سپسیس (Sepsis): آنچه باید در مورد این وضعیت اورژانسی بدایند
سپسیس (Sepsis) یا همان عفونت خون یک وضعیت اورژانسی خطرناک است که در اثر پاسخ شدید سیستم ایمنی بدن به عفونت ایجاد می شود. اگر سپسیس به موقع تشخیص و درمان نشود میتواند منجر به عوارض شدید و حتی مرگ شود.
نوزادان، افراد بالای 65 سال، افرادی که بیماری های زمینه ای دارند و بیمارانی که در بخش مراقبت های ویژه بستری هستند، بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری قرار دارند. تب، لرز، ضربان قلب سریع، گیجی، مشکل در تنفس، هیپوترمی (کاهش دمای بدن)، انرژی پایین و ضعف و اُفت فشار برخی از علائم سپسیس هستند.
سپسیس چیست؟
سپسیس (عفونت خون) وضعیتی است که در اثر واکنش شدید بدن به عفونت بوجود می آید. وقتی بدن دچار عفونت می شود، سیستم ایمنی برای مبارزه با آن وارد عمل می شود و پروتئین‌ها و سایر مواد شیمیایی را برای مبارزه با آن آزاد می‌کند. در چنین شرایطی اگر سیستم ایمنی مبارزه با عفونت را متوقف کند و به جای مبارزه با عامل عفونت به بافت ها و اندام های طبیعی بدن آسیب برساند باعث ایجاد التهاب گسترده در تمام بدن شده که به آن سپسیس می گویند.
عفونت خون می تواند منجر به آسیب شدید بافت ها، نارسایی اندام ها و حتی مرگ شود. به همین دلیل یک اورژانس پزشکی به حساب می آید که نیازمند درمان فوری است.
آیا میدانید
سالانه تقریباً ۱.۷ میلیون مورد سپسیس در ایالات متحده تشخیص داده می شود که در ۳۵۰،۰۰۰ مورد، منجر به مرگ بیمار می شود.
مراحل سپسیس
این بیماری سه مرحله دارد که عبارتند از:
- سپسیس: در این مرحله عفونت وارد جریان خون می‌شود و باعث ایجاد التهاب در بدن می‌شود.
- سپسیس شدید: عفونت و التهاب به حدی شدید است که شروع به تأثیر بر عملکرد اندام‌ها می‌کند.
- شوک سپتیک: این مرحله باعث کاهش قابل توجه فشار خون می‌شود و ممکن است منجر به عوارض جدی مانند اختلال عملکرد اندام‌ها، نارسایی تنفسی یا قلبی، سکته مغزی و مرگ احتمالی شود.
عوامل خطر
چه کسانی بیشتر در معرض خطر ابتلا به سپسیس هستند؟
هر کسی می تواند به این بیماری مبتلا شود اما برخی گروه ها بیشتر در معرض خطر هستند از جمله:
- افرادی که هر نوع عفونتی به ویژه عفونت های باکتریمی مبتلا هستند
- کسانی که قبلا به سپسیس مبتلا شده اند
- میانسالان بالای ۶۵ سال
- نوزادان کمتر از 1 سال
- زنان در دوران بارداری و شیردهی
- مبتلایان به بیماری‌های خاصی مانند دیابت، چاقی، سرطان، بیماری کلیوی و کبدی
- آنهایی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند مانند کسانی که تحت شیمی درمانی هستند
- مصرف برخی داروها مانند کورتیکواستروئیدها
- بیمارانی که در در بخش مراقبت‌های ویژه (ICU) بستری هستند
- کسانی که دچار آسیب‌های شدید مانند سوختگی یا زخم‌های بزرگ هستند
- افرادی که کاتترهای داخل وریدی، IV یا لوله تنفسی دارند
- بیمارانی که اخیراً جراحی کرده اند
علائم و علل سپسیس
علائم در بزرگسالان
ممکن است عفونت خون نواحی مختلف بدن را درگیر کند، بنابراین علائم زیادی وجود دارد که میتواند نشان دهنده ابتلا به آن باشد. مثلاً اگر مسمومیت خون باعث ایجاد بیماری شده باشد، ممکن است بثورات سپسیس روی پوست ایجاد شود. این بثورات باعث می‌شود پوست قرمز و بی‌رنگ به نظر برسد یا به شکل لکه‌های کوچک و قرمز تیره روی پوست ظاهر شود.
به طور کلی شایع ترین علائم این وضعیت اورژانسی در مرحله اولی عبارتند از:
- انرژی پایین و ضعف
- بالارفتن ضربان قلب
- فشار خون پایین (اُفت فشار)
- تب یا هیپوترمی (کاهش شدید دمای بدن)
- لرزش یا لرز
- پوست عرق کرده و مرطوب
- گیجی یا آشفتگی
- هایپرونتیلاسیون (تنفس سریع) یا تنگی نفس
- درد یا ناراحتی شدید
علائم سپسیس شدید
این مرحله از بیماری با نارسایی اندام ها مشخص می‌شود و ممکن است با علائم زیر همراه باشد:
- تغییر در توانایی ذهنی
- تغییر رنگ مایل به آبی پوست به ویژه لب‌ها و انگشتان دست و پا
- مشکلات ادراری مانند کاهش ادرار یا نیاز فوری به ادرار کردن (تکرر ادرار)
آیا میدانید
مرحله سپسیس شدید خیلی سریع ممکن است به شوک سپتیک تبدیل شود که بسیار خطرناک است. برخی از علائم سپسیس شدید و شوک سپتیک با هم همپوشانی دارند اما یکی از نشانه‌های کلیدی شوک سپتیک، اُفت شدید فشار خون است.
علائم در نوزادان و کودکان
برخی از علائم ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- خوب شیر نخوردن
- تحریک‌پذیری
- بی‌حالی
- مشکل در تنفس
- تب
- یرقان
- تغییر رنگ مایل به آبی پوست
علل
اگرچه عفونت‌های قارچی، انگلی و ویروسی (مانند کووید۱۹ و آنفولانزا) نیز از علل بالقوه سپسیس هستند اما عفونت‌های باکتریایی شایع‌ترین علت این بیماری هستند از جمله:
- عفونت های مربوط به ریه مانند ذات الریه
- عفونت‌های دستگاه گوارش
- عفونت دستگاه تنفسی
- عفونت‌های دستگاه ادراری به ویژه در صورت داشتن کاتتر
- آپاندیسیت (عفونت آپاندیس)
- مشکلات روده
- پریتونیت (عفونت در حفره شکمی)
- عفونت‌های کیسه صفرا یا کبد
- سیستم عصبی مرکزی
- عفونت‌های مغز یا نخاع
- عفونت های پوستی مانند التهاب بافت همبند پوست
عوارض سپسیس
عوارض این بیشتر در موارد شدید آن رخ می‌دهد که عبارتند از:
- شوک سپتیک
- سندروم زجر تنفسی حاد (ARDS)
- انعقاد داخل عروقی منتشر (DIC)
- ایسکمی شریان مزانتری
- عوارض قلبی مانند نارسایی قلبی
- نارسایی اندام‌ها به ویژه کلیه‌ها، قلب و ریه‌ها
عوارض طولانی مدت پس از بهبودی سپسیس
با درمان سریع، بسیاری از افراد مبتلا به طور کامل بهبود می‌یابند و به زندگی عادی خود بازمی‌گردند. اما برخی دیگر ممکن است اثرات طولانی مدتی را تجربه کنند مانند موارد زیر:
- بی‌خوابی
- کابوس یا توهم
- حملات پانیک
- درد مفاصل و عضلات
- کاهش عملکرد شناختی (کاهش توانایی یادگیری، به خاطر سپردن، تمرکز و تصمیم‌گیری)
- نارسایی عضو
- ریزش مو
- کاهش وزن
- تغییرات خلقی
- کاهش اعتماد به نفس
تشخیص و آزمایش‌ها
تشخیص سپسیس
اگرچه هیچ معیار دقیقی برای تشخیص عفونت خون وجود ندارد اما تشخیص به موقع برای موفقیت درمان حیاتی است. به همین دلیل متخصصین از معاینه فیزیکی، آزمایش‌های آزمایشگاهی، اشعه ایکس و سایر آزمایش‌ها مانند کشت خون برای شناسایی عفونت و تشخیص این بیماری استفاده می کنند.
معیارهای تشخیص سپسیس
پزشکان از دو مجموعه معیار برای تعیین شدت بیماری استفاده می‌کنند.
SIRS
یک مجموعه برای سندروم پاسخ التهابی سیستمیک/ کما (SIRS) است. اگر بیمار دو یا چند مورد از معیارهای زیر را داشته باشد دچار سندروم SIRS است:
- تب بیش از (38 درجه سانتیگراد) یا دمای بدن کمتر از 36 درجه سانتیگراد
- ضربان قلب بیش از 90 ضربه در دقیقه
- میزان تنفس بیش از 20 نفس در دقیقه یا فشار دی اکسید کربن شریانی (PaCO2) کمتر از 32 میلی متر جیوه
- تعداد غیرطبیعی گلبول‌های سفید خون
qSOFA
ابزار دیگر، ارزیابی سریع و متوالی نارسایی اندام (qSOFA) است که در بیمارستان ها در کنار تخت بیمار مشکوک به سپسیس قرار میگیرد تا اگر عفونت تایید شد، یا احتمال آن وجود داشته باشد و حداقل دو مورد از معیارهای زیر در مورد بیمار مثبت باشد، ممکن است بیمار به سپسیس مبتلا باشد.
- فشار خون پایین: فشار خون سیستولیک (عدد بالا) کمتر از 100 میلی‌متر جیوه
- نرخ تنفس بالا: نرخ تنفس سریع‌تر از ۲۲ نفس در دقیقه
- مقیاس کمای گلاسکو: نمره ۱۵ یا کمتر در مقیاس کمای گلاسکو، که سطح هوشیاری فرد را تعیین می‌کند.
آزمایش های تشخیصی
- آزمایش خون: شمارش کامل خون (CBC)، کشت خون، آزمایش‌هایی برای بررسی عملکرد غیرطبیعی کبد و کلیه، مشکلات لخته شدن خون و ناهنجاری‌های الکترولیتی
- آزمایش ترشح زخم و ترشح مخاط
- سطح اکسیژن خون: آزمایشی برای ارزیابی سطح اکسیژن در خون
- آزمایش ادرار: آنالیز ادرار و کشت ادرار
- آزمایش‌های تصویربرداری: عکس‌برداری با اشعه ایکس، سی‌تی‌اسکن یا سونوگرافی
درمان سپسیس
مهمترین نگرانی در پروتکل بیماری سپسیس، تشخیص سریع و درمان سریع آن است. اگر پزشک ابتلای فرد به این بیماری را تشخیص دهد، معمولاً بیمار باید رد بخش مراقبت های ویژه (ICU) بستری شود تا درمان های لازم را تحت نظارت دقیق پزشکی دریافت کند.
گزینه های درمانی
- آنتی‌بیوتیک‌ها: در صورت ابتلا به عفونت باکتریایی، بیمار باید آنتی‌بیوتیک مصرف کند
- مایعات داخل وریدی (IV): برای حفظ جریان خون به اندام‌های بدن و جلوگیری از اُفت بیش از حد فشار خون
- داروهای وازوپرسور: وازوپرسورها رگ‌های خونی را سفت می‌کنند. در برخی موارد، ممکن است برای رسیدن به فشار خون طبیعی نیاز به تجویز این داروها باشد
- انسولین برای تثبیت قند خون
- کورتیکواستروئیدها برای کاهش التهاب
- مسکن‌ها برای کمک به ناراحتی
- مراقبت‌های حمایتی مناسب: در صورت بروز نارسایی اندام، به سایر درمان‌های سپسیس مانند دیالیز برای نارسایی کلیه یا تهویه مکانیکی برای نارسایی تنفسی نیاز خواهد بود
- جراحی: ممکن است برای برداشتن بافت آسیب دیده به جراحی نیاز باشد
چشم‌انداز بیماری
با تشخیص و درمان سریع، بسیاری از افراد مبتلا به سپسیس خفیف زنده می‌مانند اما بدون درمان، اکثر افراد مبتلا به مراحل جدی‌تر این بیماری شانس زنده ماندن ندارند.
متاسفانه 30 تا 40 درصد از افرادی که بیماری آنها به مرحله شوک سپتیک می رسد، حتی با درمان نیز، زنده نمی مانند.
آیا میدانید
درمان زودهنگام برای کاهش سرعت پیشرفت این بیماری حیاتی است. طبق اعلام انجمن سپسیس، خطر پیشرفت سپسیس به شوک سپتیک و حتی مرگ به ازای هر ساعت بدون درمان تا ۹٪ افزایش می‌یابد.
پیشگیری
اقداماتی که می‌توانید برای جلوگیری از سپسیس انجام دهید عبارتند از:
رعایت بهداشت خوب از جمله شستن اصولی و کافی دست‌ها
- تمیز نگه داشتن بریدگی‌ها و سایر زخم‌ها و پوشاندن آنها تا زمان بهبودی
- به‌روز نگه داشتن واکسن‌های توصیه شده
- دریافت مراقبت‌های پزشکی لازم برای بیماری‌های مزمن
هشدار
در صورت مشکوک بودن به عفونت، فوراً به پزشک مراجعه کنید.
سؤالات پرتکرار
آیا سپسیس مسری است؟
خود بیماری مسری نیست اما عوامل بیماری‌زای مسئول عفونت اولیه ممکن است مسری باشند.
چه مدت می‌توان با سپسیس زنده ماند؟
امید به زندگی به شدت عفونت و زمان شروع درمان بستگی دارد. بسیاری از افراد زنده می‌مانند و عوارض کمی را هم تجربه می‌کنند. با این حال، یک بررسی در سال ۲۰۲۰ نشان داد که میزان مرگ و میر برای سپسیس پس از ۹۰ روز ۳۲.۲ ٪ و برای شوک سپتیک ۳۸.۵ ٪ بوده است.
یک عفونت چقدر سریع میتواند به سپسیس تبدیل شود؟
پیشرفت از عفونت به بیماری به عوامل زیادی مانند نوع و محل عفونت و سرعت دریافت درمان بستگی دارد.
برای مثال، یک مطالعه در سال ۲۰۱۳ نشان داد که افراد مبتلا به عفونت‌های بافت نرم، ۹٪ کمتر از افراد مبتلا به عفونت‌های دستگاه ادراری، در عرض ۷ روز به سپسیس یا مرحله شدیدتر آن مبتلا می‌شوند. افراد مبتلا به عفونت‌های شکمی ۳۲٪ بیشتر در این بازه زمانی به این بیماری مبتلا می‌شوند.
مرگ ناشی از سپسیس چقدر طول می‌کشد؟
شوک سپتیک میتواند در کمتر از ۱۲ ساعت باعث مرگ شود.
