سیروز کبدی چیست؟ علائم، مراحل و درمان

علائم سیروز کبدی

این بیماری ممکن است در ابتدا هیچ علامت خاصی نداشته باشد اما با پیشرفت بیماری برخی علائم ظاهر می شوند.

علائم اولیه سیروز کبدی ممکن است مشابه بیماری های دیگری باشد. بنابراین بسیار مهم است که در صورت مشاهده این علائم توسط پزشک متخصص معاینه شوید تا در صورت ابتلا، درمان را هرچه سریعتر آغاز کنید.

علائم اولیه سیروز کبدی عبارتند از:

• تورم در شکم، مچ پا یا پاها
• احساس خستگی یا ضعف زیاد
• کم اشتهایی و کاهش وزن
• تهوع و استفراغ
• ضعف یا گرفتگی عضلات
• درد در سمت راست بالای شکم
• ظاهر شدن عروق خونی تار عنکبوت مانند روی صورت، سینه یا بازوها (آنژیوم عنکبوتی)
• سایر تغییرات پوستی مانند خارش، قرمزی کف دست، سفید شدن ناخن ها و زردی (زرد شدن پوست و سفیدی چشم)

در صورت عدم تشخیص و یا عدم درمان، با پیشرفت بیماری سیروز کبدی علائم حادتری ظاهر می شوند که عبارتند از :

• مشکلات مربوط به حافظه و تمرکز
• مشکل در خوابیدن
• پهن شدن یا ضخیم شدن نوک انگشتان
• ریزش مو
• خونریزی بینی یا لثه
• فقدان میل جنسی یا توانایی جنسی
• ادرار قهوه ای یا نارنجی رنگ
• روشن شدن رنگ مدفوع
• مدفوع خونی
• استفراغ خونی
• تب
• شکنندگی استخوان ها
• پریود نشدن (در صورتی که فرد در سن یائسگی نباشد)
• کوچک شدن بیضه ها در مردان
• بزرگ شدن بافت سینه ها در مردان

هشدار

در صورتی که هر کدام از علائم زیر را داشتید فوراً به اورژانس مراجعه کنید:

• مدفوع سیاه یا شبیه قیر
• استفراغ خونی
• شکم درد شدید
• حالت گیجی و خواب آلودگی
• تب و لرز شدید
• زرد شدن ناگهانی سفیدی چشم ها

علل ابتلا به سیروز کبدی و عوامل خطر

این بیماری همیشه به دلیل مشکل یا بیماری کبدی دیگری ایجاد می شود. در صورت عدم تشخیص و یا عدم درمان، شرایط بدتر شده و به مرور زمان سلول های سالم کبد قادر به ادامه فعالیت نخواهند بود. پس از مدتی ممکن است کبد به طور کامل از کار بیفتد.

شناخت علت ایجاد سیروز کبدی کمک می کند تا درمان مناسب برای جلوگیری از پیشرفت بیماری انجام شود.

شایع ترین علل ابتلا به سیروز کبدی عبارتند از:

• سوء مصرف الکل
• بیماری کبد چرب غیر الکلی
• هپاتیت B یا هپاتیت C
• فیبروز سیستیک ( یک بیماری ارثی و یک اختلال ژنتیکی است که باعث آسیب به مخاط بدن می شود)
• بیماری هایی که پردازش قند (گلوکز) را برای بدن سخت می کنند
• انباشته شدن بیش از حد آهن در بدن
• بیماری ویلسون، که در آن کبد مقدار زیادی مس ذخیره می کند
• بیماری های خود ایمنی که باعث می شود بدن به سلول های کبد حمله کند
• انسداد مجرای صفراوی (مجرای صفراوی آنزیم‌های گوارشی را از کبد به روده‌ها می‌برد)
• برخی از اختلالات گوارشی ژنتیکی
• برخی از عفونت ها، از جمله سیفلیس (یک بیماری عفونتی مقاربتی است) و بروسلوز (تب مالت)
• واکنش بدن به برخی داروها
• نارسایی مزمن قلب همراه با التهاب کبد
• سیروز کریپتوژنیک. این بیماری با نوعی بیماری کبد چرب به نام استئاتوهپاتیت غیر الکلی (NASH) مرتبط است که باعث التهاب طولانی مدت در کبد می شود

چگونه پزشک بیماری سیروز کبدی را تشخیص می دهد؟

از آنجایی که ممکن است بلافاصله علائم ظاهر نشوند، ممکن است تا زمانی که یک چکاپ معمولی انجام ندهید متوجه ابتلا به این بیماری نشوید.

اگر پزشک مشکوک به سیروز باشد، آزمایش خون انجام می دهد. علائمی هستند که در آزمایش خون نشان می دهند که کبد به درستی کار نمی کند و مشکلی وجود دارد. این علائم عبارتند از:

• بالا بودن سطح برخی از آنزیم های کبدی
• تجمع بیلی روبین، که از متابولیسم آهن هِم در بدن ایجاد می شود. آهن هِم در غذاهای حیوانی مانند مرغ و گوشت قرمز وجود دارد
• پایین بودن سطح پروتئین در خون
• شمارش غیر طبیعی خون (شمارش خون ابزاری است که برای مطالعه علت، پیش‌آگهی، درمان و جلوگیری از بیماری‌های مربوط به خون مورد استفاده قرار می گیرد)
• عفونت ویروسی
• آنتی بادی هایی که هنگام ابتلا به بیماری خودایمنی کبدی ظاهر می شوند

از دیگر روش های تشخیصی استفاده از ابزارهای تصویربرداری از شکم مانند MRI و سونوگرافی و یا انجام بیوپسی (بافت برداری) است.

مراحل پیشرفت بیماری

سیروز کبدی دو مرحله اساسی دارد. این پزشک است که تشخیص می دهد بیمار در چه مرحله ای قرار دارد و نسبت به وضعیت بیماری، روش درمانی انتخاب می شود.

سیروز قابل جبران

اگر فرد مبتلا به سیروز قابل جبران باشد هیچ علامتی نخواهد داشت. در این وضعیت کبد همچنان می تواند کار خود را انجام دهد زیرا سلول های سالم کافی برای جبران سلول های آسیب دیده و بافت اسکار ناشی از سیروز وجود دارد. بیماری فرد مبتلا ممکن است سال ها در این مرحله باقی بماند.

سیروز غیرقابل جبران

سیروز غیر قابل جبران پیشرفته تر از مرحله قبل است. در این مرحله، تعداد بافت های اسکار (زخم) در کبد آنقدر زیاد می شوند که علائمی ظاهر می شود. اگر فرد یک یا چند مورد از این علائم را داشته باشد، پزشک متوجه می شود که به سیروز کبدی غیر قابل جبران مبتلا شده است:

• • زردی. زمانی که کبد دیگر نتواند از شر “بیلی روبین” که یک محصول زائد خون است، خلاص شود، پوست و چشمان فرد به رنگ زرد در می آیند که به اصطلاح به آن زردی می گویند.
  • آسیت. تجمع مایع در شکم
  • خونریزی واریس ( خونریزی خود به خودی عروق خونی بزرگ شده ). مدفوع سیاه، قیری یا خونی یا خونریزی نشان دهنده این وضعیت است.
  • آنسفالوپاتی کبدی (HE). تجمع سموم در مغز که باعث گیجی و خستگی می شوند. ممکن است فرد در انجام فعالیت های روزانه مانند رانندگی یا نوشتن دچار مشکل شود.

عوارض سیروز کبدی

این بیماری کبدی می تواند منجر به یک بیماری کلیوی به نام “سندروم هپاتورنال”، یک بیماری ریوی به نام سندروم کبدی ریوی و یا سرطان کبد شود.

آسیب ناشی از سیروز کبدی، کارکردهای مهم کبد مانند حذف سموم از بدن و کمک به هضم غذا را مختل و یا از کار می اندازد و منجر به مشکلاتی مانند:

• فشار خون پورتال. افزایش فشار خون باعث متورم شدن ورید پورتال می شود و ممکن است رگها ترکیده و باعث خونریزی شوند.
• واریس
• تجمع مایع در شکم (به نام آسیت) و پاها (اِدم)
• سرطان کبد
• آنسفالوپاتی کبدی
• عفونت پریتونیت باکتریایی

درمان سیروز کبدی

این بیماری قابل درمان نیست اما قابل کنترل است. پزشکان در درمان این بیماری دو هدف اصلی را دنبال می کنند:

1- جلوگیری از آسیب بیشتر به کبد

2- جلوگیری و درمان عوارض ناشی از بیماری سیروز

1-جلوگیری از آسیب بیشتر به کبد

پزشک درمان را بر اساس علت سیروز و میزان آسیب کبدی تجویز می کند. گزینه های درمانی عبارتند از:

• درمان سوء مصرف الکل
• درمان های هپاتیت
• داروهای ضد ویروسی
• اینترفرون (اینترفرون آلفا 2b، اینترفرون پگیله شده) به سیستم ایمنی کمک می کند تا با ویروس هپاتیت مبارزه کند
• درمان بیماری کبد چرب غیر الکلی (بهترین درمان برای این عامل آسیب کبدی، کاهش وزن اضافی، رژیم غذایی و ورزش است)
• درمان هپاتیت خود ایمنی و سیروز صفراوی اولیه

در هر دوی این بیماری ها، سیستم دفاعی طبیعی بدن (سیستم ایمنی) به کبد حمله می کند و به آن آسیب می رساند. پزشکان هپاتیت خودایمنی را با داروهای استروئیدی و سایر داروهایی که سیستم ایمنی را از حمله به کبد باز می دارد، درمان می‌کنند. افزایش وزن، دیابت، استخوان های ضعیف و فشار خون بالا  از عوارض داروهای استروئیدی هستند.

سیروز صفراوی اولیه مجرای صفراوی را که مایع گوارشی (صفرا) را از کبد به کیسه صفرا و روده می رساند، از بین می برد. درمان سیروز صفراوی اولیه با دارویursodiol ممکن است عوارض جانبی مانند اسهال، یبوست، سرگیجه و کمردرد ایجاد کند.

2-جلوگیری و درمان عوارض ناشی از سیروز کبدی

در حال حاضر برای بسیاری از عوارض سیروز کبدی، درمان وجود دارد.

• فشار خون پورتال. داروهای فشار خون بالا به نام مسدود کننده های بتا فشار را در ورید پورتال و سایر رگ های خونی کاهش می دهند تا در حد شکستگی متورم نشوند.
• واریس. پزشک یک نوار لاستیکی مخصوص دور این رگ های خونی متورم می بندد تا خونریزی ایجاد شده را متوقف کند. گاهی اوقات ممکن است لازم باشد جراحی به نام TIPS برای “شنت” که به معنای تغییر مسیر جریان خون است انجام شود.
• آسیت. داروهایی به نام دیورتیک ها به بدن کمک می کنند تا از شر مایعات اضافی خلاص شود. برای جلوگیری از رشد باکتری و عفونت در تجمع مایعات اضافی، آنتی بیوتیک تجویز می شود. ممکن است پزشک روشی را برای برداشتن مایع جمع شده در شکم یا کاهش فشار در ورید پورتال انجام دهد.
• سرطان کبد. در صورت ابتلا به سرطان کبد، درمان های اصلی جراحی، پرتودرمانی یا شیمی درمانی هستند.
• آنسفالوپاتی کبدی. برای جلوگیری از این عارضه، پزشک برای کاهش سموم خون، دارو تجویز می کند.
• آنتی بیوتیک ها و واکسن ها برای درمان و پیشگیری از عفونت ها
• استروئیدها برای درمان التهاب کبد
• رژیم کم سدیم برای کمک به کنترل تورم
• درمان خستگی و خارش با دارو
• تجویز مکمل های غذایی که سوءتغذیه ناشی از سیروز را برطرف کرده و به جلوگیری از ضعیف شدن استخوان ها کمک می کنند.

آیا سیروز کبدی برگشت پذیر است؟

به طور کلی نمی توان آسیبی که سیروز به کبد وارد می کند را جبران کرد، اما با تشخیص و درمان سریع مشکلی که باعث سیروز می شود، می توان از آسیب بیشتر جلوگیری کرد. حتی اگر دو سوم  کبد از بین رفته یا برداشته شده باشد، می تواند خودش را بازسازی کند. اکثر افراد مبتلا به سیروز که در مراحل اولیه، بیماری آنها تشخیص داده می شود، می توانند زندگی سالمی داشته باشند.

خود مراقبتی

برخی از تغییرات در سبک زندگی می تواند به حفظ سلامت کبد تا حد امکان کمک کند:

• رژیم غذایی مناسب برای کبد. سیروز کبدی می تواند مواد مغذی بدن را از بین ببرد و باعث تضعیف ماهیچه ها شود. مصرف میوه ها، سبزیجات و پروتئین بدون چربی (مرغ یا ماهی) در کاهش اثر این عارضه بسیار مفید است.
• از خوردن صدف خودداری کنید، زیرا حاوی باکتری هایی است که می تواند باعث عفونت شود.
• محدود کردن مصرف نمک به کاهش تجمع مایعات در بدن کمک می کند.
• واکسینه شدن در برابر هپاتیت A، B و COVID-19، آنفولانزا و ذات الریه
• باید در مصرف داروها بسیار مراقب بود. آسیب سیروز، پردازش و حذف داروها را برای کبد دشوارتر می کند. قبل از مصرف هر گونه داروی بدون نسخه، از جمله داروهای گیاهی، باید حتما با پزشک مشورت کرد.
• در مورد داروهایی که می توانند باعث آسیب کبدی شوند مانند استامینوفن، آسپرین یا ایبوپروفن باید محتاط بود. فرد مبتلا به آسیت نباید این داروها را مصرف کند.
• مصرف پروتئین کافی
• رعایت بهداشت به خصوص بهداشت دست ها
• نوشیدن مایعات کافی برای جلوگیری از کم آبی بدن (حتی با وجود آسیت)