اثری که پیری بر حواس پنجگانه می گذارد
حواس پنجگانه ما یعنی شنوایی، بینایی، چشایی، بویایی و لامسه نیز مانند سایر اعضای بدن با گذشت زمان دچار تغییراتی می شوند. با افزایش سن دیگر مانند گذشته تیز و حساس نیستند و این درک جزئیات محیط اطراف را سخت تر می کند. تغییرات حسی می تواند سبک زندگی ما را تغییر دهد و در برقراری ارتباط، لذت بردن از فعالیت ها و تعامل با دیگران دچار مشکل شویم. تغییراتی که گاهاً منجر به انزوای فرد می شود.
حواس پنجگانه
حواس پنجگانه اطلاعاتی رابه صورت صدا، نور، بو، مزه و لمس از محیط اطراف دریافت می کند. اطلاعات حسی به سیگنال های عصبی تبدیل شده و به مغز منتقل می شوند. در آنجا سیگنال ها به احساسات معنی دار تبدیل می شوند.
قبل از اینکه از یک احساس آگاه شویم، حتما باید سطح تحریک کافی برای آن حس ایجاد شود. این حداقل سطح حس، آستانه نامیده می شود. با افزایش سن این آستانه بالا می ورد و در نتیجه برای آگاهی از این احساس نیاز به تحریک بیشتری داریم.
اگرچه پیری بر تمام حواس تأثیر می گذارد اما معمولاً شنوایی و بینایی بیشتر تحت تأثیر قرار می گیرند.
حواس پنجگانه : حس شنوایی
گوش ما دو وظیفه دارد. یکی شنوایی و دیگری حفظ تعادل.
- شنوایی پس از عبور ارتعاشات صوتی از پرده گوش به گوش داخلی اتفاق می دهد. ارتعاشات به سیگنال های عصبی در گوش داخلی تبدیل می شوند و توسط عصب شنوایی به مغز منتقل می شوند.
- حفظ تعادل در گوش داخلی کنترل می شود. موهای کوچک و مایعی در گوش داخلی عصب شنوایی را تحریک می کنند که به مغز کمک می کند تعادل بدن را حفظ کند.
تغییرات حس شنوایی
با افزایش سن، ساختارهای داخل گوش شروع به تغییر کرده و عملکرد آنها کاهش می یابد. توانایی ما در دریافت صداها کم می شود. همچنین ممکن است هنگام نشستن، ایستادن و راه رفتن در حفظ تعادل هم دچار مشکل شویم.
کم شنوایی ناشی از بالا رفتن سن ” پری کوزیس ” نامیده می شود که هر دو گوش را به یک اندازه تحت تأثیر قرار می دهد.
شنوایی، به ویژه توانایی شنیدن صداهای با فرکانس بالا، معمولا کاهش می یابد.
ممکن است در تشخیص تفاوت بین صداهای خاص مشکل داشته باشیم و یا شنیدن مکالمه ای که در پس زمینه آن نویز (صداهای پارازیت گونه) وجود دارد برای ما مشکل شود.
صدای مداوم و غیرطبیعی گوش (وزوز گوش) یکی دیگر از مشکلات رایج در دوران پیری است. علل وزوز گوش ممکن است بدلیل تجمع موم در گوش، داروهایی که به ساختارهای داخل گوش آسیب می‌رسانند یا کم شنوایی خفیف باشد.
موم گوش نهفته نیز می تواند باعث مشکلات شنوایی شود و در افراد پیر شایع است.
حواس پنجگانه : حس بینایی
زمانی که نور توسط چشم پردازش شده و بوسیله مغز تفسیر می شود، بینایی اتفاق می افتد.
- نور از سطح شفاف چشم (قرنیه) عبور می کند.
- از طریق مردمک، به داخل چشم وارد می شود. مردمک برای کنترل میزان نوری که وارد چشم می شود بزرگتر یا کوچکتر می شود.
- قسمت رنگی چشم که عنبیه نامیده می شود، ماهیچه ای است که اندازه مردمک را کنترل می کند.
- پس از عبور نور از مردمک چشم، به عدسی می رسد. عدسی نور را روی شبکیه (پشت چشم) متمرکز می کند. شبکیه انرژی نور را به سیگنال عصبی تبدیل می کند و عصب بینایی آن را به مغز منتقل و در آنجا تفسیر می شود.
تغییرات حس بینایی
تمام ساختارهای چشم با افزایش سن و رسیدن به پیری تغییر می کنند.
قرنیه حساس تر می شود.
اندازه مردمک های در 60 سالگی حدود یک سوم اندازه آنها در 20 سالگی می شود.
مردمک ها در پاسخ به تاریکی یا نور شدید کندتر واکنش نشان می دهند.
عدسی زرد می شود و انعطاف پذیری آن کمتر می شود.
عدسی کمی کدر می شود که منجر به آب مروارید می شود.
در دوران پیری، پدهای چربی که از چشم ها حمایت می کنند کوچک می شوند و چشم ها در حدقه فرو می روند (به اصطلاح چشم ها گود می شوند).
عضلات چشم نسبت به قبل کمتر می توانند چشم را به طور کامل بچرخانند.
وضوح بینایی (حدیت بینایی) به تدریج کاهش می یابد.
شایع ترین مشکل بینایی در سالمندان، مشکل در تمرکز چشم ها بر روی اشیاء نزدیک است که به آن پیرچشمی می گویند. عینک مطالعه، عینک دو کانونی یا لنزهای چشمی می تواند به اصلاح پیرچشمی کمک کنند.
مشکلات رایج بینایی در سالمندی
در سن پیری کمتر می توان تابش خیره کننده نور را تحمل کرد. به عنوان مثال، تابش خیره کننده از کف براق یک اتاق پر نورخورشید می تواند رفت و آمد در داخل خانه را دشوار کند. این موضوع ممکن است باعث مشکلات رانندگی در شب شود.
با افزایش سن، تشخیص رنگ آبی از سبز سخت تر از تشخیص قرمز از زرد می شود. استفاده از رنگ های متضاد گرم (زرد، نارنجی و قرمز) در خانه می تواند توانایی دید سالمندان را بهبود بخشد. روشن نگه داشتن نور قرمز در اتاق‌های تاریک، مانند راهرو یا حمام، دید را آسان‌تر می‌کند.
پیر شدن باعث کوچک شدن ماده ژل مانند (زجاجیه) داخل چشم می شود که می تواند ذرات کوچکی به نام شناور در میدان دید فرد ایجاد کند. در بیشتر موارد، شناورها دید را کاهش نمی دهند. اما اگر شناورها به طور ناگهانی ایجاد می شوند یا تعداد شناورها به سرعت افزایش می یابد، باید حتما به پزشک متخصص مراجعه کنید، زیرا ممکن است نشانه جداشدگی شبکیه باشد.
کاهش دید محیطی (دید کناری) در سالمندان شایع است. کاهش دید، فعالیت و توانایی تعامل با دیگران را تا حدودی محدود می کند. ممکن است برقراری ارتباط با افرادی که در کنار شما نشسته اند سخت باشد زیرا نمی توانید آنها را به خوبی ببینید. رانندگی نیز با چنین شرایطی می تواند خطرناک باشد.
ضعیف شدن ماهیچه های چشم ممکن است مانع از حرکت چشمان در تمام جهات شود. شاید نگاه کردن به بالا سخت باشد.
میدان بینایی ( ناحیه ای که اجسام در آن دیده می شوند ) کوچکتر می شود.
پیری باعث کاهش تولید اشک می شود که منجر به خشکی چشم و ناراحتی های ناشی از آن می شود. اگر خشکی چشم درمان نشود، احتمال عفونت، التهاب و زخم قرنیه وجود دارد. با استفاده از قطره های چشمی یا اشک مصنوعی می توان خشکی چشم را از بین برد.
پلک های بالایی به دلیل ضعیف شدن حمایت عضلانی دچار افتادگی می شوند. افتادگی شدید می تواند منجر به از دست دادن بینایی شود.
اختلالات غیر طبیعی چشمی که باعث تغییرات بینایی می شوند:
- آب مروارید – کدر شدن عدسی چشم
- گلوکوم – افزایش فشار مایع در چشم
- دژنراسیون ماکولا – بیماری در ماکولا (مسئول بینایی مرکزی) که باعث از دست دادن بینایی می شود.
- رتینوپاتی – بیماری در شبکیه که اغلب به دلیل دیابت یا فشار خون بالا ایجاد می شود.
حواس پنجگانه : حواس بویایی و چشایی
حواس چشایی و بویایی با هم کار می کنند. بیشتر مزه ها با بوها مرتبط هستند.
حس بویایی از انتهای عصب در بالای پوشش بینی شروع می شود.
شما حدود 10,000 جوانه چشایی داریم. جوانه های چشایی طعم های شیرین، شور، ترش، تلخ و اومامی را حس می کنند. (اومامی طعمی است که با غذاهای حاوی گلوتامات مانند چاشنی مونوسدیم گلوتامات (MSG) مرتبط است)
بو و طعم در لذت و ایمنی غذا نقش دارند. یک وعده غذایی خوشمزه یا عطر دلپذیر می تواند باعث تعامل اجتماعی و لذت بیشتر از زندگی شود. بو و طعم همچنین به ما کمک می کند خطراتی مانند غذای فاسد، گازها و دود را تشخیص دهیم.
تغییرات حواس چشایی و بویایی
با رسیدن به پیری، تعداد جوانه های چشایی کاهش می یابد. جوانه های چشایی باقی مانده نیز شروع به کوچک شدن می کند.
حساسیت به طعم های پنجگانه اغلب پس از 60 سالگی کاهش می یابد.
علاوه بر این با افزایش سن دهان بزاق کمتری تولید می کند که می تواند باعث خشکی دهان شده و بر حس چشایی تأثیر بگذارد.
حس بویایی به خصوص بعد از 70 سالگی کاهش می یابد. به احتمال زیاد از دست دادن گیرنده های عصبی و تولید مخاط کمتر در بینی دلیل کاهش حس بویایی در سالمندان است. مخاط کمک می کند بوها به اندازه کافی در بینی باقی بمانند تا توسط گیرنده های عصبی تشخیص داده شوند. همچنین به پاک کردن بوها از گیرنده های عصبی کمک می کند.
برخی عوامل دیگر مانند بیماری ها، سیگار کشیدن و آلودگی هوا می توانند از دست دادن حس چشایی و بویایی را تسریع کنند.
حواس پنجگانه : حس لامسه
حس لامسه ما را از درد، دما، فشار، لرزش و وضعیت بدنمان آگاه می کند. پوست، ماهیچه ها، تاندون ها، مفاصل و اندام های داخلی دارای گیرنده های عصبی هستند که این احساسات را تشخیص می دهند. برخی از گیرنده ها، اطلاعاتی در مورد موقعیت و وضعیت اندام های داخلی به مغز می دهند. اگرچه ما از این تبادل اطلاعات آگاه نیستیم، اما به شناسایی تغییرات (به عنوان مثال، درد آپاندیسیت) کمک می کند.
مغز نوع و میزان حس لامسه را تفسیر می کند. همچنین این حس را به عنوان خوشایند (مانند گرم بودن، راحت بودن)، ناخوشایند (مانند بسیار گرم بودن)، یا خنثی (مانند آگاهی از اینکه چیزی را لمس می کنید) تفسیر می کند.
تغییرات حس لامسه
با افزایش سن و رسیدن به دوران پیری، حس لامسه دچار تغییر می شود. این تغییرات می تواند به دلیل کاهش جریان خون به گیرنده های عصبی، نخاع یا مغز رخ دهد. (نخاع سیگنال های عصبی را منتقل می کند و مغز این سیگنال ها را تفسیر می کند)
کمبود برخی مواد مغذی و برخی بیماری ها نیز می توانند باعث تغییرات حس لامسه شوند. جراحی مغز، مشکلات مغزی، گیجی، و آسیب عصبی ناشی از آسیب یا بیماری‌های طولانی‌مدت (مزمن) مانند دیابت نیز می‌تواند منجر به تغییرات حس لامسه شود.
علائم تغییر حس لامسه با توجه به علت آن متفاوت است. با کاهش حساسیت نسبت به دما، تشخیص تفاوت بین سرد و گرم دشوار می شود که می تواند خطر آسیب ناشی از سرمازدگی، هیپوترمی (پایین آمدن دمای بدن به طور خطرناک) و سوختگی را افزایش دهد.
کاهش توانایی تشخیص لرزش، لمس و فشار، خطر آسیب‌ها، از جمله زخم‌های فشاری را افزایش می‌دهد. زخم های فشاری یا زخم بستر آسیب‌های پوستی و بافتی هستند که معمولا به دلیل باقی ماندن طولانی‌مدت فرد در یک وضعیت ایجاد می‌شوند. هنگامی که فشار خارجی به طور مداوم به قسمت‌هایی از بدن وارد می‌شود، جریان خون به پوست و بافت‌های زیرین آن قسمت محدود می‌شود. این وضعیت می‌تواند باعث تخریب پوست یا بافت زیرین آن شود.
پس از 50 سالگی، حساسیت به درد در بسیاری از افراد کم می شود یا ممکن است درد را احساس تشخیص دهندو احساس کنند اما اذیت نشوند. به عنوان مثال، هنگامی که شما آسیب می بینید، ممکن است شدت آسیب را متوجه نشوید زیرا درد شما را آزار نمی دهد.
ممکن است سالمندان به دلیل کاهش توانایی درک موقعیت مکانی بدن نسبت به زمین، در راه رفتن دچار مشکل شوند. این امر خطر زمین خوردن را افزایش می دهد، مشکلی رایج برای افراد مسن است.
ممکن است سالمندان به لمس های خفیف حساس تر شوند زیرا پوست آنها نازک تر است.
