بیماری سلیاک چیست؟ نکاتی که شاید در مورد آن ندانید

بیماری سلیاک یک اختلال خودایمنی ارثی است که باعث واکنش سیستم ایمنی بدن به گلوتن می‌شود. گلوتن پروتئینی است که در گندم و سایر غلات وجود دارد. این اختلال جدی تر از یک تحمل غذایی معمولی است و میتواند باعث آسیب جدی روده کوچک و مختل شدن عملکرد آن شود.

سلیاک می‌تواند در هر سنی پس از شروع مصرف گلوتن در فرد ایجاد شود. تخمین زده می‌شود که از هر 100 نفر در سراسر جهان، 1 نفر به این بیماری مبتلا می‌شود، اما تنها حدود 30٪ بیماری آنها به درستی تشخیص داده می‌شود.

گلوتن چیست؟

گلوتن پروتئینی است که در غلات – به ویژه گندم، جو و چاودار – وجود دارد. این غلات به ویژه گندم، جز اصلی بسیاری از غذاهای اصلی رژیم غذایی از نان و غلات گرفته تا ماکارونی و محصولات پخته شده است. علاوه بر این، گلوتن اغلب به عنوان یک افزودنی در محصولات غذایی دیگر نیز وجود دارد مانند سس ها، سوپ ها و غذاهای بسته بندی شده.

پوستری در مورد بیماری سلیاک

بیماری سلیاک چیست؟

بیماری سلیاک یک اختلال خودایمنی ارثی است که باعث واکنش بدن به پروتئین گلوتن می‌شود. خوردن غذاهای حاوی گلوتن باعث می شود سیستم ایمنی تحریک شود و آنتی بادی هایی بر علیه گلوتن تولید کند. این آنتی بادی ها به مخاط روده (پرزهای روده) کوچک حمله کرده و باعث آسیب آن می شوند. با آسیب دیدن این مخاط، جذب مواد مغذی از طریق روده کوچک مختل شده و مواد مغذی نمی‌توانند به درستی در بدن جذب شوند.

افرادی که یکی از بستگان درجه یک آنها (والدین، فرزند، خواهر و برادر) به سلیاک مبتلا است،  از 10 نفر 1 نفر آنها در معرض خطر ابتلا به سلیاک هستند.

چه کسانی بیشتر در معرض خطر ابتلا به سلیاک قرار دارند؟

  • حدود ۹۷٪ از افرادی که به سلیاک مبتلا هستند، یک نوع ژن قابل تشخیص مرتبط با آن (HLA-DQ2 یا HLA-DQ8) دارند.
  • بیماری سلیاک بیشتر در افرادی که تبار اروپای شمالی دارند، دیده می‌شود. تخمین زده می‌شود که ۱٪ از جمعیت اروپا و آمریکای شمالی به این بیماری مبتلا هستند.
  • اگر یکی از بستگان درجه یک شما مانند والدین یا فرزند، به این بیماری مبتلا باشد، ۱۰٪ احتمال ابتلا به این بیماری وجود دارد.
  • سلیاک در افرادی که دارای اختلالات کروموزومی ارثی خاصی مانند سندروم ترنر، سندروم ویلیامز یا سندروم داون هستند، شایع‌تر است.
  • در افرادی که به برخی بیماری‌های خودایمنی دیگر مبتلا هستند (مانند مانند دیابت نوع ۱، آرتریت روماتوئید، کولیت میکروسکوپی یا بیماری آدیسون)، شایع‌تر است. این بیماری‌ها اغلب ژن‌های مشترکی دارند و باعث تحریک یکدیگر می شوند.
  • همانند سایر بیماری‌های خودایمنی، بیماری سلیاک در زنان بیشتر از مردان شایع است. زنان 2 برابر مردان به این بیماری مبتلا می شوند.

علائم بیماری

علائم بیماری سلیاک در بین افراد بسیار متفاوت است و به همین علت تشخیص این بیماری سخت است. برخی هیچ علائمی ندارند و بعضی دیگر پس از خوردن گلوتن دچار سوء هاضمه و سایر علائم گوارشی (GI) می شوند. بعضی از مبتلایان، زمانی که آسیب وارد شده به روده کوچک باعث کمبود تغذیه ای مانند کم خونی می شود متوجه بیماری خود می شوند.

شایع ترین علائم بیماری سلیاک شامل علائم گوارشی، علائم کم خونی ناشی از فقر آهن و سایر علائم ناشی از کمبودهای تغذیه ای هستند.

  1. علائم گوارشی سلیاک مانند:

  • درد معده
  • نفخ معده
  • گاز معده
  • یبوست
  • اسهال
  • مدفوع چرب
  1. علائم کم‌خونی ناشی از فقر آهن بیماری سلیاک مانند:

  • ضعف و خستگی
  • رنگ‌پریدگی
  • دست‌های سرد
  • ناخن‌های شکننده یا مقعر
  • سردرد
  • زخم‌های دهان
  1. سایر علائم سوءتغذیه بیماری سلیاک مانند:

  • کاهش وزن ناخواسته
  • تأخیر در رشد و یا عدم رشد در کودکان
  • تحلیل رفتن عضلات یا کاهش تون عضلانی
  • نقص در مینای دندان مانند دندان‌های حفره‌دار، لکه‌دار یا نیمه‌شفاف
  • قاعدگی‌های غیرطبیعی یا مشکل در باردار شدن
  • تغییرات خلقی که بیشتر در کودکان به صورت تحریک‌پذیری و در بزرگسالان به صورت افسردگی بروز می‌کند
  • درماتیت هرپتیفرم، حدود ۱۵٪ از افراد مبتلا به بیماری سلیاک به عنوان یک عارضه جانبی به این بیماری مزمن پوستی مبتلا می‌شوند. به آن “بثورات گلوتن” یا “بثورات سلیاک” نیز گفته می‌شود. همان آنتی‌بادی‌های گلوتن که در بیماری سلیاک به روده کوچک آسیب می‌رسانند، باعث این بیماری می‌شوند. درماتیت هرپتیفرم به صورت بثورات خارش‌دار که شبیه خوشه‌هایی از برآمدگی‌ها یا تاول‌ها هستند، بروز می‌کند. این بیماری معمولاً آرنج، زانو، باسن یا پوست سر را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

علل بیماری

بسیاری از بیماری‌های خودایمنی مانند بیماری سلیاک، حداقل تا حدی ارثی (اختلالات ژنتیکی) هستند. یعنی یک نوع ژن خاص که از طریق خانواده منتقل می‌شود، فرد را مستعد ابتلا به آن می‌کند. اما لزوماً همه افرادی که این نوع ژن را دارند، به این بیماری مبتلا نمی شوند و همه افرادی که به آن مبتلا می شوند، یکی از انواع شناخته شده ژن هایی که عامل بیماری هستند، را ندارند.

به نظر می رسد عوامل دیگری نیز در ایجاد سلیاک نقش دارند از جمله استرس فیزیکی (مانند جراحی، بیماری، بارداری یا یک اتفاق عاطفی) و میکروارگانیسم هایی که در روده زندگی می کنند.

اگر از گلوتن اجتناب نکنید چه اتفاقی می‌افتد؟

اگر بیماری تشخیص داده نشود و یا فرد محدودیت استفاده از گلوتن را رعایت نکند، عوارض بیماری می تواند شدیدتر و طولانی تر شود. سوء تغذیه ناشی از سلیاک بر سیستم عصبی و اسکلتی تأثیرات منفی دارد که گاه غیر قابل جبران هستند به خصوص در دوران کودکی.

عوارض احتمالی طولانی مدت بیماری سلیاک

  1. عوارض ناشی از سوء تغذیه مزمن مانند:

  • راشیتیسم در کودکان یا استئومالاسی (نرمی، شکنندگی و بدشکلی استخوان ها) در بزرگسالان
  • پوکی استخوان
  • نقص دائمی مینای دندان
  1. عوارض سیستم عصبی (نوروپاتی محیطی) از جمله:

  • سوزن سوزن شدن و بی‌حسی
  • اسپاسم عضلانی
  • مشکلات تعادل و هماهنگی (آتاکسی)
  • تاخیر در رشد و نمو در کودکان، کوتاهی قد
  • اختلالات توجه و یادگیری
  • اختلال نقص توجه/بیش فعالی (ADHD)
  • سردرد
  • عدم هماهنگی عضلات
  • تشنج
  • زوال عقل
  • میوپاتی
  • لکوانسفالوپاتی چند کانونی
  1. عوارض التهاب مزمن مانند:

  • ایمنی به خطر افتاده، هنگامی که سیستم ایمنی بدن به طور مزمن بیش فعال است، منابع کمتری برای مقابله با یک حمله حاد، مانند عفونت، باقی می‌ماند. این موضوع بدن را در برابر سایر بیماری های آسیب‌پذیرتر می کند.
  • عدم تحمل غذایی جدید، وقتی مخاط روده به طور مداوم کاهش می‌یابند، ممکن است توانایی تجزیه مواد مغذی را که قبلاً داشته اند، از دست بدهید. افرادی که بیماری سلیاک درمان نشده دارند، اغلب دچار عدم تحمل لاکتوز نیز می‌شوند.
  • زخم و اسکار (جای زخم)، التهاب شدید می‌تواند منجر به زخم در روده کوچک شود. چناچه زخم گسترش یابد و تمام دیواره روده را بپوشاند، باعث سوراخ شدن دستگاه گوارش و یا انسداد روده می شود که یک وضعیت اورژانسی است.
  • اسپروی کلاژنی، این بیماری نادر روده کوچک به شدت با بیماری سلیاک مرتبط است، اگرچه ارتباط آن کاملاً مشخص نیست. این بیماری باعث رسوب دائمی کلاژن در پوشش روده کوچک می‌شود که از جذب یا ترشح آن جلوگیری می‌کند. این رسوبات کلاژن از بن نمی روند و باعث مشکلات سوء جذب دائمی می‌شوند.
  • بیماری کبد، بیماری سلیاک در برخی افراد کبد را تحت تأیثر قرار می دهد. آزمایش‌های اولیه خون ممکن است افزایش آنزیم‌های کبدی را نشان دهد و با گذشت زمان نیز احتمال ابتلا به بیماری مزمن کبدی و آسیب پیشرونده کبدی وجود دارد.
  • سرطان، التهاب مزمن منجر به افزایش خطر ابتلا به سرطان در روده کوچک می‌شود. مطالعات نشان می‌دهد که حدود ۷٪ از افراد مبتلا به بیماری سلیاک، معمولاً پس از چند دهه، به لنفوم روده مبتلا می‌شوند. علاوه بر این خطر ابتلا به آدنوکارسینوم روده و سرطان مری در آنها کمی بیشتر از سایرین است.

آیا میدانید

ابتلا به سلیاک، ممکن است باعث تحریک سایر بیماری‌های خودایمنی شود. مطالعات نشان می‌دهد که هرچه درمان بیماری خودایمنی سلیاک به تأخیر بیفتد، احتمال ابتلا به یک بیماری خودایمنی دیگر افزایش می‌یابد و خود بیماری سلیاک نیز ممکن است به در برابر درمان مقاوم شود.

نکاتی در مورد بیماری سلیاک که شاید ندانید

  1. بیماری سلیاک یک بیماری خودایمنی مزمن است، به این معنی که هیچ گاه به طور کامل درمان نمی شود/
  2. از هر ۱۰۰ نفر در سراسر جهان، ۱ نفر به سلیاک مبتلا است.
  3. بیش از 200 علامت مرتبط با سلیاک وجود دارد.
  4. بسیاری از افراد مبتلا بدون علامت هستند، به این معنی که هیچ علامت خارجی را تجربه نمی‌کنند. با این حال، هر کسی که به این بیماری مبتلاست، چه علائم داشته باشد و چه نداشته باشد، در معرض خطر عوارض طولانی مدت است.
  5. این بیماری می تواند در هر سنی پس از شروع مصرف غذاها یا داروهای حاوی گلوتن ایجاد شود.
  6. هرچه سن تشخیص بیماری بالاتر باشد، احتمال ابتلا به یک اختلال خودایمنی دیگر بیشتر است.
  7. این بیماری به عنوان اسپروی سلیاک، اسپروی غیر گرمسیری و انتروپاتی حساس به گلوتن نیز شناخته می‌شود.
  8. تعداد کودکانی که به بیماری سلیاک مبتلا هستند، بیشتر از تعداد کودکانی است که به بیماری کرون، کولیت اولسراتیو و فیبروز کیستیک مبتلا هستند.
  9. سلیاک می‌تواند بر هر عضوی از بدن تأثیر بگذارد.
  10. رعایت مادام‌العمر رژیم غذایی بدون گلوتن تنها درمان این بیماری است.
  11. تقریباً 50٪ از بیماران تشخیص داده شده می گویند، با وجود رعایت رژیم بدون گلوتن، هنوز علائم بیماری را دارند.
  12. به طور متوسط ​​​​6 تا 10 سال تأخیر در تشخیص دقیق بیماری سلیاک وجود دارد.
  13. بدون تشخیص به موقع، سلیاک می‌تواند منجر به سرطان روده، دیابت نوع 1، پوکی استخوان، بیماری تیروئید، مولتیپل اسکلروزیس (MS)، کم‌خونی، ناباروری، سقط جنین، صرع، میگرن و موارد دیگر شود.
  14. افراد مبتلا به سلیاک دو برابر بیشتر در معرض خطر ابتلا به بیماری عروق کرونر قلب و چهار برابر بیشتر در معرض خطر ابتلا به سرطان روده کوچک هستند.
  15. تشخیص بیماری دو مرحله دارد: آزمایش خون و آندوسکوپی.
  16. افراد مبتلا به این بیماری بیشتر در معرض ابتلا به کولیت میکروسکوپی و بیماری التهابی روده (بیماری کرون و کولیت اولسراتیو) هستند.
  17. ابتلا به بیماری سلیاک ممکن است باعث عدم تحمل لاکتوز و یا فروکتوز شود که هر دو را می‌توان با آزمایش تنفس هیدروژن تشخیص داد.
  18. افرادی که به تازگی به این بیماری مبتلا شده‌اند، معمولاً دچار کمبود فیبر، آهن، کلسیم، منیزیم، روی، فولات، نیاسین، ریبوفلاوین، ویتامین B12 و ویتامین D هستند.
  19. هر محصول غذایی که برچسب «بدون گلوتن» داشته باشد، نمی‌تواند حاوی بیش از ۲۰ قسمت در میلیون گلوتن باشد. این مقدار آستانه ایمن مصرف گلوتن برای افراد مبتلا به بیماری سلیاک است.
  20. تشخیص زودهنگام بیماری احتمال ابتلا به بیماری خود ایمنی دیگر را کاهش می‌دهد.

سن تشخیص

احتمال ابتلا به بیماری خودایمنی دیگر

2 – 4 سال

10.5 %

4 – 12 سال

16.7 %

12 – 20 سال

27 %

بالای 20 سال

34 %

سایر بیماری ها

احتمال شیوع بیماری در مبتلایان به بیماری سلیاک

کم خونی

69 %

هپاتیت خودایمنی

2 %

بیماری تیروئید خودایمنی

26 %

سندروم خستگی مزمن

2 %

درماتیت هرپتی فرم

25 %

سندروم داون

12 %

آتاکسی گلوتن

10 – 12 %

کاردیومیوپاتی اتساعی ایدیوپاتیک

5.7 %

آرتریت ایدیوپاتیک نوجوانان

1.5 – 6.6 %

بیماری کبدی

10 %

کولیت لنفوسیتی

15 – 27 %

کولیت میکروسکوپی

4 %

نوروپاتی محیطی

10 – 12 %

سیروز صفراوی اولیه

3 %

سندروم شوگرن

3 %

دیابت نوع 1

8 – 10 %

ناباروری بدون علت

12 %

تشخیص و آزمایش‌ها

تشخیص سلیاک

اگر بعد از خوردن گلوتن علائم گوارشی دارید، مشکوک به سلیاک هستید. بسیاری از افراد به گلوتن یا محصولات تهیه شده از گندم حساسیت دارند و این یک عدم تحمل غذایی معمول است و به روده ها آسیب نمی رساند.

برای تشخیص بیماری سلیاک، پزشک باید به دنبال شواهدی از آسیب باشد و انجام آزمایش ها در این پروسه بسیار مهم هستند.

قبل از اینکه رژیم غذایی بدون گلوتن را امتحان کنید، لازم است آزمایش سلیاک انجام دهید. زیرا به محض اینکه شروع به اجتناب از گلوتن کنید، روده شروع به بهبود می‌کند. بهبود خوب است، اما شواهد بیماری سلیاک را از بین می برد و شما و پزشکتان متوجه نمی شوید که آیا به این بیماری مبتلا هستید یا خیر. بنابراین مشخص نمی شود که در آینده به چه نوع مراقبتی نیاز خواهید داشت.

آزمایش ها

  1. آزمایش خون
  2. آندوسکوپی روده

مدیریت و درمان

درمان بیماری سلیاک

  • اولین و مهمترین قدم در درمان بیماری، قطع مصرف گلوتن است. وقتی خوردن گلوتن را متوقف کنید، روده کوچک شروع به بهبود می‌کند و به زودی دوباره قادر به جذب مواد مغذی خواهد بود. با این حال، برای جلوگیری از آسیب مجدد به روده کوچک خود، باید یک رژیم غذایی بدون گلوتن را برای تمام عمر رعایت کنید.
  • مصرف مکمل‌های غذایی برای جایگزینی هرگونه کمبود جدی
  • داروهای خاص برای درمان درماتیت هرپتیفرم مانند داپسون
  • تجویز کورتیکواستروئیدها برای التهاب شدید که به اندازه کافی سریع به تغییر رژیم غذایی پاسخ نمی‌دهد
  • پیگیری مداوم از جمله آزمایش منظم برای اطمینان از کنترل بیماری

مدت زمان درمان

بیشتر افراد تقریباً بلافاصله پس از شروع رژیم غذایی بدون گلوتن، متوجه می‌شوند که علائم آنها شروع به بهبود می‌کند. ممکن است چندین هفته طول بکشد تا کمبودهای غذایی جبران شود و چندین ماه طول بکشد تا روده به طور کامل بهبود یابد.

در برخی موارد، بسته به میزان آسیب و مدت زمان آن، ممکن است درمان بیشتر طول بکشد.

چه غذاهایی علائم بیماری سلیاک را تحریک می‌کنند؟

گلوتن به طور طبیعی در برخی غلات و محصولات ساخته شده از غلات یافت می‌شود، از جمله:

  • گندم (از جمله سمولینا، دوروم، امر، بلغور، اسپلت، فارینا، گندم خراسان، کوسکوس یا بلغور عربی)
  • جو و مالت ساخته شده از جو
  • چاودار (گیاهی شبیه گندم)

این غلات در غذاهای زیر استفاده می شوند و مبتلایان به سلیاک نباید آنها را مصرف کنند:

  • نان و خوراکی های تهیه شده از غلاتی که در بالا نام برده شد
  • رشته فرنگی و پاستا
  • آبجو
  • مالت
  • سرکه مالت
  • سس‌ها
  • چاشنی‌ها
  • گوشت‌های فرآوری شده، مانند هات داگ و گوشت‌های آماده
  • پنیر فرآوری شده، ماست و بستنی
  • شیرینی‌ها

خلاصه

بیماری سلیاک یک اختلال خودایمنی ارثی است که باعث واکنش بدن به گلوتن می‌شود. این اختلال جدی تر از یک تحمل غذایی معمولی است و میتواند باعث آسیب پرزهای روده کوچک و مختل شدن عملکرد آن ها شود. اولین و مهمترین قدم در درمان این بیماری، قطع مصرف گلوتن است. عدم تشخیص، عدم درمان و یا تأخیر در درمان عوارض جانبی جدی از جمله بیماری کبدی، اسپروژنی کلاژنی، سوراخ شدن روده، انسداد روده و ابتلا به سایر بیماری های خودایمنی را به دنبال دارد.

خوشبختانه با تشخیص و درمان به موقع، بیشتر آسیب‌های ناشی از سلیاک قابل جبران است و تنها در ۵٪ از افراد مبتلا، بیماری مقاوم به درمان است و به تغییر رژیم غذایی پاسخ نمی‌دهد.

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا