آتروفی واژن (سندروم تناسلی ادراری یائسگی): علائم، علل، عوامل خطر، عوارض و درمان
آتروفی واژن یا همان سندروم تناسلی ادراری یائسگی، یک بیماری زنانه است که در آن پوشش واژن به دلیل کمبود استروژن، نازک، خشک و ملتهب می شود. سوزش، خارش، لکه‌بینی، درد در هنگام رابطه جنسی، تکرر ادرار و عفونت‌های دستگاه ادراری از علائم شایع این مشکل است.
از آنجا که در دوران یائسگی ترشح هورمون استروژن در بدن زنان کاهش می یابد، اغلب کسانی که دچار آتروفی واژن (واژینیت آتروفیک) می شوند، در دوران یائسگی هستند.
فهرست مطالب
آتروفی واژن | علائم | عوارض کاهش استروژن | علل | عوامل خطر | عوارض آتروفی | تشخیص و آزمایش ها | درمان های هورمونی | درمان های غیر هورمونی | پیشگیری | سؤالات پرتکرار
آتروفی واژن (GSM) چیست؟
کاهش سطح استروژن در بدن باعث نازک شدن، خشک شدن و ملتهب شدن پوشش واژن و کاهش خاصیت کشسانی آن می شود که به آن آتروفی واژن (سندروم تناسلی ادراری یائسگی) می گویند. تغییر وضعیت پوشش دیواره واژن باعث خارش، سوزش، درد در هنگام رابطه جنسی، تکرر ادرار، بی اختیاری ادرار و عفونت های دستگاه ادراری (UTI) می شود.
این مشکل اغلب در دوران پیش از یائسگی و یائسگی و بدلیل کاهش ترشح هورمون استروژن رخ میدهد. اگرچه دلایل دیگری از جمله درمان سرطان یا برداشتن تخمدان ها نیز، که باعث کاهش سطح استروژن می شوند، می توانند منجر به آتروفی واژن شوند.
آیا میدانید
حداقل نیمی از زنانی که وارد یائسگی می‌شوند، علائم و نشانه‌های سندروم تناسلی ادراری یائسگی را تجربه می کنند و معمولاً خشکی واژن اولین نشانه ابتلا به آتروفی واژن است که ظاهر می شود.
علائم آتروفی واژن
- خشکی واژن
- سوزش واژن
- ترشحات غیرمعمول واژن که معمولاً به رنگ زرد هستند
- خارش در ناحیه تناسلی
- لکه بینی یا خونریزی سبک به خصوص پس از رابطه جنسی
- درد و ناراحتی هنگام رابطه جنسی (دیس پارونی)
- کاهش روانکاری (لغزندگی) واژن در طول فعالیت جنسی
- کوتاه شدن و سفت شدن کانال واژن
سایر علائم آتروفی واژن عبارتند از:
- احساس سوزش هنگام ادرار کردن
- تکرر ادرار
- بی اختیاری ادرار
- عفونت‌های مکرر دستگاه ادراری
- ابتلا به عفونت‌های قارچی بیشتر
- وجود خون در ادرار (هماچوری)
عوارض کاهش سطح استروژن در بدن زنان
به طور کلی کاهش سطح استروژن در بدن باعث تغییراتی می شود که مهمترین آنها عبارتند از:
- تغییر پوشش داخلی واژن: هر چه سطح استروژن پایین تر باشد، پوشش داخلی واژن نازک تر و خشک تر شده و خاصیت کشسانی کمتری خواهد داشت.
- کاهش میزان مایعات طبیعی که در داخل واژن ترشح می شوند که باعث می شود میزان روانکاری (لغزندگی) واژن در هنگام رابطه جنسی کمتر شود.
- تغییر تعادل اسیدی واژن
علل
از آنجا که در دوران یائسگی ترشح سطح استروژن در بدن زنان به شکل چشمگیری کاهش می یابد، در بیشتر موارد، پیش یائسگی و یائسگی مهمترین علت آتروفی هستند. با این حال هر عاملی که باعث کاهش سطح استروژن در بدن شود می تواند منجر به سندروم تناسلی ادراری یائسگی (GSM) شود.
رویدادهایی که باعث کاهش سطح استروژن در بدن زنان می شوند عبارتند از:
- پیش یائسگی
- یائسگی
- جراحی برداشتن تخمدان ها (اوفورکتومی)
- دوران شیردهی
- پرتودرمانی لگن
- شیمی‌درمانی
- درمان هورمونی سرطان سینه
- مصرف داروهای ضد استروژن
- داروهایی که بر سطح استروژن تأثیر میگذارند مانند برخی از قرص‌های ضدبارداری
عوامل خطر آتروفی واژن
افرادی که شرایط زیر را دارند بیشتر از سایرین در معرض خطر آتروفی واژن هستند:
- دوران یائسگی
- دوران شیردهی
- کاهش عملکرد تخمدان به دلیل شیمی درمانی یا پرتودرمانی
- داروهایی که حاوی خواص ضد استروژن هستند از جمله تاموکسیفن، مدروکسی پروژسترون و نافارلین
- اوفورکتومی (برداشتن تخمدان‌ها)
- برخی از قرص‌های ضدبارداری
سایر عوامل خطر آتروفی واژن عبارتند از:
- سیگار کشیدن: سیگار کشیدن بر گردش خون تأثیر می‌گذارد و ممکن است جریان خون و اکسیژن را به واژن و سایر نواحی مجاور کاهش دهد. علاوه براین سیگار کشیدن اثرات استروژن‌های طبیعی موجود در بدن را کاهش میدهد.
- نداشتن زایمان طبیعی: کسانی که زایمان طبیعی نداشته‌اند، بیشتر از کسانی که زایمان طبیعی داشته‌اند، در معرض مشکلات مرتبط با GSM هستند.
- داشتن رابطه بدون دخول (یا دخول کم)
- نداشتن رابطه جنسی
آیا میدانید
مطالعات نشان میدهد افرادی که بیشتر رابطه جنسی دارند، نسبت به افرادی که رابطه جنسی کمتری دارند و یا اصلا ندارند، موارد خفیف‌تری از آتروفی را تجربه میکنند. دلیل آن این است که تحریک جنسی جریان خون به واژن را افزایش میدهد و بافت واژن را الاستیک‌تر می‌کند.
عوارض آتروفی واژن
عوارض جسمی عبارتند از:
- درد، سوزش و خارش واژن
- نشت ادرار (بی اختیاری ادرار)
- افزایش دفعات یا فوریت ادرار یا سوزش ادرار
- عفونت‌های واژن
عوارض عاطفی عبارتند از:
- کاهش علاقه به رابطه جنسی و صمیمیت
- از دست دادن اعتماد به نفس
تشخیص و آزمایش‌ها
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
بسیاری از زنان در دوران یائسگی آتروفی واژن را تجربه میکنند اما تنها تعداد کمی برای درمان آن اقدام می کنند. خجالت کشیدن از صحبت کردن در مورد علائم خود، مهمترین دلیلی است که اغلب زنان به جای درمان ترجیح میدهند خود را با این علائم وفق دهند.
اگرچه بهترین کار برای حفظ کیفیت زندگی جسمی و جنسی و دور ماندن از عوارض عاطفی آتروفی، مراجعه به پزشک متخصص است اما در صورتیکه هر یک از علائم زیر را داشتید حتما باید پزشک مراجعه کنید:
- داشتن هرگونه لکه بینی یا خونریزی واژن بدون دلیل
- ترشحات غیرمعمول
- سوزش یا درد
- ابتلای مکرر به عفونت های دستگاه ادراری
- نشت یا بی اختیاری ادرار
- رابطه جنسی دردناکی که حتی با استفاده از روان کننده های مبتنی بر آب نیز برطرف نمی شود
چگونگی تشخیص آتروفی واژن
معاینه لگن
پزشک می‌تواند آتروفی واژن را بر اساس علائم بیمار و معاینه لگن برای بررسی واژن و دهانه رحم تشخیص دهد. علائم کلاسیک آتروفی در طول معاینه لگن که قابل دیدن هستند، عبارتند از:
- واژن کوتاه یا تنگ
- خشکی، قرمزی و تورم
- از دست دادن خاصیت ارتجاعی
- تغییر رنگ سفید واژن
- بیماری‌های پوستی فرج (قسمت بیرونی دستگاه تناسلی زنان)، ضایعات فرج، قرمزی ناحیه فرج.
- بریدگی‌های جزئی (پارگی‌ها) در نزدیکی دهانه واژن
- کاهش اندازه لابیاها
آزمایشات تشخیصی آتروفی واژن
بیشتر پزشکان برای تشخیص واژینیت آتروفیک از معاینه لگن استفاده می کنند اما در مواردی که پزشک به وجود بیماری دیگری مشکوک است، برای رد سایر علل تغییرات پوشش داخلی واژن نیاز به انجام آزمایشات زیر است:
- آزمایش پاپ اسمیر
- نمونه ادرار
- سونوگرافی
- PH واژن (آزمایش اسید)
- آزمایش عفونت واژن
درمان های هورمونی
استروژن درمانی و دهیدرواپی‌آندروسترون (DHEA) تنها درمان‌های هورمونی برای آتروفی واژن هستند.
استروژن درمانی موضعی
استروژن موضعی واژینال علائم آتروفی واژن را بدون افزایش سطح استروژن در جریان خون درمان می‌کند. این دارو به صورت کرم، قرص واژینال یا حلقه موجود است.
کرم استروژن واژینال :
این کرم را باید با استفاده از یک اپلیکاتور در واژن خود قرار دهید. چند هفته اول باید هر روز از این کرم استفاده کنید اما پس از آن 2 تا 3 بار در هفته کافی است.
حلقه واژینال :
حلقه واژینال یک حلقه نازک و انعطاف‌پذیر است که پزشک آن را در واژن شما قرار میدهد. این حلقه در طول سه ماه دوز کمی از استروژن آزاد می‌کند. سپس به تشخیص پزشک حلقه برداشته و یا با حلقه جدیدی جایگزین می شود.
قرص واژینال :
در این روش باید یک قرص کوچک را با استفاده از یک اپلیکاتور در واژن خود قرار دهید. مانند سایر درمان‌های استروژن، ابتدا باید روزانه از آن استفاده کنید و سپس مصرف آن را به 2-3 بار در هفته کاهش دهید.
شیاف‌های استروژن واژینال (Imvexxy) :
این شیاف‌ها حدود 5 سانتی متر طول دارند و حاوی دوز پایین استروژن هستند. همانند موارد قبلی باید در ابتدا به صورت روزانه در داخل واژن قرار داده شوند و پس از آن هفته ای دو بار از آنها استفاده کنید.
درمان جایگزینی هورمون (DHEA)
این نوع درمان هورمونی که درمان سیستمیک استروژن نیز نامیده می‌شود، معمولاً در صورتی که علائم دیگری از یائسگی مانند گرگرفتگی شدید داشته باشید، تجویز می شود. این درمان در دوزهای بالاتر انجام می‌شود تا بر سایر سلول های بدن نیز تأثیر بگذارد. درمان هورمونی سیستمیک باعث بهبود سلامت واژن، خواب بهتر، گرگرفتگی کمتر و بهبود خلق و خو می شود.
اگر بیش از 10 سال از یائسگی شما گذشته باشد یا فقط خشکی واژن داشته باشید، احتمالاً لازم است از درمان موضعی استفاده کنید.
درمان‌های غیر هورمونی
اگرچه درمان با استروژن و DHEA مؤثرترین درمان آتروفی واژن است اما برای همه مناسب نیست. سایر گزینه های درمانی غیر هورمونی عبارتند از:
روان‌کننده‌ها
روان‌کننده‌ها خشکی واژن را درمان میکنند. این روان‌کننده‌ها بر پایه آب، سیلیکون یا روغن هستند و اثرات کوتاه مدتی دارند و باید در طول رابطه جنسی برای کاهش اصطکاک و درد استفاده شوند.
هشدار
محصولاتی را انتخاب کنید که حاوی گلیسیرین یا خواص گرم‌کننده نباشند، زیرا زنانی که به این مواد حساس هستند ممکن است دچار سوزش شوند.
اگر از کاندوم استفاده می‌کنید، به هیچ وجه از وازلین یا سایر محصولات مبتنی بر روغن بعنوان روان‌کننده استفاده نکنید زیرا باعث تجزیه و پارگی کاندوم‌های لاتکس می شوند.
مرطوب‌کننده‌ها
مرطوب‌کننده‌ها خشکی واژن را درمان میکنند و در مقایسه با روان کننده ها اثر بلندمدت تری دارند. این محصولات به بافت واژن می‌چسبند تا به سلول‌ها در حفظ رطوبت کمک کنند و هر یک تا سه روز یکبار باید استفاده شوند.
روغن های طبیعی
استفاده از برخی روغن‌های طبیعی مانند روغن زیتون و نارگیل نیز ممکن است به عنوان روان‌کننده و مرطوب‌کننده مفید باشد.
روان‌کننده‌های مبتنی بر آب. این روان‌کننده‌ها (Astroglide، K-Y Jelly، Sliquid و غیره) درست قبل از فعالیت جنسی استفاده می‌شوند و می‌توانند ناراحتی را در طول رابطه جنسی کاهش دهند.
لیزر
درمان‌های غیرتهاجمی و غیرجراحی با لیزر CO2 به بازسازی بافت واژن و بهبود استحکام و خاصیت ارتجاعی آن کمک میکنند. این دستگاه‌ها هنوز توسط سازمان غذا و دارو آمریکا (FDA) برای درمان آتروفی واژن تأیید نشده‌اند زیرا تحقیقات حدودی در مورد استفاده از آنها وجود دارد.
دیلاتورها
دیلاتورها یا گشادکننده ها دستگاه‌هایی برای گشاد کردن واژن هستند و این کار کمک می کند در طول رابطه جنسی احساس راحتی بیشتری داشته باشید. توصیه می شود ابتدا با یک دیلاتور کوچک شروع کنید و به مرور زمان از سایزهای بزرگتر استفاده کنید.
اسپمیفن (Osphena)
اوسفنا قرصی است که باید هر روز مصرف می‌کنید و فوایدی مشابه استروژن دارد اما حاوی استروژن نیست. تشدیدگرگرفتگی و خطر لخته شدن خون از عوارض جانبی و البته نادر مصرف این قرص است.
لیدوکائین موضعی
لیدوکائین موضعی که به صورت پماد یا ژل موجود است، می‌تواند برای کاهش احساس ناراحتی و درد در حین رابطه جنسی مفید باشد. این محصول را 5 تا 10 دقیقه قبل از شروع فعالیت جنسی بمالید.
پیشگیری از آتروفی واژن
کاهش ترشح استروژن بخشی از روند طبیعی پیر شدن بدن است با این حال، راه‌هایی برای جلوگیری از تشدید آتروفی واژن وجود دارد:
- از مواد تحریک‌کننده واژن مانند عطر، رنگ، شامپو، مواد شوینده و دوش واژینال خودداری کنید.
- داشتن فعالیت جنسی منظم برای آتروفی واژن مفید است زیرا جریان خون به بافت واژن را افزایش میدهد.
سؤالات پرتکرار
تفاوت بین آتروفی واژن و عفونت قارچی چیست؟
هم آتروفی واژن و هم عفونت قارچی می‌توانند علائمی مانند خشکی، خارش، قرمزی و درد داشته باشند. با این حال، کمبود استروژن باعث آتروفی واژن می‌شود در حالی که عفونت قارچی باعث عفونت قارچی واژن می‌شود.
آیا درمان ها عوارض جانبی دارند؟
به هرگونه علائم جدیدی که پس از شروع درمان بروز می‌کند توجه کنید و هرگونه عوارض جانبی احتمالی را با پزشک خود در میان بگذارید. این علائم می‌تواند به شکل سوزش پوست، درد بیشتر و یا ترشحات واژن باشد.
درمان آتروفی واژن (GSM) چقدر طول می‌کشد؟
زمان لازم برای درمان علائم GSM بسته به روشی که استفاده می‌کنید و شدت مشکل متفاوت است.
آیا GSM قابل برگشت است؟
آتروفی واژن درمان قطعی ندارد اما درمان ها کمک می کنند تا راحت تر و با کیفیت تر زندگی کنید.
آیا ممکن است واژینیت آتروفیک تشدید شود؟
بله و به همین دلیل است که درمان سریع مهم است. هر چه زودتر درمان را شروع کنید احتمال بدتر شدن آتروفی واژن کمتر است. به عنوان مثال، هر چه مدت طولانی‌تری بدون استروژن بمانید، واژن شما خشک‌تر می‌شود. گاهی اوقات، آتروفی می‌تواند آنقدر شدید شود که دهانه واژن را به طور قابل توجهی تنگ کند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
حتی اگر در دوران یائسگی نیستید اما علائمی مانند خشکی، درد، سوزش، خارش، مشکلات ادراری، لکه‌بینی یا خونریزی یا ترشحات غیرمعمول دارید حتما باید به پزشک مراجعه کنید.
اگر با وجود استفاده از مرطوب کننده ها و روان کننده ها باز هم در حین رابطه دچار درد و ناراحتی هستید حتما باید به پزشک مراجعه کنید.
