آتروفی مغزی چیست و چه علائم، علل و نشانه هایی دارد؟
به طور کلی آتروفی به معنی تحلیل رفتن، کوچک شدن و از دست رفتن بافت یا اندام است که می تواند در اثر عوامل مختلفی از جمله افزایش سن و بیماری ها ایجاد شود. همانطور که از نام این بیماری پیدا است، آتروفی مغزی به معنای کوچک شدن و تحلیل رفتن مغز و در نتیجه کاهش توانایی های شناختی و مغزی است.
آتروفی مغزی و انواع آن
آتروفی مغزی به معنای کوچک شدن مغز و از دست دادن سلول های مغزی و اتصالات بین آنها است. این بیماری علل مختلفی دارد از جمله افزایش سن (پیری)، آسیب، عفونت و برخی بیماری های مزمن.
دو نوع اصلی تحلیل مغز وجود دارد: کانونی و عمومی
آتروفی کانونی: در این نوع، تحلیل سلول ها و اتصالات مغزی تنها در مناطق خاصی از مغز رخ میدهد.
آتروفی عمومی: این نوع تحلیل مغزی تمام نواحی مغز را تحت تأثیر قرار میدهد و به همین دلیل عملکرد شناختی افراد مبتلا به این نوع کوچک شدن مغز بسیار کاهش می یابد.
علائم آتروفی مغزی
علائم بسته به محل آتروفی و شدت آن متفاوت است اما به طور معمول شامل علائم زیر می باشد:
- تشنج
- آفازی
- زوال عقل
تشنج چیست؟
به افزایش ناگهانی فعالیت الکتریکی مغز، تشنج می گویند. اگر این افزایش ناگهانی در یک قسمت از مغز اتفاق بیفتد به آن تشنج جزئی گفته می شود ولی اگر هر دو طرف مغز درگیر شوند، تشنج عمومی است.
علائم تشنج بستگی به این دارد که کدام قسمت مغز تحت تأثیر قرار بگیرد. ممکن است برخی افراد هیچ علامت قابل توجهی را تجربه نکنند، در حالی که برخی دیگر یک یا چند مورد از موارد زیر را تجربه کنند:
- تغییرات رفتاری
- حرکات پرشی چشم
- مزه تلخ یا فلز مانند در دهان
- آبریزش دهان یا کف کردن دهان
- فشردن دندان‌ها به هم
- خرخر کردن و خرناس کشیدن
- اسپاسم عضلات
- از دست دادن هوشیاری
آفازی چیست؟
آفازی به گروهی از علائم اشاره دارد که بر توانایی فرد در برقراری ارتباط تأثیر میگذارند. برخی انواع آفازی بر توانایی گفتار یا درک گفتار تأثیر میگذارند و برخی دیگر بر توانایی خواندن یا نوشتن تأثیر دارند.
به طور کلی 8 نوع مختلف آفازی وجود دارد و نوع آفازی که فرد تجربه می کند به بخش یا بخش‌هایی از مغز که آسیب می‌بینند بستگی دارد. به همین دلیل برخی از انواع آن نسبتاً خفیف و برخی دیگر به شدت توانایی های ارتباطی فرد را مختل می کنند.
زوال عقل چیست؟
زوال عقل یا دِمانس به معنی کاهش مداوم عملکرد مغز است. انواع مختلفی از زوال عقل وجود دارد که بیماری آلزایمر شایع‌ترین نوع آن است.
خطر ابتلا به زوال عقل با افزایش سن افزایش می‌یابد اما دِمانس یک بخش طبیعی از روند پیر شدن نیست. یعنی پیری لزوماً همراه با زوال عقل نیست.
علائم شایع زوال عقل عبارتند از:
- از دست دادن حافظه
- مشکل در استدلال یا قضاوت
- مشکلات گفتاری و برقراری ارتباط
- مشکل در حرکت و هماهنگی
- تغییرات خلقی یا شخصیتی
- توهمات
- مشکل در انجام فعالیت‌های روزانه
علل آتروفی مغزی
این بیماری ممکن است در نتیجه موارد زیر ایجاد شود:
- آسیب: آسیب مغزی تروماتیک (TBI) و یا سکته مغزی
- عفونت: عفونت هایی مانند HIV یا عفونت‌هایی که باعث التهاب مغز (آنسفالیت) می‌شوند.
- بیماری های مزمن: آتروفی مغز ممکن است در نتیجه یک بیماری مزمن، مانند مولتیپل اسکلروزیس (MS)، بیماری هانتینگتون، بیماری آلزایمر، بیماری پارکینسون، فلج مغزی و لوکودیستروفی‌ها (گروهی از بیماری‌های ژنتیکی نادر هستند که بر سیستم عصبی تأثیر میگذارند) ایجاد شود.
- افزایش سن (پیری)
تشخیص و درمان
تشخیص
اولین گام در تشخیص این بیماری، گرفتن شرح حال و پرسیدن علائم بیمار است. سؤالاتی مانند اینکه علائم از چه زمانی شروع شده اند و آیا رویدادی باعث تحریک علائم شده است یا خیر.
همچنین باید آزمایشاتی برای بررسی توانایی های زبانی، حافظه و عملکردهای خاص مغزی انجام شود. اگر پزشک با توجه به شرایط و علائم بیمار به وجود آتروفی مغز مشکوک شود برای یافتن محل آسیب مغزی و شدت آن نیاز به سی تی اسکن یا MRI است.
درمان ها
گزینه‌های درمانی به محل، شدت و علت آن بستگی دارد.
درمان آتروفی مغزی ناشی از آسیب
کوچک شدن مغز ممکن است عارضه طولانی مدت یک آسیب باشد. در این گونه موارد تمرکز درمان بر بهبود بافت اطراف آسیب مغزی است و معمولاً شامل یک یا چند مورد از موارد زیر است:
- فیزیوتراپی
- گفتاردرمانی
- مشاوره
درمان آتروفی مغزی ناشی از عفونت
در این شرایط نیاز به تجویز دارو برای درمان عفونت هایی است که منجر به کوچک شدن مغز شده اند.
پزشکان برای درمان عفونت‌های باکتریایی آنتی‌بیوتیک و برای درمان عفونت‌های ویروسی داروهای ضد ویروسی تجویز می‌کنند.
درمان آتروفی مغزی ناشی از بیماری‌های مزمن
درمان آتروفی مغز که در اثر یک بیماری مزمن ایجاد شده به نوع بیماری ایجاد کننده آن بستگی دارد. با توجه به اینکخ در حال حاضر هنوز برخی از این بیماری ها درمانی ندارند، تمرکز درمان در مدیریت علائم است از جمله:
- داروها
- کاردرمانی
- گفتاردرمانی
آیا می توان آتروفی مغزی را معکوس کرد؟
در حال حاضر مشخص نیست که آیا می توان بیماری آتروفی مغز را معکوس و تحلیل رفتن مغز را بازیابی کرد یا خیر. با این حال، تحقیقات به طور فزاینده‌ای نشان می‌دهند که چگونه مغز ساختار و عملکرد خود را در طول زندگی تطبیق میدهد. این توانایی این امیدواری را ایجاد کرده که شاید مغز بتواند نحوه عملکرد خود را برای جبران آسیب تغییر دهد و این توانایی برای بازیابی عملکرد در طول زمان کافی باشد.
ورزش و آتروفی مغز
تا کنون نتایج مثبتی در مورد نقش ورزش در کُند کردن و بهبود بیماری آتروفی مغز بدست نیامده است. مطالعات نشان داده است که ورزش با شدت بالا و تمرینات قدرتی، اختلال شناختی را در بیماران مبتلا به زوال عقل خفیف تا متوسط، کُند نمی کند.
با این حال هنوز تحقیقات بیشتری برای تعیین اینکه ورزش چه تأثیری ممکن است بر پیشگیری یا معکوس کردن تحلیل مغز ناشی از زوال عقل داشته باشد، لازم است.
داروهایی برای معکوس کردن آتروفی مغز
دانشمندان در حال حاضر در تلاش برای یافتن داروهایی هستند که بتوانند آتروفی مغز را معکوس کنند. محققان در مطالعه ای در سال ۲۰۱۹ که تأثیر داروی دونپزیل بر معکوس کردن آتروفی مغزی ناشی از مصرف الکل را مورد بررسی قرار میداد، دریافتند التهاب مغز در موش هایی که با داروی دونپزیل مورد درمان قرار گرفتند کاهش و تعداد سلول های جدید مغزی نیز در آنها افزایش یافت.
با این وجود، مشخص نیست که آیا این دارو اثر مشابهی بر سایر آتروفی های ناشی از علل دیگر دارد یا خیر و آیا در انسان نیز اثر مشابهی خواهد داشت یا نه.
روند بیماری آتروفی مغز
روند بیماری آتروفی مغزی بسته به محل و میزان آسیب و همچنین علت اصلی آن متفاوت است. برای افراد مبتلا به موارد خفیف، ممکن است عوارض طولانی‌مدت کمی داشته باشد.
با این حال، هنگامی که تحلیل مغز ناشی از یک بیماری مزمن باشد، علائم ممکن است با گذشت زمان بدتر شوند. در اینگونه موارد درمان‌ها و روش‌های درمانی طولانی‌مدت می‌توانند به کُند شدن روند بیماری و مدیریت اختلال شناختی کمک کنند.
در آتروفی مغزی که در اثر آسیب‌هایی مانند ضربه مغزی (TBI) و سکته مغزی ایجاد می شوند، مراجعه فوری به اورژانس و دریافت کمک فوری و مؤثر پزشکی می تواند نقش کلیدی در روند بیماری و بهبود بیمار داشته باشد.
خلاصه
آتروفی مغز به از دست دادن نورون‌ها(سلول های مغزی) در مغز یا از دست دادن تعداد اتصالات بین نورون‌ها اشاره دارد. این بیماری ممکن است در اثر آسیب، عفونت، بیماری زمینه‌ای و یا پیری اتفاق بیفتد.
موارد خفیف آتروفی مغز اغلب تأثیر کمی بر عملکرد روزانه دارند اما در موارد جدی تر منجر به علائمی مانند تشنج، آفازی و زوال عقل می شوند.
