آسم: بیماری خاموش تنفسی – علائم، علل، درمان و پیشگیری
آسم یک بیماری مزمن تنفسی است که در اثر واکنش شدید سیستم دفاعی بدن که منجر به التهاب و باریک شدن مجاری هوایی، تولید بیش از حد مخاط و سفت شدن عضلات اطراف راه های هوایی است، ایجاد میشود. این التهاب منجر به افزایش حساسیت مجاری هوایی به محرک‌ها میشود و باعث بروز علائمی مانند سرفه، خس‌خس سینه و تنگی نفس می‌گردد. این بیماری تنفسی در بین زنان شایع تر است و اغلب در دوران کودکی شروع میشود.
فهرست مطالب
تعریف بیماری | تأثیر آسم بر ریه ها | حمله آسم چیست | انواع آسم | سن شروع بیماری | علائم | علل | محرک ها | تشخیص و آزمایشات | درمان های دارویی | پیشگیری | بارداری و آسم | سؤالات متداول
آسم چیست؟
آسم که به آن آسم برونشی نیز می گویند یک بیماری مزمن تنفسی است که مجاری هوایی ریه ها را تحت تأثیر قرار می دهد و در صورت درمان نشدن می تواند مخاطره آمیز باشد. مجاری هوایی لوله‌هایی هستند که هوا را به داخل و خارج ریه‌های منتقل می کنند. در افراد مبتلا به این بیماری تنفسی، مجاری هوایی گاهی دچار التهاب شده و تنگ می شوند و خروج هوا در هنگام بازدم سخت می شود.
آسم چگونه بر ریه‌ها تأثیر می‌گذارد
به طور معمول، سیستم دفاعی طبیعی بدن به مبارزه با عفونت‌ها کمک میکند. اما ممکن است به چیزهایی که تنفس می‌کنید، مانند گرده یا کپک نیز پاسخ دهد. در برخی افراد، سیستم دفاعی با ایجاد التهاب به شدت به این عوامل واکنش نشان میدهد. در چنین شرایطی مجاری هوایی بیش از حد حساس یا بیش از حد واکنش نشان میدهند و وقتی فرد چیزی را که معمولاً بی‌ضرر است، تنفس میکند، بیش از حد باریک میشوند.
تورم و باریک شدن مجاری هوایی که با تولید بیش از حد مخاط و سفت شدن عضلات اطراف راه های هوایی همراه است، باعث سخت شدن تنفس می شود. در دراز مدت ممکن است دیواره‌های مجاری هوایی حتی ضخیم شوند.
حمله آسم چیست؟
وقتی به طور عادی نفس می‌کشیم، عضلات اطراف مجاری هوایی شل میشوند و اجازه میدهند هوا به راحتی و بی سر و صدا حرکت کند. در طول حمله تنفسی، سه اتفاق ممکن است رخ دهد:
- برونکواسپاسم: عضلات اطراف مجاری هوایی منقبض (سفت) میشوند. سفت شدن این عضلات باعث باریک شدن مجاری هوایی می شود. در چنین شرایطی هوا نمی‌تواند آزادانه از طریق مجاری هوایی منقبض شده جریان یابد.
- التهاب: پوشش مجاری هوایی متورم میشود. مجاری هوایی متورم اجازه ورود یا خروج هوای کافی به ریه‌ها را نمی‌دهند.
- تولید مخاط: در طول حمله، بدن مخاط بیشتری تولید میکند. این مخاط غلیظ مجاری هوایی را مسدود میکند. تنگ شدن مجاری هوایی به دلیل مخاط باعث می شود که هنگام نفس کشیدن صدایی شبیه خس خس سینه تولید شود.
حمله آسم چه احساسی ایجاد می کند
حملات تنفسی میتوانند بسیار ترسناک باشند. برای برخی افراد:
- حمله با سرفه شروع میشود
- ممکن است در قفسه سینه خود احساس تنگی کنید، انگار کسی روی آن نشسته است
- می تواند همراه با خس خس سینه یا احساس سبکی سر باشد
- برخی افراد می‌گویند که این احساس مانند مکیدن هوا از شما یا تلاش برای مکیدن هوا از طریق نی است
انواع آسم
بر اساس علت و شدت علائم این بیماری مزمن تنفسی به انواع مختلفی تقسیم میشود که عبارتند از:
متناوب
این نوع آسم می‌آید و می‌رود، بنابراین در بین حملات بیماری و اوج گرفتن علائم، فرد می تواند زندگی طبیعی داشته باشد.
مداوم
فرد مبتلا در بیشتر مواقع علائم بیماری را به شکل خفیف، متوسط و یا شدید دارد.
آلرژیک
آلرژن‌هایی مانند کپک، گرده و شوره حیوانات خانگی باعث بروز علائم و حمله تنفسی میشوند.
غیرآلرژیک
عوامل خارجی از جمله ورزش، استرس، بیماری، شغل و آب و هوا باعث بروز علائم و شعله ور شدن بیماری می شوند.
سندرم همپوشانی
زمانی اتفاق می‌افتد که فرد به آسم و بیماری مزمن انسدادی ریه (COPD) مبتلا باشد و هر دو بیماری تنفس را دشوار می‌کنند.
آیا میدانید
آسم ناشی از ورزش، برونکواسپاسم ناشی از ورزش نیز نامیده میشود.
سن شروع بیماری
معمولاً این بیماری مزمن تنفسی در دوران کودکی شروع میشود، زمانی که سیستم دفاعی بدن هنوز در حال شکل‌گیری است. با این حال، برخی از افراد تا بزرگسالی علائم بیماری را نشان نمی دهند. به طور کلی هر کسی میتواند در هر سنی به این بیماری مزمن تنفسی مبتلا شود. افراد مبتلا به آلرژی یا افرادی که در معرض دود دخانیات قرار دارند، بیشتر در معرض ابتلا به آن هستند.
- شروع در بزرگسالان: این نوع آسم پس از ۱۸ سالگی شروع میشود.
- کودکان: به آن آسم دوران کودکی نیز می گویند، اغلب قبل از ۵ سالگی شروع میشود و در نوزادان و کودکان نوپا ظاهر می شود.
علائم و علل
علائم
افراد مبتلا به آسم معمولاً علائم واضحی دارند. این علائم و نشانه‌ها شبیه بسیاری از عفونت‌های تنفسی دیگر هستند و عبارتند از:
- سرفه مکرر، به‌ویژه در شب یا صبح زود
- خس‌خس سینه هنگام تنفس
- تنگی نفس یا احساس فشار در قفسه سینه
- سختی در تنفس، به‌خصوص پس از فعالیت بدنی یا قرار گرفتن در معرض آلرژن‌ها
این علائم ممکن است به‌صورت دوره‌ای ظاهر شوند و در برخی موارد منجر به حملات آسمی شدید شوند.
علائم این بیماری اغلب از یک الگو پیروی می‌کنند:
- به مرور زمان یا در یک روز می‌آیند و می‌روند
- با عفونت‌های ویروسی مانند سرماخوردگی شروع یا بدتر میشوند
- با ورزش، آلرژی، هوای سرد یا تنفس خیلی سریع ناشی از خنده یا گریه تحریک میشوند
- معمولاً علائم شب ها و صبح ها شدیدتر هستند
علل
علل دقیق ابتلا به آسم ناشناخته است و ممکن است از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد. با این حال، عواملی جود دارند که خطر ابتلا به این بیماری تنفسی را افزایش میدهند:
- آلرژی‌ها: افرادی که آلرژی دارند بیشتر در معرض ابتلا هستند.
- عوامل محیطی: قرار گرفتن در معرض چیزهایی که مجاری هوایی را تحریک می‌کنند مانند آلرژن‌ها، سموم، دود و دود دست دوم یا سوم. این موارد به ویژه برای نوزادان و کودکان خردسال که سیستم ایمنی بدنشان هنوز به طور کامل رشد نکرده است، مضرتر است.
- عفونت‌های تنفسی: برخی از عفونت‌های تنفسی، مانند ویروس سینسیشیال تنفسی (RSV)، میتوانند به ریه‌های در حال رشد کودکان خردسال آسیب برسانند.
- جنسیت: در سنین کودکی پسران بیشتر از دختران به آسم مبتلا می شوند اما در بزرگسالان، آسم در بین زنان شایع‌تر است.
- چاقی: اضافه وزن میتواند خطر ابتلا را افزایش دهد یا علائم را بدتر کند.
- سابقه خانوادگی به خصوص ابتلا مادر به آسم
- خطرات شغلی: تنفس مواد شیمیایی یا گرد و غبار صنعتی در محل کار
- تغییرات آب و هوایی: آلودگی هوا و تغییر الگوهای آب و هوایی
- نژاد یا قومیت
محرک‌هایی که باعث حمله آسم می شوند
محرک‌ها میتوانند برای هر فرد متفاوت باشند. اما برخی از محرک‌های رایج عبارتند از:
- آلودگی هوا
- مایت‌های گرد و غبار: ما نمی توانیم این حشرات را ببینیم، اما آنها در خانه‌های ما وجود دارند.
- فعالیت بدنی مانند ورزش کردن در برخی افراد میتواند باعث حمله شود
- کپک: امکان رشد کپک در مکان های مرطوب بسیار زیاد است.
- آفات: سوسک، موش و سایر آفات خانگی میتوانند باعث حملات تنفسی شوند.
- حیوانات خانگی: تنفس شوره (پوسته‌های خشک شده پوست حیوانات) میتواند باعث تحریک مجاری هوایی شود.
- دود تنباکو
- مواد شیمیایی یا بوهای قوی
- مواجهه با برخی از عوامل شغلی از جمله محصولات تمیزکننده، گرد و غبار آرد یا چوب یا سایر مواد شیمیایی
- استرس عاطفی
- عفونت‌هایی مانند سرماخوردگی، آنفولانزا یا کووید-۱۹
- مصرف داروهای خاص مانند آسپرین، که ممکن است باعث مشکلات تنفسی جدی در افراد مبتلا به آسم شود که درمان آن دشوار است
- کیفیت پایین هوا یا هوای بسیار سرد
تشخیص و آزمایش‌ها
نحوه تشخیص
اولین گام در تشخیص بیماری آسم، بررسی سابقه خانودگی بیمار و علائم است. در مرحله بعد نیاز به انجام آزمایشات تشخیصی دقیق برای تأیید یا رد ابتلا به بیماری است.
آزمایشات تشخیصی عملکرد ریه
آزمایش‌های عملکرد ریه، میزان تنفس بیمار در دم و بازدم و سرعت آن را اندازه‌گیری می‌کنند:
- اسپیرومتری: میزان هوای بازدم و سرعت آن را اندازه‌گیری میکند. برخی از افراد در این آزمایش، احساس سرگیجه یا خستگی ناشی از تلاش تنفسی می‌کنند.
- آزمایش‌های حداکثر جریان بازدمی (PEF): سرعت بازدم را با حداکثر تلاش اندازه‌گیری می‌کنند. این آزمایش میتواند در طول اسپیرومتری یا با یک دستگاه دستی کوچک انجام شود.
- آزمایش‌های پاسخ‌دهی برونکودیلاتور: میزان بهبود دمیدن هوا پس از استنشاق یک برونکودیلاتور سریع‌الاثر را اندازه‌گیری می‌کنند. این آزمایش، نتایج اسپیرومتری یا PEF را قبل و بعد از مصرف دارو مقایسه میکند. برونکودیلاتور دارویی است که با شل کردن عضلات اطراف مجاری هوایی به باز شدن آنها کمک میکند.
آزمایش‌های چالشی (تحریک برونش)
آزمایش‌های چالشی که آزمایش‌های تحریک برونش نیز نامیده میشوند، میزان حساسیت مجاری هوایی را ارزیابی می‌کنند. این آزمایش‌ها، سرعت دمیدن هوا را قبل و بعد از مواجهه با یک عامل چالشی مقایسه می‌کنند. عوامل چالش برانگیز مواد یا فعالیت‌هایی هستند که در صورت تحریک بیش از حد عضلات مجاری هوایی بیمار ممکن است باعث سفت شدن آنها شوند. عوامل چالش برانگیزی که اغلب در این آزمایشات استفاده می شوند عبارتند از:
- داروهای استنشاقی مانند متاکولین، مانیتول یا هیستامین
- آلرژن‌ها یا محرک‌هایی که در افرادی که آسم ندارند، هیچ واکنشی ایجاد نمی‌کنند
- ورزش، که مجاری هوایی را خنک و خشک میکند
- هیپرونتیلاسیون یا تنفس با نفس‌های کوتاه و سریع
سایر آزمایش‌های تشخیصی
ممکن است پزشک آزمایش‌های دیگری را انجام دهد مانند:
- آزمایش‌های آلرژی که میتوانند مشخص کنند که کدام آلرژن‌ها باعث ایجاد واکنش در بدن میشوند.
- آزمایش‌های اکسید نیتریک بازدمی کسری (FeNO) که میزان اکسید نیتریک موجود در نفس را اندازه‌گیری می‌کنند. بالا بودن سطح اکسید نیتریک ممکن است به این معنی باشد که مجاری هوایی ملتهب هستند.
- آزمایش خون برای اندازه گیری میزان گلبول‌های سفید خون که میتواند نشان‌دهنده التهاب باشد. آزمایش خون برای مشخص شدن آلرژن ها نیز مؤثر است.
- سی‌تی‌اسکن قفسه سینه که نشان میدهد آیا دیواره‌های مجاری هوایی ضخیم‌تر شده اند یاخیر.
آیا میدانید
بیشتر آزمایش‌های تشخیصی آسم برای کودکان خردسال به خوبی عمل نمی‌کنند و به همین علت تشخیص این بیماری در کودکان دشوار است.
مدیریت و درمان
درمان های دارویی آسم
داروهای کنترل طولانی مدت
- برونکودیلاتورها: این داروها عضلات اطراف مجاری هوایی را شل می‌کنند. عضلات شل شده به مجاری هوایی اجازه میدهند هوا را راحت تر جابجا کنند. همچنین مخاط میتوانند راحت‌تر از طریق مجاری هوایی حرکت کنند.
- داروهای ضدالتهاب: این داروها تورم و تولید مخاط در مجاری هوایی را کم می کنند و ورود و خروج هوا را به ریه‌ها آسان‌تر می‌کنند.
- کورتیکواستروئیدها (داروهای هورمونی استروئیدی) التهاب را در بدن کاهش میدهند. مصرف این داروها به شکل قرص میتواند عوارض جانبی جدی‌تری نسبت به شکل استنشاقی آن داشته باشد. با گذشت زمان، استفاده از دوزهای بالا میتواند خطر ابتلا به آب مروارید (کدر شدن چشم) یا پوکی استخوان را افزایش دهند. عوارض جانبی رایج کورتیکواستروئیدهای استنشاقی گرفتگی صدا یا عفونت دهان به نام برفک است.
- داروهای بیولوژیکی: این داروها برای آسم شدید و زمانی که علائم با وجود درمان استنشاقی مناسب ادامه دارند، استفاده میشوند. این داروها داخل ورید یا زیر پوست تزریق میشوند.
- واکسن‌های آلرژی که ایمونوتراپی زیر جلدی (SCIT) نامیده میشوند، پاسخ بدن به آلرژن‌ها را کاهش میدهند.
داروهای تسکین دهنده سریع الاثر (مسکن ها)
داروهای تسکین سریع یا مسکن‌ها به پیشگیری یا تسکین علائم در طول حمله آسم کمک می‌کنند. اگر بیماری خفیف باشد یا فقط با فعالیت بدنی اتفاق بیفتد، ممکن است این داروها ، تنها داروهایی باشند که تجویز می شوند.
رایج ترین داروهای تسکین دهنده سریع عبارتند از:
- آگونیست‌های بتا۲ کوتاه اثر استنشاقی (SABA) راه‌های هوایی را باز می‌کنند تا هوا بتواند جریان یابد. لرزش و ضربان قلب سریع از عوارض جانبی این داروهای استنشاقی هستند.
- کورتیکواستروئیدهای خوراکی تورم راه‌های هوایی را کم میکند
- آنتی‌کولینرژیک‌های کوتاه اثر به باز شدن سریع راه‌های هوایی کمک می‌کنند. این دارو ممکن است نسبت به SABAها اثربخشی کمتری داشته باشد، اما برای افرادی که مصرف SABAها در آنها باعث عوارض جانبی میشود، گزینه مناسبی است.
ترموپلاستی برونشی
ترموپلاستی برونشی ممکن است در صورتی که آسم شدید دارید و سایر درمان‌ها مؤثر نیستند، مؤثر باشد. در این روش، پزشک یک برونکوسکوپ، که لوله‌ای با دوربین در انتهای آن است، را از طریق دهان وارد میکند تا داخل مجاری هوایی را ببیند. سپس پزشک به عضلات دیواره مجاری هوایی گرما میدهد. این کار میتواند آنها را نازک‌تر کرده و به از تنگ شدن آنها جلوگیری کند.
این روش با خطراتی نیز همراه است مانند بدتر شدن بیماری، عفونت مجاری هوایی یا ریه و برونشکتازی.
پیشگیری
از آنجا که علت دقیق این بیماری مزمن تنفسی ناشناخته است، ممکن است نتوانید از ابتلای خود یا فرزندانتان جلوگیری کنید. با این وجود، می‌توانید اقداماتی را برای جلوگیری از ابتلا به آسم انجام دهید مانند:
- عاری نگه داشتن خانه از رطوبت و کپک
- اجتناب از آلودگی هوا
- شناسایی و اجتناب از محرک‌ها مانند آلرژن‌ها و دود سیگار
- اولویت قرار دادن یک سبک زندگی سالم برای خود و خانواده مثلا افزودن میوه‌ها و سبزیجات بیشتر به رژیم غذایی
- استفاده منظم از داروهای تجویز شده
- واکسیناسیون برای پیشگیری از عفونت‌های تنفسی
- ورزش منظم برای تقویت عملکرد ریه‌ها
بارداری و آسم
در دوران بارداری ممکن است علائم بیماری تغییر کند و احتمال حملات آسم نیز بیشتر است. کنترل بیماری در این دروه از اهمیت ویژه ای برخوردار است و میتواند از عوارض بارداری مانند پره اکلامپسی، زایمان زودرس و وزن کم هنگام تولد پیگشیر کند.
سؤالات متداول
بیماری‌های تنفسی دیگری نیز وجود دارند که تنفس را دشوار می‌کنند یا باعث سرفه و خس خس سینه میشوند بنابراین برای تشخیص بیماری باید به پزشک مراجعه کرد.
خیر قابل درمان نیست، اما میتوان آن را مدیریت کرد. در کودکان ممکن است با افزایش سن، آسم از بین برود.
اجتناب از عوامل محرک میتواند به شما در جلوگیری از حمله کمک کند.
اولین کاری که باید انجام دهید استفاده از اسپری تنفسی نجات بخش است. اسپری تنفسی نجات بخش از داروهای سریع‌الاثر برای باز کردن مجاری هوایی استفاده میکند. این اسپری با اسپری نگهدارنده که هر روز استفاده می‌کنید متفاوت است اگر شدت حمله زیاد است، می‌توانید بیشتر از آن استفاده کنید.
در صورت داشتن هر کدام از علائم زیر فورا با اورژانس تماس بگیرید:
- اضطراب یا وحشت
- ناخن‌های کبود
- لب‌های کبود (در افرادی که پوست روشن دارند) یا لب‌ها یا لثه‌های خاکستری یا سفید (در افرادی پوست آنها تیره است)
- درد یا فشار در قفسه سینه
- سرفه‌ای که متوقف نمی‌شود یا خس خس شدید هنگام نفس کشیدن
- مشکل در صحبت کردن
- صورت رنگ‌پریده و عرق کرده
- تنفس بسیار سریع
نحوه خوابیدن: خوابیدن به پشت میتواند منجر به چکه کردن مخاط در گلو یا برگشت اسید از معده شود. همچنین، خوابیدن به پشت به قفسه سینه و ریه‌ها فشار می‌آورد که تنفس را دشوارتر میکند.
عوامل محرک در اتاق خواب: ممکن است پتوها، ملحفه‌ها و بالش‌های دارای مایت‌های گرد و غبار، کپک یا موی حیوانات خانگی باشند.
عوارض جانبی دارو: برخی از داروهایی که آسم را درمان می‌کنند، مانند استروئیدها و مونتلوکاست، بر خواب تأثیر میگذارند.
هوای خیلی گرم یا خیلی سرد: هوای گرم باعث تنگ شدن مجاری هوایی هنگام تنفس میشود. هوای سرد نیز برای برخی افراد محرک مشکل تنفسی است.
تغییرات عملکرد ریه: به طور طبیعی عملکرد ریه شب ها کمتر است.
هشدار
درمان علائم شبانه بسیار مهم است. حملات شدید آسم و گاهی اوقات مرگ میتواند در شب اتفاق بیفتد.
- خواب‌آلود، گیج یا آشفته هستید
- آبی شدن رنگ پوست و لب‌ها
- ضربان قلب سریع
- بی اثر بودن داروها در هنگام حمله تنفسی
- پایین بودن سطح اکسیژن خون
اگر علائم شما پس از مصرف داروهای تجویزی به زودی از بین نرفت یا اگر حمله آسم شدید داشته باشید نیاز به دریافت کمک اورژانسی دارید. آنها داروها را از طریق نبولایزر (دستگاه کوچکی که داروی مایع را به غباری تبدیل میکند که می‌توانید آن را استنشاق کنید) یا از طریق تزریق داخل وریدی (IV) به شما میدهند. حتی ممکن است برای کمک به تنفس از اکسیژن درمانی یا دستگاه تنفس مصنوعی استفاده کنند.
