گلوکز و دکستروز چیستند و چه تأثیری بر قند خون دارند؟
در مورد گلوکز و دکستروز بیشتر بدانیم
- گلوکز چیست؟ | دکستروز چیست؟
- گلوکز و دکستروز چه تفاوتی دارند؟
- چه غذاهایی حاوی گلوکز هستند؟
- چه غذاهایی حاوی دکستروز هستند؟
- قند خون چیست؟ | دلایل بالا بودن قند خون چیست؟
- دلایل پایین بودن قند خون چیست؟
- شاخص گلیسمی چیست؟
- چگونه قند خون را اندازه گیری می کنند؟
- فواید دکستروز چیست؟
- آیا گلوکز و دکستروز مضر هستند؟
- چه مقدار گلوکز یا دکستروز می توانیم در روز دریافت کنیم؟
قندهای ساده (مونوساکاریدها) به ما انرژی می دهند، اما می توانند سطح قند خون را نیز افزایش دهند. ما برای تفکر، استدلال و سایر فعالیت های مغزی و عملکرد درست بدن به قندهایی مانند گلوکز نیاز داریم. دکستروز نیز یکی از قندهای ساده مشابه گلوکز است که بیشتر از گندم و ذرت بدست می آید.
گلوکز چیست؟
گلوکز یک مونوساکارید است که در غذاها و نوشیدنی های حاوی کربوهیدرات، یافت می شود. بدن ما نیز هنگام تجزیه کربوهیدرات ها گلوکز می سازد. بدن می تواند گلوکز را از غذاها دریافت کند یا می تواند آن را از طریق فرآیندی به نام گلوکونئوژنز بسازد. گلوکز منبع اصلی سوخت بدن است، سلول ها را تغذیه می کند و به مغز و ماهیچه های ما انرژی مورد نیازشان را می دهد.
مقدار زیادی از گلوکز استفاده نشده، در کبد و مقادیر کمی از آن در سلول های مغزی و ماهیچه ها به صورت گلیکوژن ذخیره می شود. زمانی که نیاز به افزایش انرژی داریم یا قند خونمان خیلی پایین می‌آید، بدن گلیکوژن را به گلوکز تجزیه می‌کند تا سوخت مورد نیازش تأمین شود.
گلوکز می تواند به قندهای ساده دیگر متصل شود :
- گالاکتوز + گلوکز = لاکتوز
- گلوکز + گلوکز = مالتوز
- گلوکز + فروکتوز = ساکارز و شربت ذرت با فروکتوز بالا
*گالاکتوز یک منوساکارید یا قند ساده با ارزش غذایی است که به خوبی در آب حل میشود و به مقدار زیاد در فرآورده های لبنی وجود دارد.
*لاکتوز یا قند شیر، یک نوع قند است که به وفور در شیر یافت میشود.
*مالتوز که «قند جوانه جو» نیز نامیده میشود یا به طور طبیعی توسط آنزیم موجود در جوانه جو، نشاسته به قند مالتوز تبدیل میشود و یا از تجزیه آنزیمی (آمیلاز) نشاسته به قند با راندمان 80% بدست می آید.
*فروکتوز یا قند، از خانواده کربوهیدرات‌ها است که در بسیاری از میوه‌ها و گیاهان یافت میشود.
*ساکارز نام علمی شکر است و یکی از قندهای گیاهی است که پس از تثبیت دی‌اکسید کربن در برگ گیاه (چغندر قند و نیشکر) تولید و به اندام‌های مختلف منتقل میشود.
دکستروز چیست؟
دکستروز یکی از قندهای ساده ( مونوساکاریدها ) است که بیشتر از گندم و ذرت بدست می آید. از آن غالباً در محصولات غذایی به عنوان شیرین كننده استفاده می شود مانند غذاهای کنسرو شده، مربا، چیپس، سس ها، گوشت های فرآوری شده، ترشی ها و چاشنی ها. بعضی از محصولات بهداشتی، آرایشی و مراقبت از پوست نیز حاوی دکستروز هستند. این ماده در پزشکی نیز مورد استفاده قرار می گیرد.
گلوکز و دکستروز چه تفاوتی دارند؟
گلوکز و دکستروز هر دو قندهای ساده با ترکیبات شیمیایی کمی متفاوت هستند اما تفاوت زیادی بین آن ها وجود ندارد، به همین دلیل است که این دو اصطلاح اغلب به معنای یکسان استفاده می شوند.
چه غذاهایی حاوی گلوکز هستند؟
غذاها و نوشیدنی های حاوی کربوهیدرات ها حاوی گلوکز هستند که عبارتند از:
- غلات کامل، نان، برنج و ماکارونی
- میوه ها و سبزیجات
- نوشیدنی های قندی مانند نوشابه
- شیرینی هایی مانند آبنبات، کلوچه و کیک
چه غذاهایی حاوی دکستروز هستند؟
- محصولات تخمیری
- بیسکویت ها و شیرینی ها
- تافی، کارامل، آدامس، پرکننده های آبنبات
- سس ها و چاشنی ها
- برخی از میوه های تازه و میوه های خشک
- عسل
- ادویه جات
- چای کیسه ای
- محصولات لبنی
- نوشیدنی ها و انرژی زاها
- گوشت های فرآوری شده مانند سوسیس و کالباس
چه میوه هایی حاوی دکستروز هستند؟
بسیاری از میوه‌ها حاوی این قند ساده هستند از جمله انگور، انار، آلو، زغال اخته، گیلاس، آلبالو، سیب، هلو، آناناس، پرتقال، نارنگی، توت‌ها، توت‌فرنگی، خرمالو، کیوی و بلوبری. برخی میوه های خشک مانند خرما و کشمش نیز حاوی دکستروز هستند.
قند خون چیست؟
سطح گلوکز خون میزان قند خون را نشان می دهد. برای اینکه بدن ما به طور مؤثر از قند استفاده کند، لوزالمعده هورمونی به نام انسولین تولید می کند که گلوکز را از خون به سلول های بدن منتقل می کند. اینکه بدن چه مقدار انسولین تولید می کند و یا از آن استفاده می‌کند، بر میزان گلوکز موجود در خون تأثیر می‌گذارد که به قند خون معروف است.
دلایل بالا بودن قند خون چیست؟
برخی افراد سطح قند خونشان بالاتر از حد طبیعی است. قند خون بالا که با نام هایپرگلیسمی شناخته می شود می تواند نشانه وجود مشکلی در وضعیت سلامت فرد باشد مانند:
- مقاومت به انسولین
زمانی که سلول‌های ماهیچه‌ها، چربی یا کبد نتوانند گلوکز را آنطور که باید جذب یا ذخیره کنند، پانکراس انسولین بیشتری تولید می کند و باعث افزایش سطح انسولین (هایپرانسولینمی) می شود.
- پیش دیابت
وقتی که قند خون بالاتر از آنچه باید باشد، اما به اندازه ای نیست که تشخیص دیابت داده شود فرد در مرحله پیش دیابت قرار دارد و یک علامت هشدار دهنده است که در معرض خطر ابتلا به دیابت است.
- دیابت
ناتوانی بدن در تولید انسولین باعث ابتلا فرد به دیابت نوع 1 می شود. اگر بدن انسولین تولید کند ولی نتواند به درستی از آن استفاده کند، فرد مبتلا به دیابت نوع 2 است. در هر دوی این وضعیت ها گلوکز به جای حرکت به داخل سلول ها در جریان خون باقی می ماند و باعث بالا رفتن سطح قند خون می شود.
دلایل کاهش قند خون چیست؟
برخلاف دسته اول ممکن است در بعضی افراد سطح قند خون خیلی پایین بیاید. دلایل کاهش قند خون که به آن هایپوگلیسمی می گویند عبارتند از:
- مصرف الکل یا قند زیاد (هایپوگلیسمی واکنشی)
- روزه گرفتن، نخوردن وعده های غذایی کافی یا حذف وعده های غذایی
- مصرف داروهای انسولین
- ورزش بیش از حد
- بارداری
شاخص گلیسمی چیست؟
شاخص گلیسمی معیاری است برای اندازه گیری اینکه یک کربوهیدرات چه مقدار و با چه سرعتی می تواند قند خون را افزایش دهد. غذاهایی که دارای شاخص گلیسمی بالایی هستند، پتانسیل افزایش گلوکز را با سرعت بیشتری دارند.
این شاخص پیچیدگی کربوهیدرات ها و تفاوت های آنها در افزایش قند خون را منعکس می کند.
کربوهیدرات های ساده مانند آبنبات و نوشابه دارای شاخص گلیسمی بالایی هستند. بدن به سرعت کربوهیدرات های ساده را به گلوکز تجزیه می کند که باعث افزایش سریع قند خون می شود.
کربوهیدرات های پیچیده مانند غلات کامل و سبزیجات، دارای شاخص گلیسمی پایین تری هستند. بدن برای تجزیه کربوهیدرات های پیچیده زمان بیشتری نیاز دارد به همین علت سطح قند خون به تدریج افزایش می یابد و باعث می شود سلول ها از یک منبع انرژی ثابت تغذیه شوند.
نکته مهم این است که بدن همه ما به یک شکل به کربوهیدارت ها پاسخ نمی دهد یعنی سطح گلوکز ما به هر منبع کربوهیدرات، واکنش متفاوتی نشان می دهد.
چگونه قند خون را اندازه گیری می کنند؟
برای اندازه گیری قند خون، میزان گلوکز خون سنجیده می شود که معمولاً یکی از چکاپ های روتین سالیانه است. برای بررسی قند خون افراد مبتلا به دیابت آزمایش دیگری بنام A1C انجام می شود.
آزمایش A1C میانگین سطح قند خون را در یک دوره سه ماهه نشان می‌دهد. افراد مبتلا به دیابت باید روزانه سطح قند خون خود را کنترل کنند. برخی از افراد ترجیح می دهند از یک سوزن کوچک به نام لانست برای خون گیری از انگشت استفاده کنند. با تست انگشتی، گلوکز متر، میزان قند خون یک قطره خون را اندازه گیری می کند.
کنترل قند خون
روش های زیادی برای مدیریت دیابت و کنترل قند خون بالا وجود دارد:
- پیروی از از یک رژیم غذایی مناسب دیابت
- ایجاد تغییراتی در سبک زندگی
- استفاده از درمان های انسولین مانند داروهای خوراکی، تزریق زیر جلدی یا پمپ های انسولین
فواید دکستروز چیست؟
دکستروز یک ماده غذایی با گلیسمی بالا است که سطح قند خون را به سرعت بالا می برد و برای افراد دیابتی مناسب نیست.
شاید تعجب کنید که بدانید دکستروز کاربردهای پزشکی نیز دارد از جمله :
- درمان کم آبی بدن: معمولاً برای افرادی که دچار کم آبی شدید هستند محلول دکستروز – سالین (سرم قندی- نمکی) تجویز می شود.
- درمان قند خون پایین: غذاها و نوشیدنی های حاوی دکستروز، مانند میوه های کنسرو شده یا آب میوه، می توانند به سرعت قند خون را که به طور خطرناکی پایین است، افزایش دهند. افراد مبتلا به دیابت که مستعد افت قند خون هستند از قرص دکستروز برای رساندن قند خون به سطح سالم استفاده میکنند.
- درمان سوءتغذیه: برای افرادی که دچار سوءتغذیه هستند سرم غذایی حاوی دکستروز تجویز می شود.
کاربرد دکستروز در بدنسازی
بدنسازان و کسانی که تمرینات قدرتی انجام می دهند، گاهی اوقات از دکستروز برای کمک به ترمیم عضلات و بافت ها استفاده می کنند. قرص‌ها یا مکمل‌های دکستروز، قند ذخیره شده‌ای را که بدن در طول یک تمرین شدید می‌سوزاند، جایگزین می کنند.
هشدار: هیچ گاه بدون مشورت با پزشک از قرص ها و مکمل های دکستروز استفاده نکنید.
آیا گلوکز و دکستروز مضر هستند؟
گلوکز و دکستروز برای مغز و بدن مفید هستند – به شرطی که در مصرف آنها زیاده روی نشود. قند بیش از حد از هر نوع، خطر ابتلا به دیابت و مشکلات سلامتی را افزایش می دهد:
- افزایش وزن
بسیاری از آمریکایی ها بیش از 300 درصد بیشتر از مقدار توصیه شده روزانه، قند مصرف می کنند و این یعنی دریافت کالری مازاد از نیاز بدن. مطالعات نشان می دهد که بین مصرف مواد غذایی با قند بالا و افزایش وزن ارتباط قوی وجود دارد و باعث چاقی و چربی شکمی می شود.
- مشکلات قلبی
بدن ما گلوکز و دکستروز استفاده نشده را به مواد چربی به نام لیپید تبدیل می کند. کبد این لیپیدها را که شامل کلسترول و تری گلیسیرید است، ذخیره می کند. بر اساس یافته های مطالعات، هر چه میزان قند در رژیم غذایی بیشتر باشد، تری گلیسیرید نیز بالاتر خواهد بود. بالا بودن مقدار لیپیدها می تواند منجر به التهاب و افزایش کلسترول شود. همه این عوامل، خطر ابتلا به بیماری های قلبی را افزایش می دهند.
- فشار خون بالا
نمک تنها افزودنی نیست که فشار خون را بالا میبرد. مصرف قند بیش از حد نیز می تواند باعث افزایش فشار خون شود. نتایج مطالعه ای نشان داد که زنان 65 تا 80 ساله ای که مصرف قند خود را 2 قاشق چایخوری کاهش دادند، فشار خونشان به طور قابل توجهی کاهش یافت.
چه مقدار گلوکز یا دکستروز می توانیم در روز دریافت کنیم؟
دستورالعمل مشخصی برای اینکه چه مقدار قند – از هر نوعی – برای مصرف روزانه مناسب است وجود ندارد. با این حال، وزارت کشاورزی ایالات متحده (USDA) توصیه می کند که مصرف قندهای اضافه شده مانند گلوکز و دکستروز را به کمتر از 10٪ از کل کالری دریافتی روزانه، محدود کنید. یعنی در یک رژیم غذایی که شامل 2000 کالری است، نباید بیش از 200 کالری از طریق قند اضافه دریافت کرد که تقریباً معادل مصرف 12 قاشق چایخوری شکر در روز است.
