استرس اکسیداتیو چگونه بر بدن تأثیر می گذارد؟
به عدم تعادل رادیکال های آزاد و آنتی اکسیدان ها در بدن که می تواند منجر به آسیب دیدن سلول ها شود، استرس اکسیداتیو (Oxidative stress) می گویند. اگر عدم تعادل رادیکال های آزاد و آنتی اکسیدان ها در بدن برای مدت طولانی ادامه داشته باشد، خطر ابتلا به بسیاری از بیماری های مزمن از جمله سرطان، دیابت، بیماری های قلبی و بیماری های عصبی مانند آلزایمر بیشتر می شود.
ایجاد برخی تغییرات در سبک زندگی و رژیم غذایی ممکن است به کاهش استرس اکسیداتیو کمک کند مانند حفظ وزن سالم، ورزش منظم و پیروی از یک رژیم غذایی سالم و سرشار از میوه ها و سبزیجات.
استرس اکسیداتیو چیست؟
استرس اکسیداتیو زمانی رخ می دهد که تعادل میان رادیکال های آزاد و آنتی اکسیدان ها در بدن ما بهم بخورد.
سلول های بدن به طور طبیعی از طریق فرآیندهای متابولیک (کلیه فرآیندهایی که به بقا و رشد ما کمک میکنند)، رادیکال های آزاد تولید می کنند. به عبارت دیگر رادیکال های آزاد نتیجه جانبی فرآیندهای حیاتی بدن است. علاوه بر این سلول ها، آنتی اکسیدان هایی نیز تولید می کنند که رادیکال های آزاد را خنثی می کنند.
در شرایط طبیعی، بدن می تواند تعادل بین آنتی اکسیدان ها و رادیکال های آزاد را حفظ کند. اما برخی عوامل ممکن است باعث افزایش موقت و طولانی مدت رادیکال های آزاد شوند مانند بیماری و چاقی.
هنگامی که بدن آسیب می بیند، سیستم ایمنی، به طور موقت تولید رادیکال های آزاد را افزایش میدهد و در نتیجه استرس اکسیداتیو در بدن رخ میدهد. این نوع استرس موقت است و باعث التهاب خفیف می شود که پس از مبارزه سیستم ایمنی با عفونت یا ترمیم آسیب، از بین می رود. اما چاقی یا سیگار کشیدن باعث اکسیداتیو طولانی مدت شده و نتیجه آن التهاب مزمن، آسیب سلول ها، پروتئین ها، DNA و تسریع روند پیری است. شواهد نشان میدهد که التهاب مزمن یا دیررس در ایجاد طیف وسیعی از بیماری ها نقش دارد.
آیا میدانید
بدن به هر دوی رادیکال های آزاد و آنتی اکسیدان ها نیاز دارد و داشتن تعداد زیاد یا خیلی کم از هر کدام ممکن است منجر به مشکلات سلامتی شود.
رادیکال های آزاد چیستند؟
رادیکال های آزاد، مولکول های فعال اکسیژن هستند که یک یا چند الکترون جفت نشده دارند. همه سلول ها دارای ساختارهای کوچکی به نام میتوکندری هستند که برای تولید انرژی به شکل آدنوزین تری فسفات (ATP) کار می کنند. میتوکندری ها اکسیژن و گلوکز را برای تولید دی اکسید کربن، آب و ATP ترکیب می کنند. رادیکال های آزاد به عنوان محصولات جانبی این فرآیند ایجاد می شوند.
آنتی اکسیدان ها چیستند؟
آنتی اکسیدان ها موادی هستند که به مولکول های فعال اکسیژن، الکترون میدهند تا به حالت پایدار برسند و خنثی شوند. این کار از بدن در برابر استرس اکسیداتو و عوارض آن محافظت می کند.
آیا میدانید
با وجود اینکه بدن به طور طبیعی آنتی اکسیدان هایی برای مقابله با رادیکال های آزاد تولید می کند اما رژیم غذایی منبع مهمی برای افزایش سطح آنتی اکسیدان ها در بدن است.
اثرات استرس اکسیداتیو بر بدن
یکی از مکانیسم هایی که استرس اکسیداتیو می تواند از طریق آن به بدن آسیب برساند، ایجاد التهاب مزمن و آسیب سلولی متعاقب آن است. هنگامی که بدن دچار این حالت می شود، ممکن است رادیکال های اضافی به ساختارهای داخل مغز آسیب رسانده و پروتئین های ضروری مانند پپتیدهای آمیلوئید بتا را تغییر دهد. طبق یک بررسی سیستماتیک در سال 2018، ممکن است پپتیدها در اثر این تغییرات باعث تجمع پلاک‌های آمیلوئید در مغز شوند که یکی از نشانگرهای کلیدی بیماری آلزایمر است.
به طور کلی عدم تعادل رادیکال های آزاد و آنتی اکسیدان ها در بدن، ممکن است در ابتلا به بسیاری از بیماری ها نقش داشته باشد از جمله:
- سرطان
- بیماری آلزایمر
- بیماری پارکینسون
- دیابت
- بیماری های قلبی عروقی مانند فشار خون بالا، تصلب شرایین و سکته مغزی
- اختلالات التهابی
- سندروم خستگی مزمن
- آسم
- ناباروری مردان
عوامل خطر
عواملی که ممکن است خطر استرس اکسیداتیو طولانی مدت را افزایش دهند عبارتند از:
- چاقی
- رژیم غذایی سرشار از چربی، شکر و غذاهای فرآوری شده
- قرار گرفتن در معرض تابش
- کشیدن سیگار یا سایر محصولات حاوی تنباکو
- مصرف الکل
- آلودگی هوا
- قرار گرفتن در معرض آفت کش ها یا مواد شیمیایی صنعتی
پیشگیری
شیوه زندگی و اقدامات غذایی که در کاهش استرس اکسیداتیو مفیدند عبارتند از:
- داشتن یک رژیم غذایی متعادل و غنی از میوه ها و سبزیجات
- محدود کردن مصرف غذاهای فرآوری شده، به ویژه آنهایی که قند و چربی بالایی دارند
- ورزش منظم
- حفظ وزن سالم
- ترک سیگار
- کاهش استرس
- اجتناب یا کاهش قرار گرفتن در معرض آلودگی و مواد شیمیایی
