گاستروانتریت چیست؟ چه علائم، علل و درمانی دارد؟
گاستروانتریت(Gastroenteritis) بیماری است که در اثر عفونت و التهاب سیستم گوارش ایجاد می‌شود. علائم معمول آن گرفتگی عضلات شکم، اسهال، تهوع و استفراغ است. این عارضه می‌تواند بدلیل عفونت ویروسی، باکتریایی، انگلی، قارچی، مصرف برخی داروها یا سموم بوجود آید. در بسیاری از موارد، این بیماری ظرف چند روز خود به خود بهبود می‌یابد.
فهرست مطالب
تعریف بیماری | انواع | علائم | علل | گاستروانتریت ویروسی (آنفولانزای معده) | گاستروانتریت باکتریایی | گاستروانتریت انگلی و قارچی | گاستروانتریت شیمیایی | شایع ترین عفونت هایی که باعث گاستروانتریت میشوند | مسری یا غیر مسری | خطر ابتلا | عوارض | تشخیص و درمان | پیشگیری | رژیم غذایی | چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد | تفاوت گاستریت و گاستروانتریت
گاستروانتریت چیست
گاستروانتریت به معنای التهاب در معده و روده ها است. التهاب از معده به روده‌ها سرایت می‌کند و باعث درد، استفراغ و اسهال می‌شود. اغلب علت ایجاد التهاب در دستگاه گوارش، وجود عفونت ناشی از باکتری، ویروس یا انگل است.
معمولاً این عارضه بیش از یک یا دو روز طول نمی کشد. در بیشتر موارد بدن به تنهایی می تواند بر عفونت غلبه کند اما گاهی ممکن است با توجه به شرایط بدنی فرد، نیاز به درمان پزشکی باشد.
تقریباً همه ما بیش از یک بار در زندگی، دچارالتهاب دستگاه گوارش می شویم که خوشبختانه در اغلب مواقع مشکل جدی نیست. با این حال در گروهای آسیب پذیر مانند کودکان، سالمندان، زنان باردار، التهاب معده و روده ها خطرناک است و حتی ممکن است باعث مرگ شود.
انواع التهاب دستگاه گوارش
- گاستروانتریت عفونی، شایع‌ترین نوع التهاب دستگاه گوارش است که بدلیل عفونت در معده و یا روده ایجاد می شود. ویروس‌ها، باکتری‌ها، قارچ‌ها یا انگل‌ها اصلی ترین عوامل ایجاد عفونت هستند.
- گاستروانتریت شیمیایی بدلیل مصرف مواد شیمیایی سمی (غذا و یا آب آلوده) بوجود می آید. البته موارد دیگری مانند مصرف دوزهای بالای الکل و مواد مخدر و یا مصرف برخی داروها نیز می توانند عامل ایجاد التهاب در دستگاه گوارش باشند.
علائم
علائم گاستروانتریت اغلب به طور ناگهانی بروز می‌کنند. ابتدا علائم گوارشی مانند اسهال، درد یا گرفتگی معده، حالت تهوع و استفراغ ظاهر می شوند. ممکن است در یک بازه زمانی کوتاه بارها و بارها دچار تهوع، بیرون روی و استفراغ شوید.
پس از گذشت چند ساعت ممکن است علائمی که به آنها «علائم سیستمیک» می گویند ظاهر شوند. این علائم به شکل تب، لرزو بدن درد هستند.
به طور کلی رایج ترین علائم این عارضه عبارتند از:
- اسهال
- تهوع و استفراغ
- از دست دادن اشتها
- نفخ
- درد و گرفتگی شکم
- تب
- لرز
- خستگی و بی حالی
- بدن درد
- مدفوع خونی
- چرک در مدفوع
علل
گاستروانتریت در حقیقت پاسخ سیستم ایمنی بدن برای دفاع از معده و روده ها است. هنگامی که سیستم ایمنی متوجه وجود عفونت در معده و یا روده ها می شود، سلول‌های التهابی را برای کمک به مبارزه با عفونت و ترمیم بافت‌های آسیب‌دیده می‌فرستد.
این معمولاً یک پاسخ موقت و نسبتاً شدید به یک تهدید یا آسیب موقت است. پس از از بین رفتن عفونت، التهاب از بین می رود و علائم ناپدید می شوند.
- عوامل ویروسی: رایج‌ترین علت التهاب معده و روده، ویروس‌هایی مانند نوروویروس و روتاویروس هستند. این ویروس ها عمدتاً در فضاهای پرازدحام مانند بیمارستان‌ها، مدارس و رستوران‌ها شیوع می‌یابند.
- عوامل باکتریایی: باکتری‌هایی مانند اشریشیا کلی، سالمونلا، شیگلا و کمپیلوباکتر نیز می‌توانند باعث ایجاد عفونت و در نتیجه التهاب معده و روده ها شوند.
- عوامل انگلی: انگل هایی مانند ژیاردیا نیز می توانند منجر به التهاب روده و معده شوند.
- عفونت های قارچی: قارچ هایی مانند کاندیدیازیس می توانند سبب عفونت و التهاب دستگاه گوارش شوند.
- عوامل غیر عفونی: مصرف داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs)، حساسیت‌های غذایی و مصرف سموم یا مواد شیمیایی خاص از دیگر علل گاستروانتریت هستند.
گاستروانتریت ویروسی یا آنفولانزای معده
عفونت‌های ویروسی که باعث التهاب دستگاه گوارش می شوند، از سایر اشکال دیگر، شایع تر هستند. 60 % کل موارد عفونت و التهاب معده و روده ها، عامل ویروسی دارند.
التهاب روده ها و معده گاهی با نام «آنفولانزای معده» شناخته می شود. ویروس هایی که می توانند باعث آنفولانزای معده شوند عبارتند از:
- نوروویروس
- روتاویروس
- آستروویروس
- آدنوویروس
- کالیسی ویروس
- ساپوویروس
گاستروانتریت باکتریایی
عفونت‌های رایج باکتریایی که باعث التهاب دستگاه گوارش میشوند عبارتند از:
- کامپیلوباکتر
- کلستریدیوم دیفیسیل
- اشریشیا کلی ( coli)
- سالمونلا.
- شیگلا
- استافیلوکوک‌ها
گاستروانتریت انگلی
انگل ها نیز از دیگر علل عفونت و تورم معده و روده هستند. رایج ترین عفونت های انگلی دستگاه گوارش عبارتند از:
- ژیاردیا لامبلیا
- انتاموبا هیستولیتیکا
- کریپتوسپوریدیوم
گاستروانتریت قارچی
عفونت‌های قارچی یکی دیگر از علل عفونت و تورم دستگاه گوارش هستند. شایع‌ترین عفونت‌های قارچی عبارتند از:
- کاندیدیازیس
- آسپرژیلوزیس
گاستروانتریت شیمیایی
مواد شیمیایی می‌توانند به پوشش معده و روده آسیب رسانده و آن را ملتهب کنند. برخی از مواد شیمیایی حتی در مقادیر کم هم می توانند باعث آسیب و التهاب دستگاه گوارش شوند.
رایج ترین عوامل شیمیایی که باعث التهاب روده و معده می شوند عبارتند از:
- مسمومیت با فلزات سنگین مانند سرب
- سموم گیاهی مانند قارچ‌های سمی
- کوکائین
- داروهای شیمی‌درمانی
- مصرف بیش از حد الکل
- مصرف بیش از حد داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی یا آنتی بیوتیک ها
- مصرف بیش از حد کلشیسین (یک داروی ضد التهابی است که برای پیشگیری و درمان حملات نقرس استفاده می شود)
- مصرف بیش از حد دیگوکسین (دارویی است که برای درمان نارسایی احتقانی قلب و آریتمی تجویز می شود)
شایع ترین عفونت هایی که باعث گاستروانتریت میشوند
شایع ترین نوع التهاب معده و روده ها، عفونت است که توسط ویروس‌ها، باکتری‌ها یا انگل‌ها ایجاد می‌شود. معمولاً عفونت زمانی رخ می‌دهد که عامل بیماری‌زا، با خوردن یا آشامیدن، بلعیده شود. برخی از انواع رایج گاستروانتریت عفونی عبارتند از:
- عفونت اشریشیا کلی – این عفونت باکتریایی اغلب در افرادی که به کشورهایی با سطح بهداشتی پایین سفر می کنند، دیده می شود. عفونت از طریق نوشیدن آب آلوده یا خوردن میوه‌ها و سبزیجات خام آلوده ایجاد می‌شود.
- عفونت کمپیلوباکتر – این باکتری‌ها در مدفوع حیوانات، گوشت نپخته به ویژه مرغ خام یافت میشوند. عفونت از طریق مصرف غذا یا آب آلوده و نشستن دست‌ها پس از لمس حیوان آلوده ایجاد می‌شود.
- عفونت کریپتوسپوریدیوم – این انگل در روده انسان و حیوانات وجود دارد. عفونت ممکن است از طریق شنا در استخر آلوده و بلعیدن تصادفی آب یا از طریق تماس با حیوانات آلوده ایجاد شود.
- ژیاردیازیس – باعث عفونت انگلی روده می شود. ممکن است عفونت از طریق نوشیدن آب آلوده، دست زدن به حیوانات آلوده یا تعویض پوشک نوزاد آلوده و نشستن دست‌ها پس از آن ایجاد شود.
- سالمونلوز – این باکتری در مدفوع حیوانات وجود دارند و از طریق خوردن غذای آلوده یا دست زدن به حیوانات آلوده قابل انتقال است.
- شیگلوز – باکتری است که در مدفوع انسان وجود دارد و در صورت نشستن دست ها پس از مدفوع ممکن است به سطوح و غذاها منتقل شود.
آیا گاستروانتریت مسری است؟
نوع عفونی آن مسری است. مدفوع فردی که دستگاه گوارش او دچار عفونت شده است، آلوده است و تماس با آن باعث سرایت بیماری می شود.
اگر التهاب دستگاه گوارش در اثر مواد شیمیایی به وجود آماده باشد، مسری نیست.
آیا میدانید
عفونت‌های دستگاه گوارش در دوره‌ای که علائم دارید و تا دو روز پس از آن، بیشترین میزان مسری بودن را دارند. این دو روز آخر زمانی است که بدن عفونت را از طریق مدفوع دفع می‌کند.
افرادی که بیشتر در معرض ابتلا به گاستروانتریت هستند
تقریباً همه حداقل یک بار در زندگی خود به این عارضه دچار می شوند اما احتمال ابتلا به آن در برخی افراد بیشتر است از جمله:
- میانسالان بالای 65 سال و کودکان زیر 6 سال
- افرادی که در محیط های گروهی وقت بیشتری می گذرانند مانند مهدکودک ها و خانه سالمندان
- کسانی که ماهی یا گوشت خام می‌خورند
- سفرهای خارجی به ویژه سفر به مناطق کمتر توسعه‌یافته
- مبتلایان به بیماری های مزمن که سیستم ایمنی ضعیفی دارند
مصرف طولانی مدت الکل و یا برخی داروهای خاص
عوارض احتمالی گاستروانتریت
در بیشتر موارد، التهاب دستگاه گوارش مختصر است و خود به خود از بین می‌رود. در چنین شرایطی باید مراقب بود که بدن دچار کم آبی نشود. خطر کم آبی به ویژه در کودکان و سالمندان بیشتر است.
اسهال یا استفراغ مکرر باعث از دست دادن الکترولیت ها می شود. عدم جایگزینی سریع الکترولیت ها می تواند باعث سرگیجه، بی حالی، عدم تعادل و تغییر ریتم قلب شود.
اگر بیماری مدت زیادی طول بکشد می تواند باعث آسیب دیدن معده و روده ها شود، مثلا باعث ایجاد زخم در معده یا روده و خونریزی شود.
نحوه تشخیص گاستروانتریت و آزمایش‌های لازم
تعیین علت برای مشخص شدن نوع درمان، ضروری است زیرا انواع این بیماری به درمان های متفاوتی نیاز دارند. روش‌های تشخیصی ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- بررسی سابقه پزشکی بیمار
- معاینه فیزیکی
- آزمایش خون
- آزمایش مدفوع
درمان ها
- تزریق مایعات وریدی برای جلوگیری یا جبران کم‌آبی و درمان عدم تعادل الکترولیت‌ها
- تغذیه تزریقی برای تأمین انرژی بدن بدون استفاده از سیستم گوارش
- تجویز داروهایی برای درمان حالت تهوع و اسهال مانند لوپرامید یا اندانسترون
- اگر باکتری‌ها علت بیماری باشند نیاز به تجویز آنتی‌بیوتیک‌ها است
- در صورتیکه بیماری عامل انگلی داشته باشد، پزشک داروهایی برای از بین بردن انگل ها تجویز می کند
هشدار
از مصرف داروهای ضد استفراغ یا ضد اسهال به صورت خودسرانه اجتناب کنید زیرا این داروها عفونت را در بدن شما نگه می‌دارند. این داروها را تنها در صورت تجویز پزشک مصرف کنید.
پیشگیری
- همه موارد گاستروانتریت قابل پیشگیری نیستند. اما کارهای زیادی می‌توانیم برای کاهش خطر شخصی و جلوگیری از شیوع عفونت‌های رایج دستگاه گوارش انجام دهیم:
- شستن دست‌ها به روش قدیمی و سنتی با آب و صابون هنوز بهترین راه دفاع در برابر شیوع این بیماری است.
- در صورت بیماری، تا ۴۸ ساعت پس از از بین رفتن علائم در خانه بمانید. اگر علائم ادامه داشت حتما به پزشک مراجعه کنید.
- بعد از رفتن به توالت یا تعویض پوشک، بعد از سیگار کشیدن، بعد از استفاده از دستمال یا دستمال کاغذی، یا بعد از دست زدن به حیوانات، دست‌های خود را کاملاً با آب و صابون بشویید.
- قبل از تهیه غذا یا خوردن غذا، دست‌های خود را کاملاً با آب و صابون بشویید.
- به جای حوله‌های پارچه‌ای از حوله‌های کاغذی یکبار مصرف برای خشک کردن دست‌های خود استفاده کنید، زیرا باکتری‌ها می‌توانند برای مدتی روی اشیاء زنده بمانند.
- از وسایل یکسان (انبر، چاقو، تخته برش) برای مواد غذایی خام و پخته استفاده نکنید، مگر اینکه بین هر بار استفاده کاملاً شسته شده باشند.
- تمام سطوح و تجهیزات آشپزخانه را تمیز نگه دارید.
- غذاها را سرد سرد (زیر ۵ درجه سانتیگراد) و یا گرم گرم (بالای ۶۰ درجه سانتیگراد) نگه دارید تا از رشد باکتری‌ها جلوگیری شود.
- مطمئن شوید که غذاها کاملاً پخته شده‌اند. سطوح آشپزخانه، اسباب‌بازی‌ها، نشیمنگاه توالت، میزهای تعویض پوشک و شیرآلات را تمیز کنید تا مطمئن شوید که عفونت را به دیگران در خانه منتقل نمی‌کنید.
- به طور مرتب توالت و حمام را تمیز کنید.
- میزهای تعویض پوشک کودک را مرتباً تمیز کنید.
- هنگام سفر به خارج از کشور در کشورهایی که شرایط بهداشتی مناسبی ندارند فقط آب معدنی بنوشید. مسواک زدن با آب معدنی را نیز فراموش نکنید. از بوفه‌های غذا، غذاهای نپخته یا میوه‌ها و سبزیجات پوست کنده و استفاده از یخ در نوشیدنی خودداری کنید.
آیا میدانید
ضد عفونی‌کننده‌های دست الکلی در برابر برخی از ویروس‌ها (مانند ویروس کرونا) مؤثر هستند، اما در برابر عوامل ایجاد کننده گاستروانتریت مؤثر نیستند.
رژیم غذایی مناسب در زمان ابتلا به گاستروانتریت
ممکن است در اثر این عارضه اشتهای زیادی نداشته باشید و این طبیعی است. معده و روده تحریک شده و قادر به هضم یا جذب بسیاری از غذاهایی که معمولاً می‌خورید، نخواهید بود.
خوردن یک رژیم غذایی بسیار محدود برای چند روز تا زمانی که التهاب کاهش یابد، اشکالی ندارد. غذاهایی که هضم آسانی دارند را انتخب کنید مانند:
- کراکر
- آبگوشت
- موز
- نان تست
- برنج یا فرنی
- فالوده سیب
- هندوانه
- بستنی
- نوشیدنی‌های ورزشی
غذاها (و نوشیدنی‌هایی) که باید از آنها اجتناب کنید:
- نوشیدنی‌های کافئین‌دار
- نوشیدنی های یا غذاهای حاوی شیرین‌کننده‌های مصنوعی
- محصولات لبنی
- الکل
- گوشت قرمز
- غذاهای تند و پر ادویه
- دانه‌ها و آجیل
- غذاهای چرب یا سنگین
- شیرینی‌ها
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد
اگر به گاستروانتریت مبتلا شدید و هر یک از علائم زیر را داشتید حتما به پزشک مراجعه کنید:
- ناتوانی در حفظ مایعات و علائم کم آبی بدن
- علائم بیش از پنج روز ادامه داشته باشند
- تب بیش از سه روز طول بکشد یا بالاتر از 40 درجه سانتیگراد باشد
- درد شدید شکم یا تورم و سفتی شکم
- ضربان قلب غیرطبیعی یا تنفس غیرطبیعی
- وجود خون در مدفوع
- استفراغ سبز رنگ
- تغییر وضعیت روانی
تفاوت بین گاستریت و گاستروانتریت چیست؟
گاستریت التهاب معده است اما گاستروانتریت التهاب معده و روده ها است. واژه انتریت به معنای التهاب روده کوچک است، اما ممکن است التهاب به روده بزرگ نیز گسترش یابد.
گاستریت باعث علائم ناشی از وجود مشکل در معده می شود مانند درد معده، حالت تهوع و استفراغ در حالیکه در گاستروانتریت چون روده ها هم درگیر هستند، عمل دفع هم تحت تأثیر قرار می گیرد و باعث اسهال می شود.
