هایپرکلسمی چیست؟ آشنایی با علائم، علل، عوارض و درمان های آن
به بالا رفتن بیش از حد سطح کلسیم در خون هایپرکلسمی (Hypercalcemia) می گویند که می تواند باعث تضعیف استخوان ها، تشکیل سنگ کلیه، نارسایی کلیه، بیماری های عصبی و بی نظمی ریتم قلب (آریتمی) شود.
تولید بیش از حد هورمون توسط یکی یا هر چهار غده پاراتیروئید، برخی سرطان ها، مصرف برخی داروها و مصرف بیش از حد مکمل کلسیم و ویتامین D از اصلی ترین دلایل هایپرکلسمی است.
تکرر ادرار، تشنگی، خستگی، فراموشی، افسردگی، درد استخوان، تهوع و یبوست از علائم این وضعیت هستند. درمان نیز بستگی به شدت و علت ایجاد آن دارد.
فهرست مطالب
هایپرکلسمی چیست | نقش غدد پاراتیروئید در حفظ تعادل کلسیم | علائم | علل | عوارض | آزمایش های تشخیصی | درمان | پیشگیری | سؤالات پرتکرار
هایپرکلسمی (Hypercalcemia) چیست؟
زمانی که سطح کلسیم خون بالاتر از حد طبیعی باشد به آن هایپرکلسمی می گویند. کلسیم یکی از مهمترین مواد معدنی در بدن است و اگرچه بیشترین میزان آن در استخوان ها ذخیره می شود اما خون نیز به مقداری کلسیم نیاز دارد.
کلسیم موجود در خون به عملکردهای زیر کمک می‌کند:
- عملکرد اعصاب
- انقباض عضلات که باعث ایجاد توان حرکتی می شود
- انعقاد خون هنگام خونریزی
- عملکرد درست قلب
دو هورمون به نام‌های هورمون پاراتیروئید و کلسی‌تونین سطح کلسیم را در خون و استخوان‌ها کنترل می‌کنند. علاوه براین ویتامین D نیز نقش مهمی در حفظ سطح کلسیم دارد زیرا بدن برای جذب کلسیم از غذاها به این ویتامین نیاز دارد. با وجود اینکه بدن سطح کلسیم خون را به دقت کنترل می کند اما مصرف برخی داروها و بیماری ها می توانند باعث بالا رفتن بیش از حد سطح این ماده معدنی در خون شوند.
نقش غدد پاراتیروئید در حفظ تعادل کلسیم خون
وقتی غدد پاراتیروئید به درستی کار می‌کنند، هورمون‌هایی آزاد می‌کنند که به حفظ تعادل طبیعی کلسیم در خون کمک می‌کنند. عملکرد درست این غدد باعث فرآیندهای زیر می شوند:
- آزاد کردن کلسیم داخل خون توسط استخوان ها
- جذب کلسیم بیشتر توسط دستگاه گوارش
- کاهش میزان کلسیم آزاد شده توسط کلیه ها
- فعال شدن بیشتر ویتامین D
علائم هایپرکلسمی
علائم این وضعیت بستگی به شدت و قسمتی از بدن که تحت تأثیر قرار میگیرد، دارد. اگر میزان بالا رفتن کلسیم خون خفیف باشد، ممکن است فرد هیچ علامتی نداشته باشد اما به طور کلی علائم بالا رفتن میزان کلسیم در خون شامل موارد زیر است:
علائم کلیوی
- تشنگی بیش از حد
- ادرار بیش از حد
- درد بین کمر و بالای شکم در یک طرف به دلیل تشکیل سنگ کلیه
علائم گوارشی
- حالت تهوع
- درد شکم
- درد معده
- کاهش اشتها
- یبوست
- استفراغ
علائم قلبی
- ریتم غیر طبیعی قلب
- ضربان سریع، لرزش یا کوبش قلب
علائم عضلانی
- گرفتگی یا پرش عضلانی
- ضعف عضلات
علائم اسکلتی
- درد استخوان
- پوکی استخوان
- شکستگی ناشی از بیماری
علائم عصبی
- افسردگی
- خواب آلودگی
- از دست دادن حافظه
- تحریک‌پذیری شود
- گیجی (در موراد شدید)
- کما (در موارد شدید)
آیا میدانید
افزایش سطح کلسیم در اثر سرطان دور از انتظار نیست اما یک وضعیت اورژانسی است و سریعاً باید به پزشک مراجعه کرد.
علل
هایپرکلسمی می‌تواند بدلایل زیر ایجاد شود:
- غدد پاراتیروئید بیش فعال (هیپرپاراتیروئیدیسم) که شایع‌ترین علت هایپرکلسمی است.
- سرطان ریه، سرطان سینه و برخی از سرطان‌های خون
- بیماری‌های دیگر مانند سل و سارکوئیدوز سطح ویتامین D خون را افزایش میدهند که منجر به افزایش جذب کلسیم در دستگاه گوارش می شود.
- عوامل ژنتیکی از جمله بیماری ژنتیکی نادری به نام “هایپرکلسمی هیپوکلسیوری خانوادگی” که باعث افزایش کلسیم در خون می‌شود. این بیماری علائم یا عوارض هایپرکلسمی را ایجاد نمی‌کند.
سایر علل عبارتند از:
- کم تحرکی یا بی تحرکی که باعث می شود استخوان ها کلسیم بیشتری در خون آزاد کنند.
- بیماری پاژه استخوان (نوعی اختلال در فرآیند بازسازی استخوان ها است)
- کم آبی شدید علت شایع بالا رفتن خفیف و موقتی کلسیم خون است.
- مصرف برخی داروها مانند لیتیوم و دیورتیک‌های تیازیدی ممکن است باعث آزاد شدن بیشتر هورمون پاراتیروئید شوند.
- مصرف بیش از حد مکمل‌های کلسیم، ویتامینD و ویتامین A در درازمدت می‌تواند سطح کلسیم خون را افزایش دهد.
عوارض هایپرکلسمی
- پوکی استخوان: اگر استخوان‌ها به آزادسازی کلسیم در خون ادامه دهند، احتمال ابتلا به پوکی استخوان افزایش می یابد.
- سنگ کلیه: اگر ادرار حاوی کلسیم زیادی باشد، ممکن است کریستال‌هایی در کلیه‌ها تشکیل شود. با گذشت زمان، احتمال دارد این کریستال‌ها با هم ترکیب شوند و سنگ کلیه تشکیل دهند.
- نارسایی کلیه: اگر کلیه ها در اثر بالا رفتن بیش از حد کلسیم خون، آسیب ببینند، توانایی آنها در تصفیه خون و دفع مایعات اضافی کاهش می یابد.
- بیماری‌های سیستم عصبی: هایپرکلسمی شدید می‌تواند منجر به گیجی، زوال عقل و کما شود.
- ریتم نامنظم قلب (آریتمی): ممکن است بالا بودن سطح کلسیم در خون بر سیگنال‌های الکتریکی کنترل‌کننده ضربان قلب تأثیر گذاشته و منجر به نامنظم شدن ریتم قلب (آریتمی) شود.
- فشار خون بالا (هایپرتانسیون)
- افسردگی
- کیست‌های استخوانی
- شکستگی‌های استخوانی
آزمایش های تشخیصی
هیپرکلسمی ممکن است علائمی محدود داشته باشد یا بدون علامت باشد. بنابراین، ممکن است تا زمانی که آزمایش‌خون معمول، سطح بالایی از کلسیم را نشان ندهند، فرد متوجه ابتلا به آن نشود. بالا بودن سطح هورمون پاراتیروئید در آزمایش خون نیز می‌تواند نشانه ای از هیپرپاراتیروئیدیسم باشد.
آزمایش های تشخیصی عبارتند از:
- آزمایش خون کلسیم
- آزمایش خون هورمون پاراتیروئید (PTH)
- آزمایش خون پروتئین مرتبط با هورمون پاراتیروئید (PTH)
- آزمایش خون ویتامین
- آزمایش ادرار کلسیم
پزشکان برای تشخیص علت هایپرکلسمی ازآزمایش های زیر استفاده می کنند:
- تصویربرداری از استخوان‌ها یا ریه‌ها
- عکسبرداری از قفسه سینه
- سی تی اسکن
- ماموگرافی
- آزمایش تراکم مواد معدنی استخوان با DEXA، که استحکام استخوان را ارزیابی می‌کند
درمان هایپرکلسمی
اگر بالا بودن سطح کلسیم در خون خفیف باشد، ممکن است فوراً نیازی به درمان نباشد اما اگر علائم شروع و یا تشدید شدند نیاز به استفاده از دارو و گاهی جراحی وجود دارد.
درمان دارویی
برای برخی افراد، ممکن است داروهایی مانند موارد زیر تجویز شود:
- کلسی‌تونین (میاکالسین): این هورمون سطح کلسیم خون را کنترل می‌کند اما ممکن است باعث نارحتی خفیف معده شود.
- کلسیمیمتیک‌ها: این نوع داروها به کنترل غدد پاراتیروئید بیش فعال کمک می کنند.
- بیس‌فسفونات‌ها: داروهای پوکی استخوان می‌توانند به سرعت سطح کلسیم را هنگام تجویز از طریق ورید (IV) کاهش دهند. اغلب، از آنها برای درمان هایپرکلسمی ناشی از سرطان استفاده می‌شود. شکستگی ران و شکستگی فک (استئونکروز) از خطرات مصرف این داورها است.
- دنوزوماب (پرولیا، اکسجوا): برای درمان افراد مبتلا به هایپرکلسمی ناشی از سرطان که به خوبی به بیس‌فسفونات‌ها پاسخ نمی‌دهند، استفاده می‌شود.
- پردنیزون: استفاده کوتاه مدت از قرص‌های استروئیدی مانند پردنیزون برای درمان بالا رفتن سطح کلسیم خون ناشی از بالا بودن سطح ویتامین D مفید است.
- مایعات داخل وریدی و دیورتیک‌های حلقه‌ای: اگر سطح کلسیم خون بسیار بالا باشد یک وضعیت اورژانسی است و نیاز به درمان با مایعات وریدی دارد. این کار به جلوگیری از مشکلات ریتم قلب یا آسیب به سیستم عصبی کمک می‌کند.
جراحی
بیماری‌های مرتبط با پرکاری غدد پاراتیروئید اغلب با جراحی و برداشتن بافتی که باعث مشکل می‌شود، قابل درمان هستند. در بسیاری از افراد، تنها یکی از چهار غده پاراتیروئید مشکل دارد. برای تشخیص غده ای که دچار مشکل شده، قبل از جراحی، یک آزمایش اسکن ویژه شامل تزریق مقدار کمی ماده رادیواکتیو انجام می‌شود. این ماده کمک می کند که غده یا غدد آسیب دیده به طور دقیق مشخص شوند.
پیشگیری
نمی‌توان از همه موارد هایپرکلسمی پیشگیری کرد، اما اجتناب از مصرف بیش از حد قرص‌های کلسیم و قرص‌های ضد اسید حاوی کلسیم کمک کننده است.
اگر سابقه خانوادگی کلسیم بالا، سنگ کلیه یا بیماری‌های پاراتیروئید دارید، قبل از مصرف مکمل‌های غذایی، ویتامین‌ها یا مواد معدنی حتما با پزشک مشورت کنید.
سؤالات پرتکرار
تفاوت بین هیپوکلسمی و هایپرکلسمی چیست؟
در پزشکی، پیشوند “هایپر” به معنای “زیاد” یا “بیش از حد” است. هایپرکلسمی به معنای وجود کلسیم بالاتر از حد طبیعی در خون است.
پیشوند “هیپو” به معنای “کم” یا “ناکافی” است. هیپوکلسمی به این معنی است که سطح کلسیم خون پایین‌تر از حد نرمال است.
آیا هایپرکلسمی خطرناک است؟
در بیشتر موارد مشکل خطرناکی نیست اما در موارد حاد و شدید می تواند باعث ایجاد مشکلات جدی شود از جمله نارسایی کلیه، ریتم غیرطبیعی قلب (آریتمی)، گیجی و کما.
چه چیزی باعث بالا رفتن غیر طبیعی سطح کلسیم خون می‌شود؟
بیش از 25 بیماری مختلف، چندین دارو و حتی کم آبی بدن می‌توانند باعث آن شوند اما اصلی ترین و شایع ترین علت آن هیپرپاراتیروئیدیسم اولیه و انواع مختلف سرطان‌ها است.
چه سرطان‌هایی ممکن است باعث بالا رفتن سطح کلسیم خون شوند؟
حدود ۲٪ از کل سرطان‌ها با هایپرکلسمی بدخیم مرتبط هستند که عبارتند از:
- سرطان ریه
- سرطان سینه
- میلومای چندگانه (سرطانی که در نوعی از گلبول‌های سفید خون تشکیل می‌شود)
- کارسینوم سلول کلیوی (نوعی سرطان کلیه)
- سرطان‌های خاص خون (لوسمی)
- لنفوم (سرطان سیستم لنفاوی)
- رابدومیوسارکوم (سرطان سلول عضلانی)
چه داروهایی می‌توانند سطح کلسیم خون را افزایش دهند؟
- هیدروکلروتیازید و سایر دیورتیک‌های تیازیدی که برای درمان فشار خون بالا و اِدم تجویز می شوند
- لیتیوم
- مصرف بیش از حد کربنات کلسیم، ویتامین A و D
چه کسانی بیشتر در معرض ابتلا به هایپرکلسمی هستند؟
هر کسی و در هر سنی احتمال ابتلا به آن وجود دارد اما زنان بالای 50 سال بیشتر در معرض ابتلا به هیپرکلسمی هستند.
افرادی که به دلیل سرطان دچار این مشکل می شوند، اغلب علائمی دارند که نیاز به بستری مکرر در بیمارستان دارد.
