سندروم تخمدان پلی کیستیک چیست؟ چه علائم، علل، عوارض و درمان هایی دارد؟
سندروم تخمدان پلی کیستیک (Polycystic ovary syndrome) که به اختصار PCOS نامیده می شود یک مشکل هورمونی زنانه است که در طول سال های باروری اتفاق می افتد. پریودهای نامنظم، افزایش موهای زائد، آکنه و بالا بودن بیش از حد هورمون آندروژن از علائم شاخص سندروم پلی کیستیک است. علت دقیق PCOS مشخص نیست اما تشخیص و درمان زودهنگام به همراه کاهش وزن، میتواند خطر عوارض جانبی را کاهش دهد.
PCOS یکی از شایع‌ترین علل ناباروری در زنان است و عدم تشخیص و درمان به موقع، خطر ابتلا به سایر بیماری‌ها از جمله دیابت نوع 2 و بیماری قلبی را افزایش میدهد.
فهرست مطالب
PCOS چیست | سن شروع | تفاوت PCOS و اندومتریوز | علائم | علل | هورمون های مؤثر بر PCOS | عوارض | چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد | تشخیص | درمان | سؤالات متداول
سندروم تخمدان پلی کیستیک چیست؟
سندروم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) یک عدم تعادل هورمونی است و زمانی اتفاق می افتد که تخمدان‌ها هورمون‌های اضافی تولید میکنند.
تخمدان های فردی که مبتلا به PCOS است، بیش از حد، هورمونی بنام آندروژن تولید می کنند. این اختلال باعث می شود که هورمون های مربوط به تولید مثل نامتعادل شوند.
به همین علت زنان مبتلا به این سندروم اغلب پریودهای نامنظم، تخمک گذاری غیر قابل پیش بینی و از دست رفتن برخی از چرخه های قاعدگی را تجربه می کنند. در برخی مبتلایان به PCOS، کیست‌های فولیکولی کوچک که حاوی مایع و تخمک‌های نابالغ هستند به دلیل عدم تخمک‌گذاری در سونوگرافی تخمدان ها قابل مشاهده هستند. با این حال، با وجود نام “پلی کیستیک” که برای این عارضه استفاده می شود، لزوما همه افراد مبتلا در تخمدان هایشان کیست ندارند.
آیا میدانید
کیست‌های تخمدان درد ندارند و خطرناک نیستند.
PCOS از چه سنی شروع میشود؟
زنان پس از رسیدن به بلوغ در هر سنی ممکن است به سندروم تخمدان پلی کیستیک مبتلا شوند.اکثر افراد در دهه ۲۰ یا ۳۰ ، زمانی که قصد بارداری دارند، به این بیماری مبتلا می‌شوند. چاقی و سابقه خانوادگی احتمال ابتلا به PCOS را افزایش میدهد.
تفاوت سندورم تخمدان پلی‌کیستیک و اندومتریوز
PCOS و اندومتریوز دو وضعیت متفاوت هستند، اما هر دو می‌توانند باعث کیست تخمدان و ناباروری شوند. اندومتریوز وضعیتی است که در آن پوشش رحم (اندومتر) در جاهای دیگری مانند تخمدان‌ها، واژن یا لوله‌های فالوپ رشد می‌کند. این بیماری معمولاً باعث درد لگن یا گرفتگی‌های شدید قاعدگی میشود. در حالیکه افراد مبتلا به سندروم تخمدان پلی‌کیستیک به دلیل بالا بودن هورمون‌های مردانه، دوره‌های نامنظم، تخمک‌گذاری غیرقابل پیش‌بینی، رشد بیش از حد مو در صورت و بدن را تجربه می کنند.
علائم سندروم تخمدان پلی کیستیک
علائم PCOS اغلب در حدود زمان اولین دوره قاعدگی شروع می‌شوند. گاهی اوقات علائم دیرتر و پس از مدتی پریود شدن ظاهر می شوند. علائم این سندروم متفاوت است با این حال برای تشخیص سندروم تخمدان پلی کیستیک، فرد باید حداقل دو مورد از علائم زیر را داشته باشد:
پریودهای نامنظم
داشتن دوره‌های قاعدگی کم، دوره های نامنظم و داشتن دوره‌هایی که طولانی‌تر از حد معمول طول می‌کشند، از علائم شایع PCOS است.
قاعدگی‌های شدید
به دلیل اینکه پوشش رحم برای مدت طولانی‌تری تشکیل میشود، بنابراین پریودها میتواند سنگین‌تر از حد معمول باشد.
آندروژن بیش از حد
سطح بالای هورمون آندروژن ممکن است منجر به رشد موهای زائد در صورت و بدن شود که به آن “هیرسوتیسم” گفته میشود. گاهی اوقات، بالا بودن سطح آندروژن باعث آکنه شدید و طاسی با الگوی مردانه نیز میشود.
تخمدان‌های پلی‌کیستیک
تخمدان‌ها عملکرد درستی ندارند، ممکن است بزرگتر از حد طبیعی باشند و فولیکول‌های حاوی تخمک‌های نابالغ در اطراف لبه تخمدان ایجاد شوند.
تیرگی پوست
ممکن است لکه‌های تیره پوستی، به خصوص در چین‌های گردن، زیر بغل، کشاله ران (بین پاها) و زیر سینه ها ایجاد شود که به آن آکانتوز نیگریکانس می گویند
برچسب‌های پوستی
برآمدگی‌های کوچکی از پوست اضافی که اغلب در زیر بغل یا گردن ظاهر می شوند.
نازک شدن موها
استرس، اضطراب و افسردگی
سردرد ( عدم تعادل هورمونی میتواند باعث سردرد شود)
آیا میدانید
علائم و نشانه‌های سندروم تخمدان پلی‌کیستیک معمولاً در افراد چاق شدیدتر است.
علل سندروم تخمدان پلی کیستیک
علت دقیق PCOS مشخص نیست اما به نظر می رسد که عوامل زیر ممکن است در ایجاد آن نقش داشته باشند:
مقاومت به انسولین
انسولین هورمونی است که لوزالمعده تولید می‌کند. این هورمون به سلول‌ها اجازه میدهد از قند که منبع اصلی انرژی بدن است، استفاده کنند. اگر سلول‌ها در برابر عملکرد انسولین مقاوم شوند، سطح قند خون بالا می رود و باعث میشود بدن انسولین بیشتری تولید کند تا سطح قند خون را پایین بیاورد.
انسولین بیش از حد می تواند باعث تولید بیش از حد هورمون مردانه آندروژن شود. بالا بودن سطح این هورمون در بدن زنان در فرآیند تخمک گذاری اختلال ایجاد می کند.
یکی از نشانه‌های مقاومت به انسولین، لکه‌های تیره و مخملی پوست در قسمت پایین گردن، زیر بغل، کشاله ران یا زیر سینه‌ها است. اشتهای زیاد و افزایش وزن از دیگر علائم مقاومت به انسولین است.
التهاب خفیف
گلبول‌های سفید خون در پاسخ به عفونت یا آسیب، موادی تولید میکنند که به آن التهاب خفیف می گویند. تحقیقات نشان میدهد، افراد مبتلا به سندروم تخمدان پلی‌کیستیک نوعی التهاب طولانی مدت و خفیف دارند که تخمدان‌های پلی‌کیستیک را به سمت تولید آندروژن سوق میدهد.
وراثت
مطالعات نشان میدهند که داشتن برخی ژن‌های خاص ممکن است با PCOS مرتبط باشد.
آندروژن اضافی
در سندروم تخمدان پلی‌کیستیک، تخمدان‌ها ممکن است سطح بالایی از آندروژن تولید کنند. داشتن آندروژن بیش از حد در تخمک‌گذاری اختلال ایجاد می‌کند. این یعنی تخمک‌ها به طور منظم رشد نمی‌کنند و از فولیکول‌هایی که در آنها رشد میکنند، آزاد نمی‌شوند. علاوه براین آندروژن اضافی میتواند منجر به هیرسوتیسم (رشد بیش از حد مو در صورت و بدن) و آکنه شود.
چه هورمون‌هایی بر سندروم تخمدان پلی‌کیستیک تأثیر میگذارند؟
افراد مبتلا به PCOS دچار عدم تعادل هورمونی هستند که چرخه قاعدگی، تخمک‌گذاری و احتمالاً لقاح را مختل می‌کند. این هورمون‌ها مانند یک شبکه پیچیده هستند و عملکرد سیستم تولید مثل زنان به شدت به تعادل آنها وابسته است. هورمون‌هایی که در سندروم تخمدان پلی‌کیستیک نقش دارند عبارتند از:
- آندروژن‌ها (مانند تستوسترون و آندروستندیون)
- هورمون لوتئینیزه کننده (LH)
- هورمون محرک فولیکول (FSH)
- استروژن
- پروژسترون
- انسولین
عوارض سندروم تخمدان پلی کیستیک
عوارض PCOS عبارتند از:
- ناباروری
- دیابت بارداری یا فشار خون بالای ناشی از بارداری
- سقط جنین یا زایمان زودرس
- کبد چرب غیرالکلی (استئاتوهپاتیت غیرالکلی)
- سندروم متابولیک – مجموعه‌ای از بیماری‌ها از جمله فشار خون بالا، قند خون بالا و کلسترول یا تری‌گلیسیرید بالا که خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی را به میزان قابل توجهی افزایش میدهند
- دیابت نوع ۲ یا پیش‌دیابت
- آپنه خواب
- افسردگی، اضطراب و اختلالات خوردن
- سرطان پوشش رحم (سرطان آندومتر)
- هایپرپلازی آندومتر (ضخیم شدن دیواره رحم)
- چاقی
- فشار خون بالا
- بیماری قلبی عروقی
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر موارد زیر را دارید، لازم است که توسط یک متخصص ویزیت شوید:
- با اینکه باردار نیستید اما چندین ماه است که پریود نشده اید
- علائم سندروم تخمدان پلی‌کیستیک دارید مانند لکه های پوستی، موهای زائد، نازکی موها و غیره
- کمتر از ۳۵ سال سن دارید و بیش از ۱۲ ماه است که برای بارداری تلاش می‌کنید
- علائم دیابت دارید
تشخیص PCOS
هیچ آزمایش واحدی برای تشخیص سندروم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) وجود ندارد. بررسی سوابق بیمار، سوابق خانوادگی و معاینه ظاهری اولین مرحله برای تشخیص بیماری است.
مرحله بعدی انجام معاینه لگن، آزمایش خون و سونوگرافی است.
اگر تشخیص پزشک، PCOS باشد، ممکن است نیاز به انجام آزمایشات بیشتری برای بررسی میزان عوارض بیماری باشد. این آزمایش ها معمولاً شامل موارد زیر است:
- بررسی منظم فشار خون، تحمل گلوکز و سطح کلسترول و تری‌گلیسیرید خون
- غربالگری افسردگی و اضطراب
- غربالگری آپنه انسدادی خواب
درمان
درمان سندروم تخمدان پلی‌کیستیک بیشتر بر مدیریت عوارض و علائم مانند ناباروری، هیرسوتیسم، آکنه یا چاقی تمرکز دارد. رویکردهای درمانی نیز شامل تغییرات سبک زندگی و داروها است.
- تغییرات سبک زندگی مانند کاهش وزن، پیروی از یک رژیم غذایی کم کالری، محدود کردن مصرف کربوهیدرات‌ها و انجام فعالیت های ورزشی منظم
- داروهای تجویزی اغلب شامل قرص های ضدبارداری ترکیبی، مصرف پروژستین، کلومیفن، لتروزول (فمارا)، متفورمین و گنادوتروپین‌ها هستند.
آیا میدانید
یک رژیم غذایی با شاخص گلیسمی پایین (GI) می تواند به بهبود علائم سندروم تخمدان پلی‌کیستیک کمک کند.
معرفی داروهای تجویزی
قرص‌های ضدبارداری ترکیبی
حاوی استروژن و پروژستین هستند، تولید آندروژن را کاهش داده و استروژن را تنظیم میکنند. تنظیم هورمون‌ها میتواند خطر ابتلا به سرطان آندومتر، خونریزی نامنظم، رشد موهای زائد و آکنه را کاهش دهد.
درمان با پروژستین
مصرف پروژستین به مدت 10 تا 14 روز هر 1 تا 2 ماه میتواند دوره‌های قاعدگی را تنظیم کند و از سرطان آندومتر پیشگیری کند. این درمان تأثیری بر سطح آندروژن ندارد و از بارداری جلوگیری نمی‌کند.
کلومیفن
این داروی خوراکی ضد استروژن باید در طول بخش اول چرخه قاعدگی و برای کمک به تنظیم تخمک گذاری استفاده شود.
لتروزول (فمارا)
داروی لتروزل که کاربرد اصلی آن برای درمان سرطان سینه است، می تواند تخمدان ها را تحریک کند تا بهتر عمل کنند.
متفورمین
متفورمین یک داروی خوراکی است که برای درمان دیابت نوع 2 استفاده می شود تا مقاومت به انسولین را بهبود و سطح انسولین را کاهش دهد. برخی پزشکان متفورمین را برای کمک به تخمک‌گذاری تجویز می کنند.
گنادوتروپین‌ها
این داروهای هورمونی به صورت تزریقی تجویز می‌شوند.
سؤالات متداول
آیا ممکن است سندروم تخمدان پلی‌کیستیک بدون علامت باشد؟
بله، ممکن است فرد بدون داشتن هیچ علامتی، مبتلا به PCOS باشد. واقعیت این است که بسیاری از افراد متوجه بیماری خود تا زمانی که در باردار شدن دچار مشکل می شوند یا به دلایل نامعلومی وزن اضافه میکنند، نمی شوند.
آیا PCOS میتواند باعث سقط جنین شود؟
ابتلا به PCOS ممکن است خطر ابتلا به برخی عوارض بارداری را افزایش دهد، اگرچه اکثر مبتلایان بدون مشکل و با موفقیت دوره بارداری را پشت سر میگذارند. با این وجود سندروم تخمدان پلی کیستیک احتمال موارد زیر را افزایش میدهد:
- دیابت بارداری، پره‌اکلامپسی و فشار خون بالا
- زایمان زودرس (زایمان قبل از ۳۷ هفته بارداری) یا زایمان سزارین به دلیل چاقی، دیابت یا فشار خون بالا
آیا سندرم تخمدان پلی‌کیستیک درمان قطعی دارد؟
درمان قطعی و دائمی برای این مشکل وجود ندارد اما درمان ها می‌توانند به مدیریت علائم و کاهش عوارض کمک کنند.
آیا ممکن است در دوران یائسگی به سندروم تخمدان پلی‌کیستیک مبتلا شد؟
تغییرات هورمونی که در دوران یائسگی اتفاق می افتند، اغلب علائم PCOS را برطرف می کنند.
آیا در صورت ابتلا به PCOS می‌توان باردار شد؟
بله، PCOS میتواند بارداری را دشوار کند و در عین حال خطر برخی عوارض بارداری را افزایش دهد، اما بسیاری از افراد مبتلا می توانند باردار شوند و بارداری موفقی را تجربه کنند.
آیا می‌توان از PCOS یا عوارض آن پیشگیری کرد؟
هیچ راه تأیید شده‌ای برای پیشگیری از این بیماری وجود ندارد، اما می‌توان اقداماتی برای کاهش علائم انجام داد. به عنوان مثال، خوردن غذاهای مغذی، ورزش منظم و مدیریت وزن سالم برای بدن میتواند به جلوگیری از اثرات سندروم تخمدان پلی‌کیستیک کمک کند.
آیا سندروم تخمدان پلی کیستیک، ژنتیکی است؟
برخی شواهد نشان میدهد که این سندروم یک جزء ژنتیکی یا ارثی دارد. یعنی اگر مادر به آن مبتلا باشد، احتمال ابتلا در فرزندان دختر بیشتر می شود.
