تستوسترون چیست و چه تأثیری بر بدن دارد؟

تستوسترون با میل جنسی مرتبط است و نقش حیاتی در تولید اسپرم دارد. علاوه براین بر توده استخوانی و عضلانی، نحوه ذخیره چربی در بدن مردان، تولید گلبول های قرمز و خلق و خوی تأثیر می گذارد.

تأثیرات تستوسترون بر بدن

تستوسترون یک هورمون مردانه مهم است که تولید آن از دوران جنینی در بدن آغاز می شود. جنین، 7 هفته پس از لقاح شروع به تولید این هورمون می کند. سطح آن در دوران بلوغ افزایش می یابد و در اواخر سال های نوجوانی به اوج خود می رسد و از سن 30 سالگی به بعد روند تولید آن کاهشی می شود.

سطح این هورمون مردانه، بر همه چیز در مردان تأثیر می گذارد، از سیستم تولید مثل و جنسیت گرفته تا توده عضلانی و تراکم استخوان و حتی در برخی رفتارهای آنان.

1-سیستم غدد درون ریز

سیستم غدد درون ریز بدن از غددی تشکیل شده است که هورمون ها را تولید می کنند. هیپوتالاموس که در مغز قرار دارد به غده هیپوفیز می گوید که بدن به چه مقدار تستوسترون نیاز دارد. سپس غده هیپوفیز این پیام را به بیضه ها می فرستد. اگرچه بیشترین مقدار این هورمون در بیضه ها تولید می شود، اما مقادیر کمی از آن نیز توسط غدد فوق کلیوی که درست بالای کلیه ها قرار دارند، ساخته می شود. در زنان نیز این غدد فوق کلیوی و تخمدان ها هستند که مقدار کمی تستوسترون تولید می کنند.

حتی قبل از تولد یک پسر یعنی از دوران جنینی، تستوسترون برای تشکیل اندام تناسلی مردانه فعال می شود. در دوران بلوغ، مسئول ایجاد ویژگی های مردانه مانند صدای بم تر، ریش و موهای بدن است و توده عضلانی و میل جنسی را تقویت می کند. تولید آن در دوران نوجوانی افزایش می یابد و در اواخر نوجوانی یا اوایل دهه 20 به اوج خود می رسد و به طور طبیعی پس از 30 سالگی، سطح آن هر سال حدود یک درصد کاهش می یابد.

2-سیستم تناسلی

حدود 7 هفته پس از لقاح، تستوسترون نقش خود را برای تشکیل اندام تناسلی مردانه در جنین شروع می کند. در دوران بلوغ، با افزایش تولید این هورمون، بیضه ها و آلت تناسلی رشد می کنند. پایین بودن این هورمون مردانه می تواند سبب اختلال نعوظ(ED) شود. تستوسترون درمانی طولانی مدت نیز ممکن است باعث کاهش تولید اسپرم، بزرگ شدن غده پروستات و کوچک شدن و نرم شدن بیضه ها شود.

3-جنسیت

در دوران بلوغ، افزایش سطح تستوسترون باعث رشد بیضه ها، آلت تناسلی و موهای ناحیه تناسلی می شود. صدا شروع به بم شدن می کند و ماهیچه ها و موهای بدن رشد می کنند. همراه با این تغییرات، میل جنسی افزایش می یابد. پایین بودن سطح این هورمون در مردان ممکن است باعث از دست دادن تمایلات جنسی شود. از طرفی تحریک جنسی و فعالیت جنسی باعث افزایش سطح این هورمون می شود. چناچه مردی برای یک مدت طولانی فعالیت جنسی نداشته باشد امکان دارد سطح تولید تستوسترون در بدنش کاهش یابد.

4-سیستم عصبی مرکزی

سیستم عصبی مرکزی با ارسال پیام، تولید و آزاد شدن هورمون ها و مواد شیمیایی در جریان خون را کنترل می کند. در مغز، هیپوتالاموس به غده هیپوفیز می گوید که چه مقدار تستوسترون لازم است و هیپوفیز این اطلاعات را به بیضه ها منتقل می کند.

تستوسترون در برخی رفتارها از جمله پرخاشگری، سلطه گری، میل به رقابت و افزایش عزت نفس نقش دارد. همانطور که فعالیت جنسی می تواند بر سطح این هورمون تأثیر بگذارد، شرکت در فعالیت های رقابتی هم می تواند باعث افزایش یا کاهش سطح آن در مردان شود. پایین بودن سطح آن ممکن است منجر به از دست دادن اعتماد به نفس و عدم انگیزه، کاهش توانایی تمرکز، ایجاد احساس غم و اندوه، اختلال در خواب و کمبود انرژی شود.

با این حال، توجه به این نکته مهم است که تستوسترون تنها یکی از عواملی است که بر ویژگی های شخصیتی تأثیر می گذارد.

5-پوست و مو

در طول گذار یک مرد از نوجوانی به بزرگسالی، تستوسترون باعث رشد موهای صورت، زیر بغل، اطراف اندام تناسلی، روی بازوها، پاها و سینه می شود. کم شدن سطح این هورمون در مردان باعث ریزش موهای بدن می شود.

6-ماهیچه ها، چربی ها و استخوان ها

تستوسترون یکی از عوامل متعددی است که در رشد، حجم و قدرت عضلات نقش دارد. این هورمون انتقال دهنده های عصبی را افزایش می دهد که باعث رشد بافت می شوند. همچنین با گیرنده های هسته ای موجود در DNA تعامل دارد که باعث سنتز پروتئین می شود و سطح هورمون رشد را افزایش می دهد. این فرآیندها باعث می شوند مردانی که ورزش می کنند در مقایسه با زنانی که ورزش می کنند عضله بیشتری بسازند.

تستوسترون تراکم استخوان را افزایش می دهد و به مغز استخوان دستور می دهد که گلبول های قرمز تولید کند.

همچنین در متابولیسم چربی نقش دارد و به مردان کمک می کند تا چربی سوزی بیشتری داشته باشند.

7-سیستم گردش خون

تستوسترون از طریق جریان خون در سراسر بدن حرکت می کند و مغز استخوان را برای تولید گلبول های قرمز تحریک می کند. اگرچه برخی از مطالعات نشان می دهند که ممکن است تأثیر مثبتی بر قلب داشته باشد اما برخی از مطالعات دیگری که به بررسی تأثیر این هورمون بر کلسترول، فشار خون و توانایی لخته شدن خون پرداخته اند، نتایج متفاوتی را نشان داده اند.

عوارض پایین بودن سطح تستوسترون در بدن مردان

پایین بودن سطح آن می تواند علائم مختلفی را در مردان ایجاد کند، از جمله:

• کاهش میل جنسی
• انرژی کمتر
• افزایش وزن
• احساس افسردگی
• بد خلقی
• عزت نفس پایین
• کم بودن موهای بدن
• استخوان های نازک تر

عوامل مؤثر بر کاهش سطح تستوسترون در مردان

به طور طبیعی تولید این هورمون در بدن مردان با افزایش سن کاهش می یابد اما عوامل دیگری هم می توانند باعث کاهش سطح آن شوند که عبارتند از:

• آسیب دیدن بیضه ها
• مشکلات غده هیپوفیز
• درمان های سرطان مانند شیمی درمانی یا پرتودرمانی
• استرس
• ایدز
• بیماری کلیوی
• اعتیاد به الکل
• سیروز کبدی

عوارض پایین بودن سطح تستوسترون در زنان

سطح تستوسترون در زنان بالغ به طور پیوسته کاهش می یابد، با این حال، پایین آمدن سطح آن می تواند باعث بروز علائم مختلفی شود، از جمله:

• کاهش میل جنسی
• کاهش استحکام استخوان ها
• تمرکز ضعیف
• افسردگی

عوامل مؤثر بر کاهش سطح تستوسترون در زنان

به طور طبیعی تولید این هورمون در بدن زنان با افزایش سن کاهش می یابد اما عوامل دیگری هم می توانند باعث کاهش سطح آن شوند که عبارتند از:

• برداشتن تخمدان ها
• بیماری های هیپوفیز، هیپوتالاموس یا غدد فوق کلیوی

علت بالا بودن سطح تستوسترون

سطوح بالای غیرطبیعی این هورمون می تواند بدلیل اختلال غده فوق کلیوی یا حتی سرطان بیضه باشد. از دیگر علل آن ممکن است شرایط نادری مانند هایپرپلازی مادرزادی آدرنال باشد که می تواند باعث افزایش تولید این هورمون در مردان و زنان شود.

سطح نرمال تستوسترون

با یک آزمایش خون ساده می توان سطح این هورمون را مشخص کرد.

سطح نرمال تستوسترون برای مردان بالغ :  بین 280 تا 1100 نانوگرم در دسی لیتر (ng/dL) است.

سطح نرمال تستوسترون برای زنان بالغ :  بین 15 تا 70 نانوگرم در دسی لیتر (ng/dL) است.

این محدوده می تواند در آزمایشگاه های مختلف متفاوت باشد. به گفته انجمن اورولوژی آمریکا، اگر سطح تستوسترون یک مرد بالغ کمتر از 300 نانوگرم در دسی لیتر باشد، باید علل کاهش آن مورد بررسی قرار گیرد.

درمان جایگزینی تستوسترون

کاهش تولید این هورمون که به عنوان هیپوگنادیسم شناخته می شود، همیشه نیاز به درمان ندارد. اگر به دلیل پایین بودن سطح آن کیفیت زندگی فرد دچار مشکل شود ممکن است نیاز به درمان جایگزینی باشد. تستوسترون مصنوعی به صورت خوراکی، از طریق تزریق، ژل یا چسب های پوستی تجویز می شود.

درمان جایگزینی ممکن است نتایج مطلوبی مانند توده عضلانی بیشتر و میل جنسی قوی‌تر به همراه داشته باشد. اما عوارض جانبی نیز دارد از جمله:

• چربی پوست
• احتباس مایعات
• کوچک شدن بیضه ها
• کاهش تولید اسپرم