بیماری آسم در کودکان: آشنایی با علائم، علل، عوامل خطر و درمان
آسم معمولاً از دوران کودکی شروع میشود، زمانی که سیستم دفاعی بدن هنوز در حال توسعه است. عفونت‌های ویروسی، قرار گرفتن در معرض آلرژن‌هایی مانند دود سیگار و ابتلای والدین به آسم (به ویژه مادر)، خطر ابتلا به بیماری آسم در کودکان را افزایش میدهد. اگرچه در سنین بزرگسالی آسم در بین زنان شایع تر است اما در دوران کودکی پسران بیش از دختران به این بیماری تنفسی مزمن دچار می شوند.
فهرست مطالب
تعریف بیماری | علائم | علل | عوامل خطر | الگوها و محرک های بیماری | عوارض بیماری | تشخیص | درمان و داروهای تجویزی | عوارض داروها | علائم اورژانسی | برنامه عملیاتی آسم | سؤالات متداول
آسم چیست؟
آسم یک بیماری مزمن تنفسی است که بدلیل تورم و التهاب لوله های تنفسی که هوا را از بینی به ریه ها منتقل میکنند، ایجاد می شود. این بیماری با علائمی مانند سرفه، خس خس سینه، تنگی نفس و گرفتگی قفسه سینه همراه است.
بیماری آسم در کودکان معمولاً قبل از 5 سالگی شروع میشود. بیماری آسم شایع ترین بیماری مزمن در دوران کودکی است که باعث بستری شدن کودکان در بیمارستان و غیبت از مهدکودک و مدرسه میشود.
از آنجا که نوزادان و کودکان نوپا نمی‌توانند احساس خود را توصیف کنند، شناخت علائم آسم برای والدین، سایر اعضای خانواده و مراقبان بسیار مهم است.
علائم بیماری آسم در کودکان
کودکان ممکن است علائم آسم متفاوتی در مقایسه با بزرگسالان داشته باشند و همه آنها نیز علائم یکسانی ندارند. علائم می‌تواند از یک دوره به دوره دیگر در یک کودک متفاوت باشند.
علائم آسم در دوران کودکی ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- حملات مکرر سرفه: حملات سرفه ممکن است در حالی که کودک در حال بازی یا خندیدن، در شب یا درست پس از بیدار شدن کودک رخ دهد
- پرهیز از فعالیت‌های پرانرژی یعنی یه اندازه سایرکودکان ندود، بازی نکند یا نخندد
- انقباضات قفسه سینه: وقتی کودک سعی میکند نفس بکشد، ناحیه بین دنده‌ها و ناحیه گردن او فرو می‌رود
- گرفتگی یا درد قفسه سینه (کودکان خردسال ممکن است از “درد شکم” شکایت کنند)
- تولید صدای خس خس یا سوت مانند در هنگام تنفس و به ویژه در هنگام بازدم
- مشکل در صحبت کردن، عدم توانایی در بیان جملات
- خستگی سریع، ممکن است هنگام پیاده‌روی درخواست کند که او را بغل کنند
- رنگ پریدگی یا کبودی صورت، لب‌ها و یا ناخن‌های دست
- افزایش تعداد تنفس در حالت استراحت
- مشکل در تغذیه (مکیدن یا خوردن)
- تنفس سریع یا تنگی نفس
- احساس ضعف یا خستگی
- حلقه‌های تیره زیر چشم
- سرماخوردگی‌های مکرر
- تحریک‌پذیری
فرزند شما ممکن است فقط یکی از این علائم یا چند مورد از آنها را داشته باشد. ممکن است علائم تنها بدلیل سرماخوردگی یا حتی برونشیت باشد، اما اگر علائم عود کرد حتما باید به متخصص آسم (مانند متخصص آلرژی) مراجعه کنید.
علل و عوامل خطر
علل بیماری آسم در کودکان
محققان علت دقیق آسم را نمی‌دانند، اما اغلب در دوران کودکی، زمانی که سیستم ایمنی کودک هنوز در حال رشد است، ایجاد میشود. عوامل زیادی ممکن است بر نحوه رشد ریه‌های کودک یا نحوه مبارزه بدن او با میکروب‌ها تأثیر بگذارند. این عوامل عبارتند از:
- ژنتیک: سابقه خانوادگی بیولوژیکی، مانند والدینی که آسم دارند.
- آلرژن‌ها: چیزهایی در محیط که بر کودک تأثیر می‌گذارند مانند گرد و غبار یا دود تنباکو.
- ابتلا به عفونت‌های ویروسی در سنین پایین: عفونت‌های تنفسی که بر تنفس تأثیر می‌گذارند مانند سرماخوردگی معمولی
- قرار نگرفتن کافی در معرض بیماری‌های دوران کودکی که سیستم ایمنی بدن آنها را تقویت میکند
- میزان کمتر شیردهی، که مانع از دریافت مواد مهم سیستم ایمنی توسط نوزادان میشود
عوامل خطر بیماری آسم در کودکان
شواهد نشان میدهد کودکانی که شرایط زیر را دارند، بیشتر در معرض ابتلا به آسم هستند:
- ژنتیک و سابقه خانوادگی: اگر یکی از والدین آسم داشته باشد، به خصوص اگر مادر باشد، احتمال ابتلا به آسم در کودک بیشتر است
- زودرس بودن یا وزن کم هنگام تولد
- قرار گرفتن در معرض آلودگی هوا
- قرار گرفتن در معرض دود سیگار در دوران بارداری مادر یا در دوران کودکی
- نژاد یا قومیت
- ابتلا به برخی بیماری‌ها یا شرایط دیگر مانند آلرژی و چاقی
- جنسیت : ابتلا به بیماری آسم در کودکان در پسران شایع‌تر است
الگوها و عوامل محرک بیماری آسم در کودکان
الگوها
ممکن است آسم در هر کودکی متفاوت باشد. برخی از کودکان آسمی دارند که فقط هر از گاهی یا بعد از ورزش یا سرماخوردگی بروز میکند. برخی دیگر ممکن است هر روز علائم داشته باشند.
عوامل محرک
عوامل محرک آسم چیزهایی هستند که می‌توانند باعث بروز علائم شوند. عوامل محرک آسم برای هر کودک متفاوت است. علائم حتی می‌توانند ساعت‌ها پس از قرار گرفتن در معرض عامل محرک بروز کنند. این امر می‌تواند تشخیص آسم در کودک را دشوار کند.
محرک‌های مختلف می‌توانند انواع مختلفی از آسم را ایجاد کنند:
1. آسم آلرژیک
توسط آلرژن‌ها ایجاد میشود. آلرژن‌ها موادی هستند که باعث واکنش آلرژیک میشوند. این مواد می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
- مایت‌های گرد و غبار
- کپک
- حیوانات خانگی
- گرده علف، درختان و علف‌های هرز
- آفاتی مانند سوسک و موش
2. آسم غیر آلرژیک
توسط محرک‌هایی ایجاد میشود که آلرژن نیستند، مانند:
- تنفس هوای سرد
- مصرف داروهای خاص
- مواد شیمیایی خانگی
- عفونت‌هایی مانند سرماخوردگی و آنفولانزا
- آلودگی هوای بیرون و داخل خانه
- دود تنباکو
3. آسم ناشی از ورزش
در حین ورزش بدنی، به ویژه هنگامی که هوا خشک است، رخ میدهد
عوارض بیماری آسم در کودکان
اگر آسم به خوبی مدیریت نشود، می‌تواند مشکلات و عوارض مختلفی ایجاد کند که مهمترین آنها عبارتند از:
- حملات شدید آسم
- غیبت از مدرسه یا سایر فعالیت‌ها
- بستری شدن مکرر در بیمارستان و یا مراجعه به اورژانس
- آسیب دائمی به ریه ها
تشخیص بیماری آسم در کودکان
آسم معمولاً از طریق معاینه پزشکی و آزمایشی که جریان هوای ورودی و خروجی ریه‌ها را اندازه‌گیری میکند، تشخیص داده میشود. تشخیص کودکان می‌تواند چالش برانگیز باشد، به خصوص زمانی که بسیار کوچک هستند. کودکانی که در سن پیش‌دبستانی یا کمتر هستند ممکن است نتوانند آزمایش جریان هوا را که نیاز به دمیدن بسیار محکم در یک لوله دارد (اسپیرومتری)، انجام دهند. در عوض، پزشک برای تشخیص از موارد زیراستفاده میکند:
- معاینه فیزیکی
- بررسی سابقه پزشکی
- عکسبرداری با اشعه ایکس از قفسه سینه
- در صورت داشتن سابقه آلرژی، انجام آزمایش‌های آلرژی پوستی یا خونی لازم است. این آزمایش‌ها بررسی میکنند که کدام آلرژن‌ها باعث واکنش سیستم ایمنی بدن میشوند
پزشکان اغلب توصیه میکنند که کودک داروهای آسم را به مدت چند ماه استفاده کند تا مشخص شود که آیا علائم وی بهبود پیدا میکند یا خیر.
آیا میدانید
از هر 10 کودکی که در هنگام سرماخوردگی یا عفونت های تنفسی با صدای صوت مانندی نفس می کشند، 4 کودک بعداً مبتلا به آسم تشخیص داده میشوند.
درمان بیماری آسم در کودکان
درمان کودک مبتلا به آسم به شدت و فراوانی علائم او بستگی دارد. پزشک متخصص آلرژی ممکن است دو نوع دارو تجویز کند:
- تسکین سریع یا همان تسکین‌دهنده‌ها: همه کودکان مبتلا به آسم برای درمان سرفه، خس خس سینه و تنگی نفس یا حمله آسم به داروهای تسکین سریع نیاز دارند. کودک باید این داروها را که معمولاً به صورت استنشاقی هستند، همیشه همراه خود داشته باشد و با تجربه اولین علامت از آن استفاده کند.
- پیشگیری‌کننده یا همان کنترل‌کننده‌ها: در بسیاری از کودکان مبتلا به آسم برای جلوگیری از علائم و حملات آسم نیاز به مصرف روزانه یک داروی کنترل‌کننده است. اگر کودک بیش از حد از داروهای تسکین سریع استفاده میکند یا به طور مکرر به کورتیکواستروئیدهای خوراکی مانند پردنیزون برای حملات آسم نیاز دارد، ممکن است به یک کنترل‌کننده نیاز داشته باشد.
داروهای تجویزی
داروهایی که ممکن است برای درمان بیماری آسم در کودکان تجویز شود عبارتند از:
- کورتیکواستروئیدهای استنشاقی از مؤثرترین داروها برای درمان آسم هستند. این داروها ایمن و قابل تحمل هستند و بعنوان خط اول درمان آسم، تجویز میشوند.
- آنتی‌لوکوترین‌ها یا تعدیل‌کننده‌های لکوترین: داروهای خوراکی هستند که در پیشگیری از علائم آسم مؤثرند.
- آگونیست‌های بتا۲ استنشاقی طولانی‌اثر: این داروها هرگز به تنهای تجویز و مصرف نمی شوند. اما در ترکیب با کورتیکواستروئید استنشاقی می‌توانند بسیار مفید باشند.
- بیولوژیک‌ها: زمانی که سایر داروها در کنترل بیماری مؤثر نباشد، پزشکان از داروهای بیولوژیکی استفاده می کنند. تا کنون، 5 داروی بیولوژیکی توسط سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) برای درمان بیماری آسم در کودکان تأیید شده‌اند: دوپیلوماب، مپولیزوماب و اومالیزوماب (برای سنین ۶ سال به بالا) و بنرالیزوماب و تِزِپلوماب-اِکو (برای سنین ۱۲ سال به بالا). پزشک متخصص با انجام آزمایش خون متوجه می شود که کدام داروی بیولوژیک برای کودک مؤثرتر است.. بسته به داروی بیولوژیکی تجویز شده، کودک هر دو هفته یک بار باید تزریق زیر پوستی دارو را دریافت کند.
وسایل درمانی کمکی
اسپیسر چیست؟
دادن داروی آسم به کودکان خردسال بدون استفاده از اسپیسر غیرممکن است. اسپیسر یک ظرف خالی است که به دستگاه استنشاقی متصل میشود و دهانه مخصوصی برای تنفس دارد. این وسیله کمک میکند تا داروی بیشتری به اعماق ریه‌ها برسد. نوزادان و کودکان خردسال ممکن است به یک ماسک صورت مخصوص نیز نیاز داشته باشند تا به آنها در تنفس از طریق اسپیسر کمک کند. این ماسک‌ها محکم دور دهان و بینی کودک قرار می‌گیرند تا هیچ دارویی به بیرون نشت نکند.
نبولایزر چیست؟
نبولایزر دستگاهی است شامل یک لوله و ماسک که برای بهتر رساندن دارو به ریه ها استفاده می شود.
آیا میدانید
کودکان مبتلا به آسم باید هر پاییز واکسن آنفولانزا بزنند. اگرچه نسخه تزریقی واکسن حاوی مقدار بسیار کمی پروتئین تخم‌مرغ است، اما برای کودکانی که به تخم‌مرغ حساسیت دارند، بی‌خطر است.
عوارض جانبی مصرف داروهای بیماری آسم در کودکان
پزشکان سال‌ها است که اکثر داروهای آسم را برای کودکان در سراسر جهان تجویز میکنند. این یعنی فرصت زیادی برای تحقیق و مطالعه بر روی عوارض جانبی این داروها بوده است. با این حال مصرف این داروها همانند سیار داروها ممکن است در برخی از کودکان منجر به عوارض جانبی شود از جمله:
عوارض جانبی رایج داروهای پیشگیری‌کننده:
- گرفتگی صدا
- زخم دهان و گلو
- برفک دهان و گلو
- بثورات پوستی یا تورم
- افزایش وزن
- مشکلات خواب یا کابوس
- تغییرات رفتاری یا کج‌خلقی
- احساس غم در کودکان
- سردرد
- لرز
- ضربان قلب سریع
استفاده از اسپیسر و شستشوی دهان پس از استفاده، خطر برخی عوارض جانبی را تا حد زیادی کاهش میدهد.
علائم اورژانسی بیماری آسم در کودکان
اگر این علائم را در کودک مشاهده کردید سریع با اورژانس تماس بگیرید و برنامه عملیاتی آسم وی را آغاز کنید:
- نفس کشیدن بسیار سخت یا عدم تنفس
- مشکل در صحبت کردن یا توقف برای نفس کشیدن بعد از چند کلمه صحبت کردن
- آبی شدن لب‌ها
- علائم خیلی سریع در حال بدتر شدن هستند
- داروی تسکین‌دهنده اثر نمیکند یا هیچ کدام در دسترس نیست
- خواب‌آلودگی
برنامه عملی آسم برای کودکان
یک برنامه عملی آسم مجموعه‌ای از دستورالعمل‌ها برای مدیریت آسم درکودکان و هر فرد مبتلا به آسم است.
یک برنامه‌ی عملیاتی آسم باید شامل موارد زیر باشد:
- لیستی از داروهای معمول آسم کودک
- نشانه‌های بدتر شدن آسم
- دستورالعمل‌هایی در مورد اینکه وقتی آسم کودک بدتر میشود چه باید کرد
- چه زمانی باید داروی تسکین‌دهنده‌ی بیشتری به کودک داد
- چه موقع باید به پزشک مراجعه کرد یا با اورژانس تماس گرفت
- چه کاری باید در مواقع اضطراری آسم مانند حمله آسم انجام داد
سؤالات متداول
خیر، آسم مسری نیست. میکروب‌هایی مانند باکتری‌ها و ویروس‌ها باعث این بیماری نمی‌شوند، بنابراین نمی‌تواند از فردی به فرد دیگر منتقل شود.
عوامل خطر زیادی برای ابتلا به بیماری آسم در کودکان وجود دارد. این عوامل عبارتند از:
- آلرژی‌ها
- سابقه خانوادگی آسم و یا آلرژی‌ها
- ابتلا به عفونت‌های تنفسی مکرر در دوران کودکی
- وزن کم هنگام تولد
- قرار گرفتن در معرض دود تنباکو قبل و یا بعد از تولد
- مرد بودن (در دوران کودکی، آسم در بین پسران شایع تر است)
- نژاد (بیماری آسم در کودکان سیاهپوست بیشتر دیده می شود)
- زندگی در یک شهر آلوده
نمی توان از آسم پیشگیری کرد زیرا علت دقیق این بیماری ناشناخته است. علاوه بر این، اگر سیستم ایمنی کودک هنوز در حال تکامل است، ممکن است به آسم مبتلا شود.
اگرچه آسم در دوران کودکی قابل پیشگیری نیست، اما می‌توانید اقداماتی را برای کاهش خطر ابتلای فرزندتان به آن انجام دهید از جمله:
- پاک نگه داشتن خانه از کپک و رطوبت
- اجتناب از آلودگی هوا
- کمک به کودکان برای حفظ وزن سالم
هیچ درمانی برای آسم وجود ندارد. اما اکثر کودکان می‌توانند آسم خود را با راهکارهای درمانی و پیشگیری مناسب مدیریت کنند. به یاد داشته باشید که آسم درمان نشده می‌تواند منجر به عوارض طولانی‌مدت مانند آسیب دائمی ریه شود.
اگر فرزندتان در حین مصرف دارو شرایط زیر را داشته باشد یعنی بیماری او به خوبی تحت کنترل است:
- زندگی فعال و عادی دارد
- علائم آزاردهنده کمی دارد
- به دلیل علائم از مدرسه غیبت نمیکند
- فعالیت‌های روزانه را بدون مشکل انجام میدهد
- هیچ مراجعه فوری به پزشک اطفال، اورژانس یا بیمارستان نداشته است
- عوارض جانبی داروهایش کم یا بدون عوارض است
هنگامی که مجاری هوایی فرد حساس میشود، تا آخر عمر به همین شکل باقی می‌ماند اما حدود نیمی از کودکانی که آسم دارند، تا زمان نوجوانی کاهش قابل توجهی در علائم دارند. بنابراین، به نظر می‌رسد که بیماری آسم در کودکان در برخی موارد با رسیدن به بزرگسالی از بین می رود.
با این حال، آسم دوران کودکی ممکن است برگشت پذیر باشد. شواهد نشان میدهد حدود نیمی از کودکانی که به نظر می‌رسد آسم آنها بهبود یافته است، در دهه ۳۰ یا ۴۰ زندگی خود دوباره علائم بیماری در آنها ظاهر می شود. متأسفانه، هیچ راهی برای پیش‌بینی اینکه چه کسی آسم برگشت پذیر خواهد داشت، وجود ندارد.
اگر علائم آسم همراه با هر یک از عوامل خطر زیر را در فرزندتان مشاهده کردید حتما به پزشک مراجعه کنید:
- بستری شدن در بیمارستان به دلیل آسم در سال گذشته
- حمله آسم تهدیدکننده زندگی در گذشته
- اخیرا نیاز به کورتیکواستروئیدهای خوراکی برای درمان آسم دارد
- استفاده از بیش از یک کپسول استنشاقی داروی SABA در هر ماه
- بیماری روانی یا اختلال مصرف مواد
- آلرژی غذایی
داروی تسکین‌دهنده را طبق برنامه عملیاتی آسم به فرزندتان بدهید.
15 دقیقه صبر کنید. اگر علائم او از بین رفت، فرزندتان باید بتواند هر فعالیتی را که انجام می‌داد از سر بگیرد. اگر علائم ادامه داشت، برای درمان بیشتر، برنامه عملیاتی آسم را دنبال کنید. اگر فرزند شما بهبود نیافت یا اگر مطمئن نیستید که چه اقدامی باید انجام دهید، با پزشک یا اورژانس تماس بگیرید.
در صورت مشاهده هر یک از علائم خطر حمله آسم، باید با 115 تماس بگیرید یا فرزندتان را به نزدیکترین اورژانس ببرید. این علائم عبارتند از:
- خس خس شدید سینه
- سرفه شدید
- مشکل در راه رفتن و یا صحبت کردن
- آبی شدن پوست، لب‌ها و یا ناخن‌ها
