کبد چرب در دوران بارداری چه علائم، علل، عوارض و درمان هایی دارد؟

• پره اکلامپسی (مسمومیت بارداری)
• خونریزی بعد از زایمان
• زایمان زودرس

به همین دلیل NAFLD یک بیماری پر خطر در دوران بارداری به حساب می آید.

هشدار: اگر کبد چرب دارید و قصد بارداری دارید حتما قبل از اقدام به بارداری، با پزشک متخصص مشورت کنید.

انواع کبد چرب در بارداری

احتمال ابتلا به دو نوع کبد چرب در دوران بارداری وجود دارد : کبد چرب حاد بارداری و کبد چرب غیر الکلی.

کبد چرب حاد بارداری (AFLP)

به ندرت احتمال دارد که فرد در بارداری به کبد چرب حاد بارداری مبتلا شود. آمارها نشان می دهد که از هر 7,000 بارداری، تنها یک مورد ابتلا به کبد چرب حاد گزارش شده است.

در کبد چرب حاد بارداری، چربی در کبد جمع شده و اگر درمان نشود، ممکن است منجر به نارسایی کبدی شود. این بیماری معمولاً در سه ماهه سوم و بین هفته سی اُم(30) تا هفته سی و هشتم (38) خود را نشان می دهد، اگرچه ممکن است از اوایل هفته هجدهم و یا حتی 4 روز پس از زایمان نیز ظاهر شود. اگر مادر مبتلا به کبد چرب حاد شود، باید با تشخیص پزشک در سریع ترین زمان ممکن زایمان کند.

کبد چرب غیر الکلی (NAFLD)

همانطور که گفته شد به تجمع چربی در بافت کبد، کبد چرب یا استئاتوتیک کبدی مرتبط با اختلال متابولیک (MASLD) می گویند. کبد چرب غیر الکلی معمولاً در اثر کمبود وزن، اضافه وزن و دیابت نوع 2 ایجاد می شود.

تخمین زده می شود که 75 % از زنانی که اضافه وزن دارند و حدود 66 % از زنانی که دیابت نوع 2 دارند، پیش از بارداری و یا در دوران بارداری به کبد چرب غیر الکلی مبتلا می شوند.

بارداری احتمال ایجاد مقاومت به انسولین را بالا می برد و همین امر باعث می شود که فرد در برابر NAFLD آسیب پذیرتر شود.

علل کبد چرب در بارداری

تجمع چربی در بافت کبد، عملکرد طبیعی این عضو حیاتی بدن را مختل می کند. اگر این بیماری درمان نشود ممکن است منجر به نارسایی کبد و حتی مرگ شود.

علت کبد چرب حاد بارداری و کبد چرب غیر الکلی در بارداری، کمی متفاوت است.

علت کبد چرب حاد بارداری

به نظر می رسد کبد چرب حاد بارداری (AFLP) به دلیل یک اختلال ژنتیکی ایجاد می شود. در سه ماهه آخر بارداری، اسیدهای چرب آزاد که منبع اصلی سوخت بدن هستند، برای کمک به رشد و تکامل جنین، در بدن مادر افزایش زیادی می یابند.

میتوکندری ها نیروگاه سلول های بدن هستند. آنها اسیدهای چرب را به سوختی تجزیه می کنند که بدن می تواند از آن برای پردازش مواد مغذی مانند پروتئین ها، کربوهیدرات ها و چربی استفاده کند. اما در بدن فرد مبتلا به AFLP، میتوکندری قادر به انجام این فرآیند (تجزیه اسیدهای چرب) نیست. بنابراین اسیدهای چرب آزاد در خون انباشته میشوند و به سلول های کبد آسیب می رسانند و کبد نمی تواند سموم را از بدن دفع کند.

حدود 20 درصد از موارد کبد چرب حاد بارداری به دلیل کمبود آنزیم LCHAD است. آنزیم LCHAD به بدن کمک می کند تا اسیدهای چرب را تجزیه کند. کمبود این آنزیم ارثی است و اگر پدر و مادر هر دو ژن کمبود این آنزیم را داشته باشند، به کودک آنها نیز منتقل می شود.

اگر جنین هر دو نسخه LCHAD را به ارث ببرد، نمی تواند اسیدهای چرب را به درستی تجزیه کند. در عوض، این اسیدهای چرب از جفت عبور کرده و در خون و سلول‌های کبدی  مادر باردار تجمع می‌کنند و باعث آسیب می‌شوند.

آیا میدانید

G1528C شایع ترین جهش ژنی مرتبط با کمبود، LCHAD است. این جهش ژنتیکی خطر ابتلا به عوارض دیگر بارداری مانند مسمومیت حاملگی (پره اکلامپسی) و سندروم HELLP را نیز افزایش می دهد.

افرادی که بیشتر در معرض خطر ابتلا به کبد چرب در دوران بارداری هستند

• زنانی که قبلا هرگز باردار نشده اند
• زنانی که دوقلو یا بیشتر باردار هستند
• مادرانی که جنین آنها پسر است
• زنانی که BMI آنها کمتر از 20 است
• زنانی که اضافه وزن زیادی دارند و یا چاق هستند
• افراد مبتلا به دیابت نوع 2 و پیش دیابت
• سطح غیر طبیعی کلسترول یا تری گلیسیرید در خون
• افراد مبتلا به فشار خون بالا
• افرادی که رژیم غذایی سرشار از قندهای افزوده دارند
• مبتلایان به جهش های خاص ژنی

علائم کبد چرب در بارداری

بیشتر علائم کبد چرب حاد بارداری بین هفته های 30 تا 38 بارداری ظاهر می شود. با این وجود ممکن است علائم زودتر یا دیرتر اتفاق بیفتند.

علائم کبد چرب حاد بارداری

علائم اولیه کبد چرب حاد بارداری عبارتند از:

• حالت تهوع
• استفراغ
• درد معده
• خستگی
• سردرد
• از دست دادن اشتها
• فشار خون بالا

با بدتر شدن شرایط، علائم نارسایی کبد ظاهر می شود که عبارتند از:

• زردی پوست یا زردی سفیدی چشم
• انسفالوپاتی یا تغییرات مغزی که باعث گیجی و عدم تمرکز فرد می شود
• تورم در شکم (ناحیه شکم)
• لخته شدن خون

علائم کبد چرب غیر الکلی در بارداری

کبد چرب بارداری (کبد چرب غیر الکلی) معمولاً علامتی ندارد. اما ممکن است باعث احساس خستگی و یا ناراحتی در سمت راست بالای شکم شود. با پیشرفت بیماری و در مرحله پایانی علائم نارسایی کبد ظاهر می شود که عبارتند از:

• خارش
• تورم شکم
• کبودی و خونریزی آسان
• زردی
• آنسفالوپاتی
• ظاهر شدن عروق خونی عنکبوتی درست زیر پوست

هشدار: اگر متوجه درد در سمت راست بالای معده خود شدید، فوراً به پزشک مراجعه کنید. این علامت ممکن است نشانه کبد چرب و یا حتی سندروم HELLP باشد که می تواند کشنده باشد.

آیا میدانید

حدود 20٪ از زنان مبتلا به کبد چرب حاد بارداری به سندروم HELLP مبتلا می شوند و 20٪ تا 40٪  نیز به پره اکلامپسی شدید مبتلا می شوند.متأسفانه، گاهی اوقات علائم تا زمانی که جنین در وضعیت دیسترس قرار نگرفته و یا حتی باعث مرگ جنین نشود، تشخیص داده نمی شوند.

توصیه اکید می شود که مادران باردار و پزشک آنها، نسبت به علائم کبد چرب حاد بارداری به ویژه در سه ماهه سوم بارداری، حساس باشند و در صورت مشاهده علائم سریعاً کمک پزشکی دریافت کنند.

عوارض کبد چرب در بارداری

کبد چرب حاد بارداری تا حدود سه ماهه سوم بارداری ایجاد نمی شود. اما اگر عوامل خطری مانند نداشتن وزن مناسب یا چاقی یا دیابت نوع 2 دارید، ممکن است بدون آنکه بدانید به کبد چرب مبتلا باشید.

نتایج مطالعه ای نشان داد که افرادی که به کبد چرب حاد بارداری مبتلا هستند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به برخی عوارض دیگر بارداری هستند. این مطالعه بیش از 18 میلیون زایمان را بین سال‌های 2012 تا 2016 مورد بررسی قرار داد. نتایج بررسی ها نشان داد که احتمال ابتلا به پره اکلامپسی، اکلامپسی یا سندروم HELLP در مادران باردار مبتلا به کبد چرب حاد بارداری بیش از سه برابر بیشتر از سایر مادران باردار است. همچنین مادران مبتلا به کبد چرب حاد بارداری(NAFLD) بیشتر در معرض این خطرات هستند:

• دیابت بارداری (23٪ در مقابل 7٪ تا 8٪)
• خونریزی پس از زایمان (6% در مقابل 3% تا 5%)
• زایمان زودرس (9٪ در مقابل 5٪ تا 7٪)

آیا میدانید

مادران مبتلا به NAFLD تقریبا دو برابر بیشتر احتمال دارد که نوزادی با وزن بالا (در هنگام تولد) بدنیا بیاورند.

نحوه درمان کبد چرب در بارداری

اگر در دوران بارداری دچار کبد چرب حاد شوید، صرفنظر از اینکه در چه هفته ای از بارداری قرار دارید، پزشک از شما خواهد خواست که فوراً زایمان کنید. در صورت عدم زایمان احتمال مرگ جنین و حتی مادر وجود دارد.

فرد بلافاصله باید در بیمارستان و یا حتی بخش مراقبت های ویژه بستری شود.

انجام آزمایش خون به منظور بررسی موارد زیر:

• شمارش کامل خون بیمار (شامل گلبول های سفید، گلبول های قرمز و پلاکت ها)
• بررسی آنزیم های کبدی
• زمان پروترومبین (پروتئینی است که توسط کبد ساخته می شود تا به لخته شدن خون کمک کند)
• سنجش سطح آمونیاک برای بررسی نارسایی کبد
• سنجش سطح گلوکز خون (افراد مبتلا به AFLP اغلب دچار هیپوگلیسمی یا افت شدید قند خون می شوند)
• بررسی مداوم علائم آنسفالوپاتی
• کنترل مداوم ضربان قلب جنین

اگر بارداری هنوز به هفته 32 نرسیده باشد، احتمالا به مادر از طریق وریدی، 24 قبل از زایمان، سولفات منیزیم تزریق می شود.

در اکثر مواقع کبد چرب حاد بارداری، پس از زایمان از بین می رود. پزشک به صورت مکرر آزمایش خون را برای بررسی عملکرد کبد پس از زایمان انجام می دهد. معمولاً طی یک هفته تا 10 روز پس از زایمان وضعیت به حالت عادی باز می گردد.

نوزاد نیز برای بررسی کمبود آنزیم LCHAD آزمایش قرار می گیرد. در این آزمایش میزان ماده ای به نام آسیل کارنیتین در خون نوزاد اندازه گرفته می شود. بالا بودن سطح این ماده به معنای کمبود آنزیم LCHAD است.

در صورت مثبت بودن آزمایش، نیاز به بررسی سموم و اسیدها در خون و ادرار نوزاد است.

نوزادانی که کمبود آنزیم LCHAD دارند باید از یک رژیم غذایی پر کربوهیدرات و کم چرب استفاده کنند. متخصصین اطفال نیز معمولاً برای این کودکان روغن تری گلیسیرید زنجیره متوسط ​​(MCT) و مکمل های ال-کارنیتین برای کمک به تجزیه چربی ها تجویز می کنند.

آیا می دانید

نوزادانی که در مراحل اولیه کمبود LCHAD آنها تشخیص داده می شوند و به موقع تحت درمان قرار می گیرند، می توانند رشد طبیعی داشته و کمتر در معرض مشکلات عضلانی و بینایی قرار دارند. 

سؤالات متداول

آیا احتمال ابتلای مجدد به کبد چرب در بارداری های بعدی وجود دارد؟

برخی از زنان در طول بارداری های بعدی دوباره به کبد چرب حاد بارداری مبتلا می شوند؛ حتی اگر جهش ژنی نداشته باشند.

آیا در صورت ابتلا به کبد چرب، باردار شدن بی خطر است؟

ابتلا به کبد چرب در بارداری احتمال عوارض بارداری مانند دیابت بارداری، پره اکلامپسی (مسمومیت بارداری)، اکلامپسی یا سندروم HELLP را افزایش میدهد. همچنین احتمال زایمان زودرس و عوارض بعد از زایمان مانند خونریزی شدید پس از زایمان نیز افزایش می یابد.

اگر زنی در دوران بارداری دچار کبد چرب شود آیا می تواند بارداری را حفظ کند؟

تنها راه درمان کبد چرب حاد بارداری، زایمان فوری است در غیر اینصورت خطرات جدی مادر و جنین را تهدید می کند.

چگونه می توان در دوران بارداری کبد را پاکسازی کرد؟

کبد به طور طبیعی خود را پاکسازی می کند، چه باردار باشید و چه نباشید. وظیفه کبد تبدیل سموم به مواد زائد و تجزیه مواد مغذی مهم است. در دوران بارداری لازم نیست برای پاکسازی کبد کاری انجام دهید. در واقع، بسیاری از تبلیغات در مورد  پاکسازی‌کبد می‌توانند به مادر و جنین آسیب برسانند. بهترین راه برای حفظ سلامت کبد در دوران بارداری، کنترل وزن، افزایش وزن طبیعی و پرهیز از نوشیدن الکل است.