کمبود ویتامین C در بدن : درباره علائم، علل و عوارض آن بیشتر بدانید
کمبود شدید ویتامین سی که اسکوربوت نامیده می‌شود یک سندروم بالینی است که میلیون ها نفر در سراسر جهان را تحت تأثیر قرار داده است. احساس خستگی، ضعف، تحریک پذیری، دردهای مبهم عضلانی و مفصلی، تورم و خونریزی لثه ها، خشکی پوست، خشکی و وزی موها و کمبود آهن برخی از عوارض کمبود ویتامین C هستند.
میزان کمبود ویتامین سی به عوامل مختلفی از جمله سن، سبک زندگی، میزان دسترسی به مواد مغذی، رژیم غذایی و وضعیت سلامتی بستگی دارد.
افرادی که میوه و سبزیجات را در رژیم غذایی خود نمی گنجانند بیشتر در معرض کمبود ویتامین C قرار دارند.
معرفی ویتامین C
ویتامین سی یا اسید اسکوربیک، یک ویتامین محلول در آب است که فقط برای پستانداران ضروری است. از میان پستاندارن، انسان تنها گونه ای است که بدنش قادر به ساخت ویتامین سی نیست. بیشتر پستانداران این ویتامین را از گلوکز سنتز می کنند، زیرا شباهت شیمیایی نزدیکی به آن دارد ولی بدن انسان نوع فعال آنزیم ” ال-گولونولاکتون اکسیداز ” مورد نیاز برای ساخت اسید اسکوربیک (ویتامین سی) را ندارد، به همین دلیل باید آن را از طریق مصرف مواد غذایی یا مکمل ها دریافت کند.
ویتامین C به طور طبیعی در میوه ها و سبزیجات مختلف مانند مرکبات، سیب زمینی، اسفناج، کلم بروکلی، فلفل قرمز، فلفل دلمه ای، توت فرنگی و گوجه فرنگی وجود دارد. از آنجایی که ویتامین C به گرما حساس است، پختن یا جوشاندن غذاها در دمای بالا می تواند باعث تجزیه و کاهش خاصیت آن شود. میوه ها و سبزیجات تازه در مقایسه با غذاهای منجمد یا کنسرو شده دارای ویتامین سی بالاتری هستند. با این حال، در صورت عدم دسترسی به نوع تازه محصولات غذایی، محصولات منجمد و کنسروی نیز می توانند منبع خوبی برای تأمین ویتامین سی مورد نیاز بدن باشند.
اهمیت و عملکرد ویتامین C در بدن
ویتامین سی یا اسید اسکوربیک برای :
- تشکیل، رشد و ترمیم استخوان ها، پوست و بافت همبند ضروری است (بافت همبند سایر بافت ها و اندام ها را به هم متصل می کند و شامل تاندون ها، رباط ها و رگ های خونی است).
- به حفظ و سلامت لثه ها، دندان ها، بهبود زخم ها و سوختگی ها و جذب آهن مورد نیاز برای ساخت گلبول های قرمز کمک می کند.
- برای عملکرد طبیعی رگ های خونی و تولید کلاژن ضروری است
- یک آنتی اکسیدان است که از سلول ها در برابر آسیب رادیکال های آزاد محافظت می کند.
تعریف کمبود ویتامین C
پزشکان مصر باستان برای اولین بار علائم کمبود ویتامین سی را در 1550 سال قبل از میلاد در پاپیروس ثبت کردند و برای درمان آن، مصرف پیاز و سبزیجات را تجویز کردند. بقراط اولین کسی است که کمبود ویتامین C را تعریف کرد: “دهان احساس ناخوشایندی دارد؛ لثه ها از دندان ها جدا می شوند؛ خون از سوراخ های بینی جاری می شود، زخم هایی روی پاها ظاهر می شوند و پوست نازک می شود.”
مقدار کمی ویتامین سی در لکوسیت ها، غدد فوق کلیوی و غده هیپوفیز یافت می شود، با این وجود، ذخایر این ویتامین در بدن انسان به دلیل ماهیت محلول در آب بودن آن، محدود است و هر مقدار اضافی آن از بدن دفع می شود. بدن انسان در مجموع حدود 1500 میلی گرم ویتامین C نیاز دارد. هنگامی که سطح ویتامین سی در بدن به کمتر از 350 میلی گرم کاهش یابد فرد دچار کمبود ویتامین C شده است و علائم بالینی آن در عرض 4 تا 12 هفته ظاهر خواهند شد.
میزان توصیه شده رژیم غذایی (RDA) برای مصرف روزانه
| جنسیت / سن | میزان مصرف توصیه شده روزانه |
| مردان | 90 میلی گرم |
| زنان | 75 میلی گرم |
| زنان در دوران بارداری | 85 میلی گرم |
| زنان در دوران شیردهی | 120 میلی گرم |
| کودکان | با توجه به سن، 15 تا 75 میلی گرم (در شرایط خاص ممکن است میزان بیشتری نیاز باشد) |
*. استعمال دخانیات منجر به کاهش سطح ویتامین C می شود بنابراین افراد سیگاری باید 35 میلی گرم بیشتر از دوز توصیه شده روزانه، ویتامین C مصرف کنند.
علائم کمبود ویتامین C (اسکوربورت) در بزرگسالان
- احساس خستگی، بی حالی و بدخلقی
- ضعف
- تحریک پذیری
- دردهای مبهم عضلانی و مفصلی
- خونریزی لثه ها
- لثه ها متورم، بنفش و اسفنجی شکل
- لق شدن دندان ها
- خشکی و چروکیدگی پوست،
- خشکی، شکنندگی و وزی موها
- خونریزی یا کبودی زیر پوستی به خصوص در اطراف فولیکول های مو
- جمع شدن مایع در پاها
- کم خونی
- عفونت
- ترمیم آهسته زخم ها
- افزایش وزن
- خستگی و بدخلقی
- ضعیف شدن سیستم ایمنی
- ضعف بینایی
علائم کمبود ویتامین C در نوزادان
- نوزادان ممکن است تحریک پذیر شوند
- هنگام حرکت درد داشته باشند
- اشتهای خود را از دست بدهند
- وزن اضافه نکنند
- رشد استخوان هایشان مختل شود
- ممکن است خونریزی و کم خونی داشته باشند
- لثه هایشان متورم و کبود شود
دلایل کمبود ویتامین C در بزرگسالان
- رژیم غذایی کم ویتامین C (عدم مصرف کافی سبزیجات و میوه ها / پخت مواد غذایی حاوی ویتایمن C)
- اختلالات سوء جذب ( شرایطی مانند بیماری التهابی روده، بیماری سلیاک و فیبروز کیستیک که می توانند جذب ویتامین C را مختل کنند)
- اختلالات خوردن (مانند بی اشتهایی عصبی یا بد غذایی)
- رژیم های محدود کننده یا کم کربوهیدرات
- آلرژی غذایی
- ناتوانی های رشدی و بیماری های روانی ( شرایطی که بر ترجیحات غذایی تأثیر می گذارند، که اغلب در ناتوانی های رشدی و بیماری های روانی دیده می شود، می تواند منجر به کمبود ویتامین C شود)
- بارداری
- شیردهی
- اختلالاتی که باعث تب بالا یا التهاب می شوند
- پرکاری تیروئید
- دیابت نوع 1
- همودیالیز
- اسهال طولانی مدت
- جراحی (به ویژه جراحی هایی که برای کاهش وزن/ درمان چاقی انجام می شوند)
- تجمع بیش از حد آهن در بدن
- سوختگی
- استعمال سیگار، مصرف بیش از حد الکل (مصرف بیش از 80 گرم اتانول در روز باعث افزایش دفع کلیوی ویتامین C می شود)
آیا میدانستید…
بارداری، شیردهی، تب، اسهال، جراحی و استعمال دخانیات نیاز بدن به ویتامین C را تا حد زیادی افزایش می دهند.
دلایل کمبود ویتامین C در نوزادان
- شیوه تغذیه نوزادان
مصرف شیر گاو به جای شیر مادر یا شیر خشک غنی شده در دوران شیرخوارگی می تواند سبب کمبود ویتامین سی در نوزادان شود.
عوارض کمبود ویتامین C
با پیشرفت کمبود ویتامین C (اسکوربوت)، بدن ویتامین سی کافی برای کمک به سنتز کلاژن (نوعی پروتئین9) نخواهد داشت. این منجر به ضعف بافت های همبند می شود که ممکن است عوارض زیر را به دنبال داشته باشد :
- هیپرکراتوز، که ضخیم شدن لایه خارجی پوست است
- پتشی که لکه های خونی کوچکی در زیر سطح پوست یا غشاهای مخاطی هستند
- پورپورا، که لکه هایی به رنگ بنفش هستند که دلیل خونریزی رگ های خونی کوچک زیر پوست ایجاد می شوند
- اکیموز ( کبودی هایی که در اثر فشار و ضربه ایجاد نشده اند و ناشی از آسیب دیدگی مویرگ های سطح پوست ایجاد شده اند)
- آلوپسی (ریزش مو)
- ترمیم نشدن زخم ها
- درد مفاصل
- افسردگی
- از دست دادن دندان
- کم خونی (فقر آهن)
- ناخن قاشقی یاکویلونیشیا (ناخن ها نازک می شوند و حالت طبیعی خود را از دست می دهند)
- اختلال در تشکیل استخوان اندوکندرال می تواند منجر به استخوان های شکننده شود
- خشکی چشم
- خونریزی زیر ملتحمه و لنزهای اسکلرال
- عدم ترمیم زخم قرنیه که منجر به کراتیت (التهاب قرنیه) می شود
- همارتروز (خونریزی داخل مفصل زانو)
- تضعیف سیستم ایمنی
کمبود ویتامین C شدید در صورت درمان نشدن می تواند باعث عوارض زیر شود :
- باعث ضعف عمیق
- تنگی نفس
- آناسارکا (شرایطی که زیر سطح پوست بدن پر از مایع خارج‌سلولی می شود و تمامی اعضای بدن از جمله صورت، دست‌ها و پاها ملتهب می شوند)
- همولیز (پاره شدن غیرطبیعی گلبول های قرمز خون)
- یرقان (زردی)
- تشنج
- نارسایی اندام ها
- مرگ (در موارد نادر)
نحوه تشخیص کمبود ویتامین C
- معاینه فیزیکی
- آزمایش خون
- استفاده از اشعه ایکس برای بررسی اختلال رشد در استخوان ها (این روش در کودکان مبتلا به اسکوربوت استفاده می شود)
- بیماران مبتلا به اسکوربوت معمولاً دچار کمبود ویتامین ها و مواد معدنی حیاتی دیگری نیز هستند. بنابراین، جدای از ارزیابی سطح ویتامین C، انجام غربالگری برای سایر کمبودهای همزمان ویتامین نیز ضروری است. بیماران مبتلا اغلب سطح ویتامین B12، فولات، کلسیم، روی و آهن پایینی دارند.
- از آنجایی که ویتامین C به جذب آهن کمک می کند، افراد مبتلا به اسکوربوت باید از نظر کم خونی ناشی از جذب ناکافی یا از دست دادن خون ناشی از خونریزی نیز ارزیابی شوند.
درمان کمبود ویتامین C
- مصرف مکمل های ویتامین C
- یک رژیم غذایی مغذی با افزایش مصرف میوه ها و سبزیجات تازه
- برای اسکوربوت (کمبود شدید ویتامین سی)، دوزهای بالای مکمل ویتامین C تجویز می شود
دوز مناسب ویتامین C برای درمان اسکوربوت بر اساس شدت بیماری و نیازهای خاص فرد متفاوت است. مکمل‌های ویتامین C می‌توانند به سرعت و به طور مؤثری کمبود ویتامین C را جبران کنند. دوز توصیه شده برای درمان کمبود ویتامین سی، برای کودکان 300 میلی‌گرم در روز و برای بزرگسالان 500 تا 1000 میلی‌گرم در روز است.
اکثر علائم 1 تا 2 هفته پس از شروع درمان ناپدید می شوند اما درمان مشکلات لثه ممکن است بیشتر طول بکشد.
عوارض مصرف بیش از حد ویتامین C
مسومیت ویتامین C بسیار نادر است. از آنجایی که ویتامین سی یک آنتی اکسیدان است برخی افراد در مصرف آن زیاده روی می کنند و دوزهای بالای آن را مصرف می کنند.
معمولاً مصرف دوزهای بالای ویتامین C (تا 2000 میلی گرم در روز) برای بزرگسالان سالم باعث مسمومیت نمی شود. گاهی اوقات، دوزهای بالاتر باعث حالت تهوع یا اسهال می شود و در تعادل فعالیت آنتی اکسیدانی در بدن اختلال ایجاد می کند.
عوارض ناشی از درمان کمبود ویتامین C
- اختلالات گوارشی: افزایش دوز ویتامین C می تواند منجر به اسهال، حالت تهوع و گرفتگی شکم شود. این علائم معمولاً خود محدود شونده هستند و با تنظیم یا قطع دوز، خود به خود برطرف می شوند.
- سنگ های کلیوی: مصرف بیش از حد ویتامین C می تواند باعث ایجاد سنگ کلیه در بیماران مردی که سابقه سنگ کلیه یا بیماری های کلیوی دارند، شود.
- تداخلات با داروها: خواص آنتی اکسیدانی ویتامین C می تواند اثربخشی شیمی درمانی را کم کند.
- ممکن است در اثربخشی داروهایی مانند وارفارین، استاتین ها و نیاسین اختلال ایجاد کند.
افرادی که نباید مکمل ویتامین C مصرف کنند
- مکمل ویتامین C در اختلالات خونی مانند تالاسمی، کمبود G6PD، بیماری سلول داسی شکل و هموکروماتوز منع مصرف دارد.
- از مصرف مکمل ها بلافاصله قبل یا بعد از آنژیوپلاستی خودداری کنید.
- بیماران دیابتی باید مکمل های ویتامین C را با احتیاط مصرف کنند زیرا سطح قند خون را افزایش می دهد.
غذاها و نوشیدنی های سرشار از ویتامین C
میوه ها و سبزیجات بهترین منابع ویتامین C هستند.
- 1/2 فنجان فلفل قرمز: 95 میلی گرم ویتامین سی دارد
- 1 پرتقال متوسط: 70 میلی گرم
- 1/2 فنجان توت فرنگی: 49 میلی گرم
- 1/2 فنجان کلم بروکسل (غنچه ای): 48 میلی گرم
- 1 عدد سیب زمینی پخته: 17 میلی گرم
سؤالات متداول
آیا کمبود ویتامین C می تواند باعث آسیب مغزی شود؟
در مجموع، مشاهدات منجر به این فرضیه شده است که ویتامین سی، نقش اساسی در حفظ تعادل اکسیداسیون و کاهش آن در مغز ایفا می کند و کمبود آن منجر به آسیب عصبی از طریق فرآیندهای شامل افزایش ROS و استرس اکسیداتیو می شود.
آیا کمبود ویتامین C می تواند باعث خواب آلودگی شود؟
پایین بودن سطح ویتامین سی و آهن می تواند باعث خستگی شود
آیا ویتامین C برای مو مفید است؟
ویتامین C یکی از مؤثرترین مواد مغذی برای کمک به رشد و تقویت مو است. این ویتامین به ساخت کلاژن که برای رشد مو و استحکام مو بسیار مهم است، کمک می کند.
چه چیزی به جذب بهتر ویتامین C کمک می کند؟
ویتامین C بهتر است به صورت خام مصرف شود. بهترین راه برای مصرف ویتامین C برای جذب بهینه، مکمل آن به همراه آهن است. به همین دلیل است که نوشیدن آب پرتقال همراه با غلات انتخاب خوبی است. آهن موجود در غلات به جذب بهتر ویتامین C موجود در آب پرتقال کمک می کند.
آیا ویتامین C باعث کاهش چربی می شود؟
وضعیت ویتامین C بدن رابطه معکوس با توده چربی بدن دارد. افرادی که ویتامین C کافی دارند، 30 درصد بیشتر چربی در طول تمرین ورزشی متوسط نسبت به افرادی که کمبود ویتامین C دارند، از دست می دهندو این یعنی اینکه بدن افرادی که کمبود ویتامین سی دارند در برابر کاهش توده چربی مقاوم‌تر است.
کدام ماده غذایی دارای بالاترین ویتامین C است؟
گواوا، فلفل چیلی تند، فلفل دلمه ای، کیوی، انبه، پاپایا، توت فرنگی و کلم بروکلی
آیا می توان ویتامین C را در شب مصرف کرد؟
شما می توانید اکثر ویتامین ها را در هر زمانی از روز مصرف کنید. اما اگر آنها را همراه با غذاهای چرب مصرف کنید، برخی از مواد مغذی آنها بهتر جذب می شود.
ویتامین C چه تأثیر در صورت دارد؟
این ویتامین، کلاژن را تقویت می کند. کلاژن پروتئینی است که به طور طبیعی در پوست ما وجود دارد و به جلوگیری از افتادگی آن کمک می کند. اما بدن ما با افزایش سن، تولید کلاژن را کاهش می دهد. استفاده از ویتامین C می تواند به تولید کلاژن جدید و محافظت از آن کمک کند.
