زوال عقل چیست و چه تفاوتی با آلزایمر دارد

تعریف

اغلب مردم زوال عقل و آلزایمر را یک بیماری یکسان می دانند در حالیکه این دو از هم متمایز هستند. دمانس یا همان زوال عقل یک سندروم بالینی است که اغلب با اختلال حافظه نیز همراه است. اما برای تشخیص دمانس علاوه بر اختلال حافظه فرد باید در چند حوزه شناختی دیگر نیز دچار مشکل باشد مثلا در مهارت های بصری و هوش فضایی. فرد مبتلا به دمانس علاوه بر از دست دادن حافظه، دچار زبان پریشی، کاهش توانایی برقراری ارتباط کلامی، کاهش توجه و تمرکز، ناتوانی در انجام فعالیت های روزانه و تغییرات روان شناختی می شود.

همانطور که اشاره شد، زوال عقل به عنوان یک سندروم بالینی از بیماری آلزایمر، که نوعی بیماری مغزی است متمایز است.

آیا زوال عقل ارثی است؟

بیماری آلزایمر شایع ترین نوع بیماری مغزی است که منجر به دمانس می شود. برخی از انواع بیماری آلزایمر ارثی هستند و برخی از انواع آن غیر ارثی هستند. تنها 3 درصد از موارد ابتلا به بیماری آلزایمر منشأ ژنتیکی دارند که ناشی از جهش های ژنتیکی است.

چگونه پزشکان دمانس را تشخیص می دهند

پزشکان برای تشخیص از انواع مختلف از اسکن ها مانند اسکن PET (سی تی اسکن) و اسکن MRI استفاده می کنند. آنها از طریق سی تی اسکن یا MRI، می توانند ببینند که آیا آتروفی عمومی در مغز وجود دارد یا خیر. در بیماری آلزایمر، آتروفی در اطراف هیپوکامپ، که بخشی از مغز است که مسئول فرآیندهای مختلف حافظه است، اتفاق می افتد. این اسکن‌های مغزی می‌توانند به تشخیص بیماری مغزی خاصی که منجر به زوال عقل می‌شود کمک کنند.

آتروفی به چه معناست؟

آتروفی به معنای کوچک شدن است. آتروفی مغز یعنی بافت مغز تحلیل رفته است. مغزی که دچار آتروفی شده در حقیقت بخش هایی از آن کوچک شده است.

آمیلوئیدبتا

آمیلوئیدبتا یکی از ویژگی های پاتولوژیک بیماری آلزایمر است. آمیلوئیدبتا پروتئینی است که در مغز جمع می‌شود و تجمع آنها باعث تشکیل پلاک‌هایی می شود. این پلاک‌ها عملکرد سلول‌های عصبی را مختل می‌کنند و منجر به بسیاری از آن مشکلات شناختی می‌شوند.

تاو

تاو نیز پروتئینی در مغز است که یکی دیگر از ویژگی های پاتولوژیک بارز بیماری آلزایمر است. به طور معمول، این پروتئین درون آکسون سلول‌های عصبی است و به شکل‌گیری آنچه میکروتوبول می‌نامند کمک می‌کند که مسئول انتقال مواد مغذی به درون سلول‌ها هستند. تجمع این پروتئین عملکرد سلولی را مختل می کند و بر نحوه ارتباط سلول ها با یکدیگر تأثیر می گذارد.

عوامل خطر و آنچه در مغز اتفاق می افتد

در بیماری آلزایمر، آسیب در مناطق خاصی از مغز پیشرفت می کند. با پیشرفت بیماری، نواحی بیشتری از مغز تحت تأثیر قرار می گیرد. به همین دلیل در ابتدا بیماری، برخی مشکلات مربوط به حافظه مشاهده می شود که مردم آن را به بالا رفتن سن نسبت می دهند. زمانی که بیماری پیشرفت می کند، دامنه‌های شناختی بیشتری تحت تأثیر قرار می گیرند. بنابراین با پیشرفت بیماری در قسمت‌های بیشتری از قشر مغز، ممکن است مشکلات بیشتری در مورد صحبت کردن و سپس مسائل بصری- هوش فضایی مشاهده شود و درنهایت منجر به دمانس شود.

عوامل خطر غیرقابل تغییر

معمولا افراد بالای 65 سال به بیماری آلزایمر (آلزایمر پراکنده)  مبتلا می شوند. اما چیزی بعنوان عوامل خطر غیر قابل تغییر وجود دارد که همان ژنهای خطری هستند که قبلاً به آنها اشاره شد. سن و جنس نیز عوامل خطر غیر قابل تغییر هستند. سن در واقع بزرگترین عامل خطر برای ابتلا به بیماری آلزایمر است.

عوامل خطر قابل تغییر

12 عامل خطر قابل تغییر نیز وجود دارد که با اصلاح آنها می توانیم به ارتقای سلامت مغز و کاهش ریسک ابتلا به آلزایمر و در نهایت پیشگیری از زوال عقل کمک کنیم. این عوامل خطر قابل تغییر عبارتند از چاقی، فشار خون بالا، دیابت، سیگار کشیدن، عدم تحرک بدنی، تنهایی… و آسیب مغزی.

تأثیر جنسیت و خطر ابتلا

• با ادامه یافتن تحقیقات برای یافتن درمان‌، یکی از اهداف کلیدی شناسایی عواملی است که خطر ابتلا به بیماری را افزایش می‌دهند. مهم است که پزشکان در افراد میانسال و مسن تر، به میزان رسوب آمیلوئید و تاو در مغز توجه کنند.
• زنان 2 برابر مردان به بیماری آلزایمر مبتلا می‌شوند. اگرچه این موضوع به طول عمر بیشتر زنان نسبت داده می شود، اما تحقیقات نشان می دهدکه یائسگی زودرس با افزایش سطح تاو(پروتئین) در مغز، به ویژه در زنانی که شروع هورمون درمانی (HRT) را به تأخیر می اندازند، مرتبط است. در حالیکه زنانی که یائسگی دیرتر یا شروع زودهنگام HRT دارند، افزایش یکسانی در پروتئین تاو نداشتند.

این می‌تواند نشان دهد که استروژن یک اثر محافظتی در برابر بیماری آلزایمر دارد.

• نوع ژنی که خطر زوال عقل را افزایش می دهد و حدود 15 تا 25 درصد افراد آن را به ارث می برند در زنان تأثیر بیشتری نسبت به مردان دارد.
• برخی از داروها، مانند داروهای خواب آور و ابتلا به عفونت های میکروبی مکرر با افزایش خطر ابتلا به بیماری آلزایمر و در نهایت دمانس مرتبط هستند.

پیشرفت های اخیر در تشخیص بیماری

یکی از راه‌های مؤثر در کُند کردن پیشرفت بیماری آلزایمر، تشخیص زودهنگام بیماری است. تشخیص زودهنگام به این معنی است که می توان درمان را با کمک به مدیریت علائم شروع کرد. مطالعات اخیر چندین نشانگر زیستی را در خون شناسایی کرده اند که ممکن است نشان دهنده بیماری آلزایمر باشد. یک مطالعه نشان داد که بین سطح مولکول قند و گلیکان در خون و پروتئین تاو ارتباط وجود دارد و ممکن است بتوان از این طریق بیماری آلزایمر را 10 سال قبل از شروع علائم پیش بینی کرد.

پژوهش دیگری تاو فسفریله را به عنوان یک پیش بینی کننده احتمالی شناسایی کرد.

در یک مطالعه دیگر تغییرات قابل توجهی در شبکیه چشم افرادی که بر اثر بیماری آلزایمر مرده بودند شناسایی شد. این نشان می دهد که غربالگری شبکیه ممکن است یک روش غیرتهاجمی برای تشخیص مراحل اولیه بیماری باشد.

 درمان های جدید بالقوه

علاوه بر داروهای جدیدی که پلاک‌های آمیلوئید را هدف قرار می‌دهند، سایر درمان‌های تحت بررسی نیز امیدوارکننده هستند.

در مطالعه روی موش‌ها، محققان دریافتند ، اختلالات حافظه سلول‌های عصبی بدن پستانداران که در معرض تخریب عصبی هستند را می‌توان با استفاده از داروهایی که برای درمان بیماری صرع استفاده می شوند، معکوس کرد. این می تواند امیدواری جدیدی برای یافتن درمان زوال عقل در آینده نزدیک باشد.