بیماری اسپوندیلیت آنکیلوزان چیست؟ آشنایی با علائم، علل، عوارض و درمان آن
بیماری اسپوندیلیت آنکیلوزان (Ankylosing spondylitis)، که به عنوان اسپوندیلوآرتریت محوری و روماتیسم ستون فقرات نیز شناخته می‌شود، یک بیماری التهابی است که با گذشت زمان و پیشرفت بیماری، ممکن است باعث جوش خوردن برخی از استخوان‌های ستون فقرات (مهره ها)، شود. جوش خوردگی مهره ها به هم، باعث کاهش انعطاف پذیری ستون فقرات و قوز کمر می شود.
در مواردی که دنده ها هم تحت تأثیر جوش خوردگی مهره ها قرار میگیرند، نفس کشیدن عمیق دشوار می شود. علائم این بیماری معمولاً در اوایل بزرگسالی شروع می‌شود. اگرچه هیچ درمان قطعی برای آن وجود ندارد، اما درمان‌ها می‌توانند در کاهش علائم و کُند کردن پیشرفت بیماری مؤثر باشند.
اسپوندیلیت آنکیلوزان چیست؟
اسپوندیلیت آنکیلوزان (روماتیسم ستون فقرات)، یک بیماری مزمن و خودایمنی است که با التهاب مفاصل ستون فقرات آغاز می‌شود و پیشرفت بیماری می‌تواند باعث سفتی، درد و در موارد شدید، جوش خوردن مهره‌ها به هم شود.
با پیشرفت بیماری، ساخت استخوان جدید بخشی از تلاش بدن برای بهبود است. این استخوان های جدید به تدریج شکاف‌های بین مهره‌ها را پر می‌کنند و در نهایت بخش‌هایی از مهره‌ها به هم جوش میخورند.
جوش خوردگی مهره ها به هم ممکن است باعث از بین رفتن انحنای طبیعی ستون فقرات، کاهش انعطاف پذیری آن و قوز کمر شود.
انواع بیماری
بیماری اسپوندیلیت آنکیلوزان یا همان اسپوندیلوآرتریت محوری دو نوع دارد.
- اگر در عکسبرداری توسط اشعه ایکس بیماری قابل مشاهده باشد به آن اسپوندیلیت آنکیلوزان می گویند.
- اما اگر در عکس برداری با اشعه ایکس بیماری قابل مشاهده نباشد اما براساس علائم، آزمایش خون و سایر آزمایش های تصویربرداری، بیماری تشخیص داده شود به آن اسپوندیلوآرتریت محوری غیررادیوگرافی می‌گویند.
علائم اسپوندیلیت آنکیلوزان
علائم روماتیسم ستون فقرات معمولاً در اوایل بزرگسالی شروع می‌شوند. علائم اولیه اسپوندیلیت آنکیلوزان عبارتند از:
- کمردرد
- احساس سفتی در کمر و باسن به خصوص صبح ها و پس از مدتی بدون تحرک بودن
- درد گردن
- خستگی
- کاهش انعطاف‌پذیری پایین ستون فقرات
- تب خفیف (به ندرت)
با گذشت زمان، علائم ممکن است در فواصل نامنظم بدتر شوند، بهتر و یا حتی متوقف شوند.
قسمت هایی که ممکن است درگیر بیماری شوند
در برخی موارد التهاب علاوه بر ستون فقرات سایر قسمت های بدن و به خصوص چشم ها را نیز درگیر میکند. قسمت هایی از بدن که بیشتر تحت تأثیر بیماری اسپوندیلیت آنکیلوزان قرار میگیرند عبارتند از:
- مفصل بین پایه ستون فقرات و لگن
- مهره‌های کمر
- محل‌هایی که تاندون‌ها و رباط‌ها به استخوان‌ها متصل می‌شوند، عمدتاً در ستون فقرات، اما گاهی اوقات در امتداد پشت پاشنه پا
- غضروف بین استخوان سینه و دنده‌ها
- مفاصل لگن، شانه ها، زانوها و مچ پاها
علل ابتلا به اسپوندیلیت آنکیلوزان
اسپوندیلیت آنکیلوزان هیچ علت خاص شناخته شده‌ای ندارد، اگرچه به نظر می‌رسد عوامل ژنتیکی در آن دخیل هستند. به طور خاص، افرادی که ژنی به نام HLA-B27 دارند، در معرض خطر بسیار بیشتری برای ابتلا به این بیماری هستند. با این حال، تنها برخی از افرادی که این ژن را دارند، به این بیماری مبتلا می‌شوند.
آیا میدانید
بیماری اسپوندیلیت آنکیلوزان اغلب بین ۲۰ تا ۴۰ سالگی شروع می‌شود، اما ممکن است قبل از ۱۰ سالگی شروع شود و در مردان بیشتر از زنان شایع است.
عوامل خطر
شروع بیماری معمولاً از اواخر نوجوانی و اوایل بزرگسالی است. اکثر افرادی که به این بیماری مبتلا می شوند، یک ژن خاص بنام HLA-B27 را دارند. اما این به این معنی نیست که هرکسی که این ژن را دارد، حتما به این بیماری مبتلا می شود.
عوارض
با پیشرفت بیماری، ساخت استخوان جدید بخشی از تلاش بدن برای بهبود است. این استخوان جدید به تدریج شکاف بین مهره‌ها را پر میکند و در نهایت بخش‌هایی از مهره‌ها به هم جوش می خورند. قسمت هایی از ستون فقرات که در آنجا مهره ها به هم جوش خورده اند، سفت و غیرقابل انعطاف می شود.
علاوه براین، جوش خوردن مهره‌ها می‌تواند باعث سفتی قفسه سینه و کاهش عملکرد و ظرفیت ریه ها شود.
سایر عوارض احتمالی عبارتند از:
- التهاب چشم یا یووئیت، یکی از شایع‌ترین عوارض بیماری اسپوندیلیت آنکیلوزان است. یووئیت می‌تواند باعث درد چشم، حساسیت به نور و تاری دید شود. در صورت بروز این علائم، فوراً به پزشک مراجعه کنید.
- شکستگی‌های فشاری: در مراحل اولیه اسپوندیلیت آنکیلوزان استخوان‌ها در برخی افراد ضعیف می‌شوند. ضعیف شدن مهره ها امکان خُرد شدن آنها را بیشتر می کند و قوز کمر را بیشتر می کند.
- شکستگی مهره ها می‌توانند به نخاع و اعصابی که از ستون فقرات عبور می‌کنند فشار وارد کرده و احتمالاً به آنها آسیب برسانند.
- مشکلات قلبی: اسپوندیلیت آنکیلوزان می‌تواند باعث ایجاد مشکلاتی در آئورت، بزرگترین شریان بدن، شود. آئورت ملتهب شده، ممکن است تا حدی بزرگ شود که شکل دریچه آئورت در قلب را تغییر دهد و عملکرد آن را مختل کند.
آیا میدانید
التهاب مرتبط با بیماری اسپوندیلیت آنکیلوزان، خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی را افزایش می‌دهد.
سایر عوارض احتمالی
به ندرت احتمال دارد که افراد مبتلا به بیماری اسپوندیلیت انکیلوزان با مشکلات زیر مواجه شوند:
- پسوریازیس
- التهاب روده (کولیت)
- ریتم غیرطبیعی قلب
- زخم یا ضخیم شدن بافت ریه
- آسیب نخاعی در اثر زمین خوردن
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر هر کدام از شرایط زیر را دارید لازم است که به پزشک مراجعه کنید:
- درد کمر یا باسنی که به آرامی شروع شده، صبح‌ها بدتر می‌شود یا باعث بیدار شدن شما از خواب می شود.
- درد کمر و باسنی که با ورزش بهبود می‌یابد و با استراحت بدتر می‌شود.
- قرمزی دردناک چشم، حساسیت شدید به نور یا تاری دید.
تشخیص بیماری اسپوندیلیت آنکیلوزان
در طول معاینه فیزیکی، پزشک از شما میخواهد که در جهات مختلف خم شوید تا دامنه حرکتی ستون فقرات را بررسی کند.
فشار دادن قسمت‌های خاصی از لگن یا حرکت دادن پاها در یک موقعیت خاص، بخش دیگری از معاینه فیزیکی برای بررسی اینکه چه وضعیتی باعث ایجاد درد می شود، است.
ممکن است پزشک از شما بخواهد نفس عمیق بکشید تا ببینید آیا در باز کردن قفسه سینه خود مشکل دارید یا خیر.
آزمایش‌های تصویربرداری
- عکسبرداری با اشعه ایکس به پزشکان این امکان را می‌دهد که تغییرات در مفاصل و استخوان‌ها، که به آن اسپوندیلوآرتریت محوری رادیوگرافی نیز می‌گویند، را بررسی کنند. اگر علائم قابل مشاهده باشند، بیمار به اسپوندیلوآرتریت محوری مبتلا است. در مراحل اولیه بیماری ممکن است علائم در تصویربرداری با اشعه ایکس مشهود نباشند.
- تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) از امواج رادیویی و یک میدان مغناطیسی قوی برای ارائه تصاویر دقیق‌تر از استخوان‌ها و بافت‌های نرم استفاده میکند. اسکن‌های MRI می‌توانند شواهدی از اسپوندیلوآرتریت محوری غیررادیوگرافیک را در مراحل اولیه بیماری نشان دهند.
آزمایش‌های آزمایشگاهی
هیچ آزمایش خاصی برای شناسایی بیماری اسپوندیلیت آنکیلوزان وجود ندارد. آزمایش‌های خونی وجود دارند که می‌توانند نشانگرهای التهاب را بررسی کنند، اما واقعیت این است که بسیاری از بیماری ها و مشکلات سلامتی می توانند باعث ایجاد التهاب شوند. بنابراین بالا بودن نشانگرهای التهابی در آزمایش، نمیتواند ابتلا به روماتیسم ستوان فقرات را مشخص کند.
با استفاده از آزمایش خون می توان وجود ژن HLA-B27 را آزمایش کرد. اما بسیاری از افرادی که این ژن را دارند، اسپوندیلیت آنکیلوزان ندارند و بدون داشتن این ژن هم ممکن است به این بیماری مبتلا شد.
به طور کلی پزشکان اغلب آزمایش های زیر را برای بررسی احتمالات موجود، تجویز می کنند:
- آنتی‌بادی ضد پپتید سیترولینه حلقوی (CCP) (که باید منفی باشد)
- شمارش کامل خون (CBC)
- ESR (معیاری برای التهاب)
- آنتی‌ژن HLA-B27 (که ژن مرتبط با اسپوندیلیت انکیلوزان را تشخیص می‌دهد)
- فاکتور روماتوئید (که باید منفی باشد)
رویکردهای درمانی بیماری اسپوندیلیت آنکیلوزان
هدف از درمان این بیماری، تسکین درد، سفتی و جلوگیری یا به تأخیر انداختن عوارض و بدشکلی ستون فقرات است. شروع درمان قبل از اینکه بیماری باعث آسیب برگشت‌ناپذیر شود، بیشترین موفقیت را به همراه دارد.
درمان های دارویی
- داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند ناپروکسن سدیم (Aleve) و ایبوپروفن (Advil، Motrin IB، و غیره) : این داروها معمولاً برای درمان اسپوندیلوآرتریت محوری و اسپوندیلوآرتریت محوری غیررادیوگرافی تجویز می شوند. داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی می‌توانند التهاب، درد و سفتی را تسکین دهند، اما ممکن است باعث خونریزی دستگاه گوارش شوند.
- کورتیکواستروئید: ممکن است برای کنترل درد و تورم به داروهای قوی‌تری نیاز باشد مانند کورتیکواستروئید (مانند پردنیزون) که برای مدت کوتاهی میتوان از آنها استفاده کرد.
- مسدودکننده فاکتور نکروز تومور (TNF) یا یک مهارکننده اینترلوکین-17 (IL-17): اگر داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) مؤثر نباشند، پزشک ممکن است مسدودکننده فاکتور نکروز تومور (TNF) یا مهارکننده اینترلوکین-17 (IL-17) تجویز کند. این داروها زیر پوست یا از طریق خط وریدی تزریق می‌شوند. مهارکننده جانوس کیناز (JAK) به صورت خوراکی مصرف می‌شوند. این نوع داروها می‌توانند سل درمان نشده را دوباره فعال کنند و بیمار را مستعد ابتلا به عفونت کنند.
نمونه‌هایی از مسدودکننده‌های فاکتور نکروز تومور (TNF) عبارتند از:
- آدالیموماب (هومیرا)
- سرتولیزوماب پگول (سیمزیا)
- اتانرسپت (انبرل)
- گولیموماب (سیمپونی)
- اینفلیکسیماب (رمیکید)
مهارکننده‌های اینترلوکین-۱۷ (IL-17) که برای درمان بیماری اسپوندیلیت انکیلوزان استفاده می‌شوند عبارتند از:
- سکوکینوماب (کوزنتیکس)
- ایکسیکیزوماب (تالتز)
نمونه های از مهارکننده‌های جانوس کیناز (JAK) که برای درمان اسپوندیلیت انکیلوزان استفاده می شوند عبارتند از:
- توفاسیتینیب (زلجانز)
- اوپاداسیتینیب (رینوک)
سایر درمان ها
فیزیوتراپی
بخش مهمی از درمان بیماری اسپوندیلیت انکیلوزان، انجام فیزیوتراپی است که فواید متعددی از تسکین درد گرفته تا بهبود قدرت و انعطاف‌پذیری را به همراه دارد. یک فیزیوتراپیست برنامه تمرینی خاصی را براساس نیاز بیمار طراحی می کند که معمولاً شامل موارد زیر است:
- تمرینات دامنه حرکتی و کششی
- تمرینات تقویتی برای عضلات شکم و کمر
- وضعیت‌های مناسب خواب و راه رفتن
جراحی
اکثر افراد مبتلا به اسپوندیلیت انکیلوزان یا اسپوندیلوآرتریت محوری غیررادیوگرافی نیازی به جراحی ندارند. در صورتی که درد شدید باشد یا آسیب مفصل ران به حدی باشد که نیاز به تعویض داشته باشد، ممکن است جراحی انجام شود.
نکات کلیدی برای مراقبت از خود
انتخاب سبک زندگی می‌تواند در مدیریت بیماری اسپوندیلیت آنکیلوزان بسیار مؤثر باشد از جمله:
فعال بودن: ورزش می‌تواند به کاهش درد، حفظ انعطاف‌پذیری و بهبود وضعیت بدن کمک کند.
سیگار نکشیدن: سیگار کشیدن به طور کلی برای سلامتی مضر است، اما برای افراد مبتلا به اسپوندیلیت آنکیلوزان مشکلات بیشتری ایجاد میکند از جمله اختلال بیشتر در تنفس.
حالت صحیح بدن را تمرین کنید: تمرین صاف ایستادن در مقابل آینه می‌تواند در جلوگیری از برخی از مشکلات مرتبط با اسپوندیلیت آنکیلوزان مفید باشد.
چشم انداز بیماری
پیش‌بینی سیر بیماری دشوار است. با گذشت زمان، علائم و نشانه‌های اسپوندیلیت آنکیلوزان عود و بهبود می بایند. اکثر افراد می‌توانند به خوبی به زندگی خود ادامه دهند، مگر اینکه آسیب زیادی به لگن یا ستون فقرات وارد شود.
درمان با داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی اغلب درد و تورم را کاهش می‌دهد. به نظر می‌رسد درمان‌های تزریقی یا وریدی مانند مهارکننده‌های TNF در اوایل بیماری، پیشرفت آرتروز ستون فقرات را کُند می‌کنند.
خوشبختانه داروهای جدیدتر دیگری مانند مهارکننده‌های اینترلوکین-۱۷ و داروهای خوراکی، مهارکننده‌های جانوس کیناز (JAK) نیز برای کنترل علائم و کُند کردن پیشرفت بیماری تأیید شده‌اند.
