلا می شوند.
چه کسانی بیشتر احتمال دارد به این بیماری مبتلا شوند؟
معمولا این بیماری در اواخر نوجوانی و اوایل دهه 20 ظاهر می شود و مردان بیشتر به آن مبتلا می شوند. خطر ابتلا در افرادی که یکی از نزدیکان درجه یک آنها به بیماری حمله ناگهانی خواب مبتلا است نیز بیشتر است.
آیا نارکولپسی مسری است؟
خیر.یر، این بیماری مسری نیست یعنی از فردی به فرد دیگر منتقل نمی شود.
نارکولپسی چه مدت طول میکشد؟
این بیماری یک بیماری مادامالعمر است، با این حال گذر زمان باعث وخیم تر شدن آن نمی شود.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
به خواب رفتن ناگهانی و بدون دلیل، نشانه نیاز به مراجعه به پزشک است. این وضعیت میتواند نشان دهنده شرایط مختلفی باشد، نه فقط نارکولپسی.به یاد داشته باشید هر چه دیرتر برای تشخیص و درمان اقدام کنید، احتمال مواجهه با عوارض یا اثربخشی کمتر درمان بیشتر میشود.
چه مدت پس از درمان احساس بهتری خواهم داشت و بهبودی چقدر طول میکشد؟
زمان بهبودی یا زمان احساس اثرات درمانهای نارکولپسی به عوامل زیادی بستگی دارد. پزشک شما بهترین فردی است که میتواند به این پرسش، پاسخ دهد.
چگونه از خودم مراقبت کنم؟
اگر نارکولپسی دارید، انجام برخی کارها می تواند به مدیریت وضعیت و افزایش اثربخشی درمان کمک کند. از جمله اقدامات زیر:
- به عادات خواب خود پایبند باشید. پایبندی به یک برنامه خواب میتواند کیفیت خواب شما را بهبود بخشد.
- به اندازه کافی بخوابید.
- زمانی را که در اطراف چراغهای روشن یا استفاده از لوازم الکترونیکی میگذرانید، محدود کنید. قرار گرفتن در معرض نور این وسایل، نزدیک به زمان خواب میتواند عملکرد طبیعی خواب و بیداری بدن را مختل کند.
- از نوشیدن الکل یا کافئین، مصرف دخانیات یا غذا خوردن نزدیک به زمان خواب خودداری کنید.
- اگر داروهای خاصی مصرف میکنید مانند سدیم اکسیبات، به هیچ وجه نباید الکل و دخانیات (از جمله ویپینگ و تنباکوی بدون دود) مصرف کنید.
- از نظر جسمی فعال باشید. فعال ماندن، حتی فقط پیادهروی، میتواند به کیفیت خواب شما کمک کند.
- در طول روز چرت بزنید.
- از فعالیتهای خطرناک خودداری کنید یا هنگام انجام آنها اقدامات احتیاطی را انجام دهید.



