چاقی و بیماری های مرتبط با آن

در عصر حاضر، چاقی و بیماری های غیرواگیر داری مانند بیماری‌های قلبی، سرطان و دیابت بزرگترین قاتلان جهان هستند. آمارها نشان میدهد سالانه حدود ۴۱ میلیون نفر یعنی 71 % از مرگ و میرها در سراسر جهان بر اثر عوارض ناشی از چاقی، دیابت، بیماری های قلبی و سرطان ها است.

تعریف چاقی

چاقی دیگر یک مشکل ظاهری ناشی از پرخوری و عدم کنترل فردی نیست. سازمان بهداشت جهانی (WHO) و سایر جوامع پزشکی و علمی بین‌المللی، چاقی را به عنوان یک “بیماری” مزمن پیشرونده ناشی از عوامل محیطی و ژنتیکی متعدد تعریف می کنند که به دلیل ماهیت پیشرونده آن نیاز به درمان و کنترل مادام العمر دارد.

پوستری در مورد چاقی و بیماری های مرتبط با آن

بیماری چاقی نه تنها از نظر اقتصادی، بلکه از نظر سلامت فردی و اجتماعی، طول عمر و رفاه روانی بسیار پرهزینه و زمینه ساز بسیاری از بیماری های دیگر است.

آیا میدانید

تقریباً ۵۰۰ میلیون بزرگسال در جهان چاق هستند و یک میلیارد بزرگسال و ۴۸ میلیون کودک اضافه وزن دارند.

شاخص توده بدنی (BMI) چیست؟

سازمان بهداشت جهانی اضافه وزن و چاقی را با استفاده از شاخص توده بدنی (BMI) تعریف می کند. به طور کلی BMI میزان چربی اضافی بدن یک فرد بزرگسال را نشان می‌دهد. اگرچه در مورد BMI زنان باردار، ورزشکاران، بدنسازان یا افراد مسن استثنائات خاصی وجود دارد.

BMI لزوماً توزیع چربی بدن را در نظر نمی‌گیرد و معیار خوبی برای ارزیابی فعالیت متابولیک بافت چربی نیست. مثلا برخی مانند ورزشکاران عضلانی، ممکن است با توجه به BMI در دسته چاقی قرار داشته باشند، حتی با اینکه بدنشان چربی اضافی ندارد.

برای محاسبه شاخص توده بدنی (BMI) باید وزن به کیلوگرم را بر قد به متر مربع، تقسیم کرد (BMI = kg/m2)

به عنوان مثال، فردی که ۱۶۵ سانتی‌متر قد و ۶۴ کیلوگرم وزن دارد، BMI او ۲۴ است.

محاسبه شاخص توده بدنی

وزن به کیلوگرم تقسیم بر قد به متر مربع (BMI = kg/m2)

یا

وزن به پوند تقسیم بر قد به اینچ مربع و ضرب در 705 (BMI= [(lbs/in2) x 705])

آیا میدانید

محاسبات BMI که برای بزرگسالان استفاده می‌شود، معیار مناسبی برای ارزیابی وزن کودکان و نوجوانان نیست.

جدول دسته بندی وزن بر اساس BMI

وضعیت وزنیBMI
کمبود وزنزیر 18.5
وزن سالم18.5 تا 24.9
اضافه وزن25 تا 29.9
چاقی30  تا 34.9
چاقی شدید35 به بالا

برای اکثر افراد، BMI، تخمین درستی از چربی بدن ارائه می‌دهد. با این حال، BMI مستقیماً چربی بدن را اندازه‌گیری نمی‌کند. به همین خاطر بسیاری از متخصصان علاوه بر BMI، دور کمر را اندازه‌گیری می‌کنند تا ارزیابی صحیح تری در مورد وضعیت وزنی و بدنی فرد داشته باشند.

براساس آمار، مردانی که دور کمر آنها بیش از 102 سانتی متر (40 اینچ) است بیشتر در معرض خطر ابتلا به بیماری های مرتبط با چاقی هستند.

در زنان نیز خطر ابتلا به عوارض و بیماری های مرتبط با چاقی، در افرادی که اندازه دور کمر آنها بیش از 89 سانتی متر (35 اینچ) است، بیشتر است.

چاقی و بیماری های مرتبط با آن

چاقی خطر ابتلا به بسیاری از بیماری‌های مزمن که حتی ممکن است باعث مرگ شوند را افزایش میدهد.

پژوهش ها نشان میدهند هر چه چربی بدن بیشتر باشد، خطر ابتلا به بیماری بیشتر است. با این حال، میزان وزنی که در طول دوران بزرگسالی اضافه می شود هم، در میزان خطر نقش دارد. مثلا فرد میانسالی که در مقایسه با میانگین وزن دهه 20 زندگی، 10 کیلوگرم، اضافه وزن دارد، بیشتر در خطر ابتلا به فشار خون بالا، سکته مغزی، دیابت و بیماری عروق کرونر قلب قرار دارد.

چاقی و بیماری های مرتبط با آن:

  • مقاومت به انسولین
  • فشار خون بالا
  • تصلب شرایین
  • بیماری قلبی عروقی
  • سکته مغزی
  • برخی از سرطان‌ها از جمله سرطان دهانه رحم، آندومتر، تخمدان، سینه، روده بزرگ، رکتوم، مری، کبد، کیسه صفرا، لوزالمعده، کلیه و پروستات
  • مشکلات اسکلتی عضلانی مانند آرتروز و کمردرد
  • مشکلات گوارشی مانند سوزش سر دل، بیماری کیسه صفرا و مشکلات کبدی
  • دیابت نوع ۲
  • دیابت شیرین غیر وابسته به انسولین
  • بیماری کیسه صفرا
  • سندروم تخمدان پلی کیستیک
  • نقرس
  • آب مروارید
  • بی‌اختیاری استرسی
  • آپنه خواب (اختلال تنفسی در طول خواب که نفس کشیدن به صورت متناوب متوقف و دوباره شروع می‌شود)
  • استئوآرتریت (التهاب مفاصل)
  • بیماری کبد چرب

علل چاقی

اگرچه تأثیرات ژنتیکی، رفتاری، متابولیکی و هورمونی بر وزن بدن مؤثرند اما چاقی زمانی اتفاق میفتند که کالری بیشتری نسبت به آنچه از طریق فعالیت‌های روزانه و ورزش می‌سوزانید، دریافت کنید. بدن این کالری‌ اضافی را به صورت چربی ذخیره می‌کند.

عوامل شناخته شده که باعث افزایش وزن غیر طبیعی می شوند عبارتند از:

  • دریافت کالری بیش از مصرف

اگر انرژی (کیلوژول) بیشتری نسبت به آنچه مصرف می‌کنید دریافت کنید، کالری های اضافی به صورت چربی در بدن جمع می شوند.

  • زندگی مدرن

اکثر امکانات مدرن، مانند اتومبیل، کامپیوتر، تلویزیون و لوازم خانگی باعث کاهش تحرک و فعالیت بدنی روزانه شده اند.

  • نشستن

مطالعات نشان میدهد حتی افرادی که از نظر جسمی فعال هستند اما زمان زیادی می نشینند در مقایسه با افرادی که مدت طولانی نمی‌نشینند، بیشتر در معرض خطر چاقی هستند.

  • عوامل اجتماعی-اقتصادی

افرادی که سطح تحصیلات و درآمد کمتری دارند، بیشتر احتمال دارد دچار  اضافه وزن یا چاقی شوند!

  • تغییرات در مواد غذایی در دسترس

امروزه غذاها و نوشیدنی‌های پرانرژی و فاقد مواد مغذی به راحتی در دسترس هستند، تبلیغ می شوند و  مقرون به صرفه هستند.

  • عدم فعالیت بدنی

برای اکثر ما، فعالیت بدنی دیگر بخشی از برنامه روزانه نیست، مثلا به جای پیاده‌روی رانندگی می‌کنیم.

  • ژن‌ها

محققان دریافته‌اند که ژنتیک نقش کمی در وزن دارد. اضافه وزن یا چاقی والدین با افزایش خطر اضافه وزن یا چاقی کودکان مرتبط است.

  • عوامل مربوط به زمان تولد

مطالعات نشان می‌دهد افرادی که در دوران جنینی و نوزادی موارد زیر را تجربه میکنند، در بزرگسالی بیشتر در معرض خطر چاقی قرار دارند:

    1. تغذیه نامناسب مادر در دوران جنینی
    2. سیگار کشیدن مادر
    3. وزن کم هنگام تولد
    4. وزن زیاد هنگام تولد (به خصوص بالای ۴ کیلوگرم)
    5. تغذیه با شیر خشک به جای شیر مادر
آیا میدانید

طیفی از عوامل می‌توانند باعث چاقی شوند به ویژه عوامل دوران کودکی و نوجوانی. براساس آمارها درصد زیادی از کودکان و نوجوانانی که چاق هستند در بزرگسالی نیز چاق خواهند بود.

عوامل خطر چاقی و بیماری های مرتبط با آن

کسانی که بیشتر در معرض خطر چاقی قرار دارند:

  • وراثت و تأثیرات خانوادگی

ژن‌هایی که از والدین خود به ارث می‌بریم ممکن است بر میزان چربی بدن و محل توزیع آن چربی تأثیر بگذارند. همچنین ژنتیک در میزان کارایی بدن در تبدیل غذا به انرژی، نحوه تنظیم اشتها و نحوه سوزاندن کالری در طول ورزش نقش داشته باشد.

  • انتخاب سبک زندگی

  • رژیم غذایی ناسالم

داشتن رژیم غذایی پرکالری، فاقد میوه و سبزیجات، پر از فست فود و مملو از نوشیدنی‌های پرکالری و وعده‌های غذایی بزرگ.

  • کالری مایع

برخی افراد کالری زیادی را بدون احساس سیری دریافت می کنند مانند کالری دریافتی از طریق نوشیدن الکل و نوشابه‌های قندی.

  • عدم فعالیت (سبک زندگی غیرفعال)
  • برخی بیماری‌ها و داروها

کسانی که دچار کم‌کاری تیروئید، سندروم کوشینگ، سندروم پرادر-ویلی و بعضی بیماری های دیگر هستند، بیشتر امکان دارد دچار اضافه وزن غیر طبیعی (چاقی) شوند. حتی آرتروز نیز می‌تواند به دلیل کاهش فعالیت منجر به افزایش وزن شود.

مصرف برخی داروها هم می‌توانند منجر به افزایش وزن شوند از جمله استروئیدها، برخی داروهای ضد افسردگی، داروهای ضد تشنج، داروهای دیابت، داروهای ضد روان‌پریشی و برخی از مسدودکننده‌های بتا.

  • سن

افزایش سن، تغییرات هورمونی و سبک زندگی کم‌تحرک‌تر، خطر چاقی را افزایش می‌دهد. با بالا رفتن سن و کاهش توده عضلانی، متابولیسم کندتر و احتمال اضافه وزن بیشتر می شود.

  • بارداری

افزایش وزن در دوران بارداری رایج است، اما بعضی از زنان پس از تولد نوزاد، به دشواری می توانند وزنی را که اضافه کرده اند، کم کنند.

  • ترک سیگار

ترک سیگار اغلب با افزایش وزن همراه است.

  • کم خوابی مزمن

افرادی که خواب کافی ندارند، به دلیل تغییراتی هورمونی ناشی از کم خوابی، بیشتر میل به خوردن غذاهای پرکالری و کربوهیدارت ها دارند.

  • استرس

بسیاری از عوامل خارجی که بر خلق و خو تأثیر می‌گذارند، در چاقی نقش دارند. اغلب افراد در موقعیت‌های استرس‌زا غذاهای پرکالری‌تر می خورند.

  • میکروبیوم

ترکیب باکتری‌های روده تحت تأثیر آنچه می‌خورید قرار می‌گیرد و ممکن است در افزایش وزن یا مشکل در کاهش وزن نقش داشته باشد.

  • افزایش وزن

چاقی «موجب» چاقی می‌شود به همین علت آن را یک بیماری پیشرونده می نامند.

ماهیت پیشرونده بیماری چاقی

افزایش وزن باعث تغییرات هورمونی، متابولیکی و مولکولی در بدن می‌شود، که خطر تجمع چربی بیشتر را افزایش می‌دهد. این تغییرات بیولوژیکی مرتبط با چاقی:

  • توانایی بدن را برای اکسیداسیون (سوزاندن) چربی برای کسب انرژی کاهش می‌دهد
  • تبدیل گلوکز (کربوهیدرات) به چربی را افزایش می‌دهد
  • ظرفیت بدن را برای ذخیره چربی در انبارهای ذخیره چربی (بافت چربی) را افزایش می‌دهد
  • روی برخی از تنظیم‌کننده‌های اشتها و گرسنگی تأثیر می‌گذارد به گونه‌ای که منجر به افزایش اندازه وعده‌های غذایی و دفعات غذا خوردن میشود

همه اینها باعث می شود بیشتر غذا بخورید و بیشترِ کالری مصرفی به عنوان چربی ذخیره ‌شود. از نظر علمی، افزایش وزن، وضعیت زیستی بدن را به گونه ای تغییر میدهد که به افزایش وزن و چاقی بیشتر کمک می‌کند.

خلاصه

چاقی یک بیماری پیچیده پیشرونده است که خطر ابتلا به بسیاری از بیماری‌ها و مشکلات سلامتی دیگر را افزایش می‌دهد مانند بیماری‌های قلبی، دیابت، فشار خون بالا، کلسترول بالا، بیماری کبد، آپنه خواب و برخی سرطان‌ها.

عوامل متعددی که بر اساس زمینه ژنتیکی عمل می‌کنند، باعث افزایش وزن و چاقی می‌شوند. شرایط مرتبط با افزایش وزن و تغییرات بیولوژیکی در بدن که در نتیجه افزایش وزن رخ می‌دهند نیز به پیشرفت بیماری کمک می‌کنند و اغلب فرد را در یک چرخه معیوب افزایش وزن گرفتار می‌کنند.

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا