آنچه در مورد بیماری مزمن کلیه باید بدانید

بیماری مزمن کلیه (CKD) چیست؟

CKD یک بیماری آهسته و پیشرونده است که باعث اختلال عملکرد کلیه میشود. در این بیماری ممکن است یکی از کلیه ها عملکرد صحیح خود را از دست بدهد ولی کلیه دیگر همچنان عملکرد طبیعی خود را حظ کند.

اکثر افراد مبتلا به CKD از ابتلای خود آگاه نیستند زیرا معمولاً علائم در مراحل اولیه بیماری ایجاد نمی شوند. به طور معمول، زمانی فرد متوجه علائم میشود که این بیماری به مرحله پیشرفته رسیده و آسیب به کلیه ها غیر قابل برگشت است.

علائم بیماری مزمن کلیه

علائم CKD می تواند شامل موارد زیر باشد:

• فشار خون بالا
• کم خونی
• اِدم یا ورم دست و مچ پا
• خستگی
• تکرر ادرار، به ویژه در شب
• کاهش خروجی ادرار
• ادرار خونی
• ادرار تیره
• کاهش هوشیاری ذهنی در مراحل پیشرفته بیماری
• از دست دادن اشتها
• خارش مداوم پوست در مراحل پیشرفته بیماری

مراحل بیماری مزمن کلیه

در پزشکی از اصطلاحی به نام نرخ فیلتراسیون گلومرولی (GFR) برای تعیین میزان پیشرفت بیماری مزمن کلیه استفاده می شود. GFR نشان می دهد که کلیه فرد تا چه میزان میتواند مواد زائد را فیلتر کند. GFR به اندازه جثه بدنی، جنسیت و سن فرد بستگی دارد.

پزشکان با آزمایش سطح کراتینین خون، GFR افراد را تعیین میکنند.کراتینین محصول زائد کراتین است (کراتین یک ماده اسیدی است که به تأمین انرژی سلول های ماهیچه ای کمک می کند).

هنگامی که کلیه ها به درستی کار می کنند، مقدار نسبتاً ثابتی از کراتینین را از خون فیلتر می کنند. به همین دلیل تغییرات در سطح کراتینین خون می تواند نشان دهنده این باشد که کلیه ها به درستی کار نمی کنند.

مرحله بندی بیماری مزمن کلیه براساس میزان تغییر GFR است و شامل 5 مرحله است.

 مرحله اول بیماری

در مرحله اول  بیماری مزمن کلیه، GFR فرد حداقل 90 میلی لیتر در دقیقه است. در این مرحله کلیه ظاهراً به عملکرد طبیعی خود ادامه میدهد اما شواهدی از آسیب کلیه وجود دارد. آسیب فیزیکی کلیه یا وجود پروتئین در ادرار برخی از علائم مرحله اول CKD هستند.

 مرحله دوم بیماری

اگر میزان GFR فرد در بازه 60 تا 89 میلی لیتر در دقیقه باشد، بیماری به مرحله دوم رسیده است. اگرچه این بازه نشان میدهد که کلیه ها عملکرد خوبی دارند اما شواهدی از وجود آسیب کلیه وجود دارد. مانند مرحله اول، آسیب فیزیکی کلیه یا وجود پروتئین در ادرار از علائم مرحله دوم بیماری مزمن کلیه هستند.

 مرحله سوم بیماری

در مرحله سوم CKD میزان GFR فرد در بازه 30 تا 59 میلی لیتر در دقیقه قرار دارد. این محدوده نشان می دهد که کلیه های فرد آسیب دیده است و آنطور که باید کار نمی کنند. مرحله سوم به دو زیر دسته تقسیم می شود که عبارتند از :

• مرحله 3a : در این مرحله GFR بین 45 تا 59 میلی لیتر در دقیقه است.
• مرحله 3b: در مرحله 3b مقدار GFR فرد بین 30 تا 44 میلی لیتر در دقیقه است.

اگرچه اکثر افراد مبتلا به بیماری مزمن کلیه که بیماری آنها در مرحله سوم قرار دارد علائمی ندارند اما برخی افراد در این مرحله ممکن است علائمی را تجربه کنند مانند:

• تورم در دست و پا
• کمر درد
• تکرر ادرار
• کم خونی
• فشار خون بالا
• بیماری استخوان

در مراحل یک تا 3 بیماری مزمن کلیه، کنترل فشار خون و قند خون، ترک سیگار، رژیم غذایی سالم، ورزش منظم، حفظ وزن مناسب و تحت نظر پزشک متخصص (نفرولوژیست) بودن از جمله مورادی است که می تواند روند اسیب دیدن کلیه ها را کند و یا متوقف کند.

 مرحله چهارم بیماری

در مرحله چهارم بیماری، GFR فرد بین 15 تا 29 میلی لیتر در دقیقه است. در این مرحله ممکن است آسیب کلیه ها متوسط تا شدید باشد. مرحله 4 بیماری مزمن کلیه یک بیماری جدی و آخرین مرحله قبل از ابتلای فرد به نارسایی کلیه است.

فرد مبتلا  که بیماری اش در مرحله چهارم قرار دارد به احتمال زیاد علائمی مانند تورم دست ها و پاها، کمردرد، تکرر ادرار، کم خونی و بیماری استخوان دارد.

 مرحله پنجم بیماری

در مرحله پنجم میزان GFR حدود 15 میلی لیتر در دقیقه است که نشان میدهد کلیه ها از کار افتاده اند یا نزدیک به از کار افتادن (نارسایی کلیه) هستند.

علائم نارسایی کلیه عبارتند از:

• خارش
• گرفتگی عضلات
• حالت تهوع
• استفراغ
• تورم در دست و پا
• کمر درد
• تکرر ادرار
• مشکل در خوابیدن
• مشکل در تنفس
• کاهش خروجی ادرار

اگر فردی مبتلا به نارسایی کلیه شده باشد، برای زنده ماندن نیاز به دیالیز یا پیوند کلیه دارد.

افراد مبتلا به دیابت باید سالانه آزمایشی انجام دهند که میکروآلبومینوری یا مقدار پروتئین در ادرار را اندازه گیری می کند. از طریق این آزمایش می‌توان نفروپاتی دیابتی را که آسیب کلیوی ناشی از دیابت است، تشخیص داد.

درمان علائم و عوارض جانبی بیماری مزمن کلیه

آسیب وارد به کلیه فرد مبتلا به CKD معمولاً دائمی است، با این حال، برخی از درمان‌ها می‌توانند به کنترل علائم، کاهش خطر عوارض جانبی و کاهش پیشرفت بیماری کمک کنند.

برخی از علائم ناشی از CKD که نیاز به درمان دارند شامل موارد زیر است :

فشار خون بالا

فشار خون بالا می تواند علت یا نشانه CKD باشد. کاهش فشار خون برای محافظت از کلیه ها و متعاقبا کاهش سرعت پیشرفت بیماری بسیار مهم است.

فرد مبتلا به فشار خون بالا ممکن است نیاز به مصرف داروهای خاصی داشته باشد. علاوه بر این، ایجاد تغییرات در سبک زندگی مانند تغذیه سالم و ورزش منظم می تواند به کاهش فشار خون فرد کمک کند.

کم خونی

هموگلوبین ماده ای در گلبول های قرمز است که اکسیژن را در سراسر بدن حمل می کند. اگر سطح هموگلوبین پایین باشد، فرد به احتمال زیاد کم خونی دارد.

تزریق عوامل محرک اریتروپوئزیس (ESAs) یک درمان رایج برای بیماری مزمن کلیه و کم خونی ناشی از آن است. ESA ها رفتار پروتئین اریتروپویتین را تقلید می کنند که توسط کلیه ها برای تحریک تولید گلبول های قرمز ترشح می شود.

تعادل فسفات

بدن افراد مبتلا به بیماری کلیوی نمیتواند فسفات را به درستی دفع کند. برای درمان این مشکل باید داروهای فسفات بایندر مصرف کنند تا جذب فسفر از غذا را کاهش دهد. علاوه براین باید مصرف غذاهای حاوی فسفات مانند لبنیات، گوشت قرمز، تخم مرغ و ماهی را محدود کنند.

خارش پوست

خارش یکی از علائم و عوارض رایج بیماری مزمن کلیه در مراحل پیشرفته، افراد مبتلا به نارسایی کلیه و افراد دیالیزی است.

کنترل خارش ممکن است دشوار باشد و حتی باعث اختلال خواب نیز شود. متخصصین پوست برای درمان خارش داروهایی مانند آنتی هیستامین ها، نرم کننده های موضعی یا مرطوب کننده ها را تجویز می کنند که در اغلب اوقات مؤثر هستند.

کمبود ویتامین D

افراد مبتلا به CKD در معرض خطر جدی کمبود ویتامین D هستند. ویتامین D برای سلامت استخوان ها و سیستم ایمنی ضروری است. این کلیه ها هستند که ویتامین D بدست آمده از نور خورشید یا غذا را برای استفاده در بدن فعال می کنند.  پایین بودن سطح ویتامین D میتواند باعث کاهش تراکم استخوان ها و در نتیجه پوکی استخوان یا شکستگی شود. بیمارانی که کمبود ویتامین D باید با نظر پزشک مکمل ویتامین د مصرف کنند.

احتباس مایع

افراد مبتلا به بیماری مزمن کلیه باید حجم مایعات مصرفی و میزان نمک مصرفی خود را محدود کنند. هنگامی که کلیه ها به درستی کار نمیکنند، احتمال احتباس مایعات به شدت بالا می رود. مصرف زیاد نمک نیز می تواند باعث احتباس بیشتر مایعات در بدن شود. احتباس مایعات ناشی از مصرف نمک زیاد می تواند منجر به فشار خون بالا شود و همانطور که قبلاً هم اشاره شد، فشار خون بالا باعث پیشرفت بیماری کلیوی و مشکلات جدی قلبی می شود.

انواع درمان بیماری مزمن کلیه

پزشک با توجه به شرایط بیمار و مرحله بیماری، نوع درمان را انتخاب می کند.

تغییر در رژیم غذایی

پیروی از یک رژیم غذایی مناسب بخش مهمی از درمان نارسایی کلیه است. محدود کردن مقدار پروتئین مصرفی به کند کردن پیشرفت بیماری کمک میکند، زیرا مصرف بیش از حد پروتئین کلیه ها را بیش از حد تحت فشار قرار میدهد. علاوه براین ممکن است نیاز به محدود کردن پتاسیم و فسفر نیز باشد، زیرا این مواد معدنی برای بیمارن مبتلا به CKD خطرناک هستند.

ایجاد تغییرات در رژیم غذایی در کاهش علائم تهوع و کنترل فشار خون کمک میکند.

عدم مصرف داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی

افراد مبتلا به بیماری مزمن کلیه باید از داروهای ضد التهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن، آنتی بیوتیک های خاص و استفاده از سی تی اسکن رنگی اجتناب کنند. دلیل آن افزایش خطر عوارض جانبی ناشی از چگونگی متابولیزه کردن این داروها توسط کلیه ها است.

مرحله پایانی درمان

معمولاً این مرحله از درمان برای بیمارانی که در مرحله پنجم بیماری قرار دارند، استفاده میشود. در این مرحله کلیه تنها با 10 تا 15 درصد از ظرفیت خود کار میکند و دیگر نمیتوان با تغییر در سبک زندگی، تغییر در رژیم غذایی و مصرف دارو، عملکرد کلیه برای دفع مواد زائد و مایعات را بهبود داد.

در این مرحله از بیماری، که مرحله نهایی است، بیمار برای زنده ماندن نیاز به دیالیز یا پیوند کلیه دارد.

دیالیز چیست؟

دیالیز حذف مکانیکی مواد زائد و مایعات بیش از حد از خون است و  زمانی که کلیه ها دیگر نمی توانند این عملکرد را انجام دهند، انجام میشود. دیالیز خطرات جدی از جمله عفونت دارد. دو نوع اصلی دیالیز وجود دارد که عبارتند از:

1. همودیالیز: دیالیز یا همان کلیه مصنوعی خون را از بدن فرد پمپاژ می کند. دستگاه ضایعات را فیلتر می کند و خون از طریق لوله ها دوباره وارد بدن می شود. این روش معمولاً در بیمارستان یا در مراکز دیالیز انجام میشود.
2. دیالیز صفاقی: در این روش خون در شکم خود بیمار فیلتر میشود. دو نوع دیالیز صفاقی وجود دارد، دیالیز صفاقی سرپایی مداوم و دیالیز صفاقی خودکار.

پیوند کلیه

برای افرادی که به جز نارسایی کلیه، بیماری دیگری ندارند، پیوند کلیه گزینه بهتری نسبت به دیالیز است. گروه خونی اهداکننده و گیرنده کلیه باید با هم سازگار باشد. اگر فردی کلیه را از فردی با خون ناسازگار دریافت کند، بدنش ممکن است کلیه را پس بزند.

علل بیماری مزمن کلیه چیست؟

• جریان خون به درستی به کلیه ها نرسد
• کلیه ها به دلیل آسیب یا بیماری نتوانند درست کار کنند
• انسداد جریان ادرار بدلیل بزرگ شدن پروستات، سنگ کلیه و یا تومور
• دیابت کنترل نشده
• فشار خون بالا
• بیماری های کلیوی مانند بیماری کلیه پلی کیستیک، پیلونفریت و گلومرولونفریت
• تنگی شریان کلیه
• مسمومیت با فلزات سنگین (مسمومیت با سرب شایع ترین نوع مسمومیت با فلزات سنگین است)
• درست رشد نکردن کلیه ها در دوران جنینی
• بیماری خود ایمنی لوپوس اریتماتوز سیستمیک که در آن سیستم ایمنی بدن به کلیه ها حمله می کند
• مالاریا و تب زرد باعث اختلال در عملکرد کلیه ها میشوند
• استفاده بیش از حد از برخی داروها، از جمله داروهای ضد التهابی غیراستروئیدی (NSAID) می تواند منجر به نارسایی کلیه شود
• مصرف مخدرهایی مانند هروئین یا کوکائین باعث آسیب به کلیه ها میشود
• آسیب کلیه ها در اثر ضربه فیزیکی

چه کسانی بیشتر در معرض ابتلا به بیماری مزمن کلیه هستند؟

• داشتن سابقه خانوادگی بیماری کلیوی
• سن (این بیماری در افراد بالای 60 سال بسیار شایع تر است)
• چاقی
• ابتلا به بیماری قلبی
• سابقه آسیب به کلیه ها
• نژاد

بیماری مزمن کلیه چگونه تشخیص داده میشود؟

1. آزمایش ادرار

آزمایش ادرار وجود یا عدم وجود آلبومین را مشخص میکند. هنگامی که کلیه ها آسیب می بینند، آلبومین در ادرار وجود دارد.

2. اسکن کلیه

پزشکان معمولاً از اسکن اولتراسوند برای ارزیابی اندازه و شکل کلیه استفاده می کنند

3. بیوپسی کلیه

پزشک نمونه کوچکی از بافت کلیه را برمیدارد و آن را از نظر آسیب سلولی بررسی می کند.

4. اشعه ایکس قفسه سینه
5. EGFR (این آزمایش نشان می دهد که کلیه فرد چقدر مواد زائد را فیلتر می کند)

عوارض بیماری مزمن کلیه

اگر CKD در نهایت به نارسایی کلیه تبدیل شود، عوارضی دارد از جمله :

• کم خونی
• احتباس مایعات
• نقرس
• بیماری قلبی
• هایپرکالمی (بالا رفتن غیرطبیعی سطح پتاسیم خون که احتمالاً منجر به آسیب قلبی می شود)
• اسیدوز متابولیک تجمع اسید در بدن)
• هایپرپاراتیروئیدیسم ثانویه (تعادل سطح ویتامین D، کلسیم و فسفر در بدن بهم میخورد)

پیشگیری و مدیریت از بیماری مزمن کلیه

• شرایط خاص پزشکی، مانند دیابت، خطر ابتلا به CKD را افزایش می دهد. کنترل دیابت می تواند خطر ابتلا به نارسایی کلیه را کاهش دهد. افراد باید دستورالعمل ها، توصیه ها و توصیه های پزشک خود را دنبال کنند.
• رژیم غذایی سالم
• فعالیت بدنی
• پرهیز از مصرف الکل و مواد مخدر
• پرهیز از قرار گرفتن طولانی مدت در معرض فلزات سنگین – مانند سرب، سوخت ها، حلال‌ها و سایر مواد شیمیایی سمی

سؤالات متداول

بهترین درمان بیماری کلیوی چیست؟

بهترین درمان برای بیماری کلیوی مدیریت شرایط زمینه ای مانند دیابت یا فشار خون بالا، پیروی از یک رژیم غذایی مناسب برای کلیه، مصرف داروهای تجویز شده و ایجاد تغییرات در سبک زندگی مانند ورزش و ترک سیگار است.

ممکن است در مراحل پیشرفته، دیالیز یا پیوند کلیه نیز ضروری باشد.

بیماری کلیوی با چه سرعتی پیشرفت می کند؟

پیشرفت بیماری کلیوی بسته به عواملی مانند علت، وضعیت سلامت کلی فرد و تبعیت از درمان، از سال‌ها تا دهه‌ها متغیر است. نظارت منظم و مدیریت صحیح می تواند به کند کردن پیشرفت بیماری کمک کند.