علل و عوامل مؤثر بر پیری بیولوژیکی چیست؟
- چرا پیر می شویم؟ | سن تقویمی و سن بیولوژیکی چیست؟
- پیری بیولوژیکی و عوامل مؤثر بر آن
- علت پیری بیولوژیکی و عوامل مؤثر بر پیری زودرس بیولوژیکی
- چگونه سالم پیر شویم و چرا زنان بیشتر از مردان عمر می کنند
پیری به دلایل مختلفی اتفاق می افتد. برخی از نظریه‌ها نشان می‌دهند که سلول‌های بدن ما طول عمر از پیش تعیین‌شده‌ای دارند، در حالی که برخی دیگر ادعا میکنند که پیری ناشی از آسیب است. سایر نظریه ها نیز پیری را دلیل واکنش های ژنتیکی، تکاملی یا بیوشیمیایی می دانند. صرفنظر از تمامی این نظریه ها، افزایش سن که منجر به پیری زمانی می شود با پیری بیولوژیکی متفاوت است. پیری زمانی ارتباط مستقیم با سن تقویم ما دارد در حالیکه پیری بیولوژیکی تحت تأثیر عوامل دیگری قرار دارد.
چرا پیر می شویم؟
واژه پیری به تغییرات فیزیولوژیکی اشاره دارد که ما در طول عمر خود تجربه می کنیم و بخشی اجتناب ناپذیر از زندگی است. سلول های ما برای عملکرد همیشگی ساخته نشده اند و ساختارها و عملکردهای آنها با گذشت زمان تغییر می کند و ضعیف می شود.
اما چرا این اتفاق می افتد؟ چندین دهه است که دانشمندان در حال مطالعه این موضوع هستند و در حال حاضر بیش از 300 نظریه مختلف در مورد علت پیری ارائه شده است که در 4 گروه طبقه بندی می شوند :
- نظریه های پیری برنامه ریزی شده می گویند که بدن ما برای پیری طراحی شده است و سلول های ما طول عمر از پیش تعیین شده ای دارند که در بدن ما رمزگذاری شده است مانند نظریه ژن، نظریه غدد درون ریز، نظریه ناپایداری ژنوم و نظریه رادیکال های آزاد.
- نظریه های پیری ژنتیکی، پیر شدن را وابسته به ژنتیک می داند. به عبارت دیگر براساس این گروه از نظریه ها، امید به زندگی ما توسط ژن هایی که از والدین خود گرفته ایم تعیین می شود مانند نظریه تلومرها و نظریه سلول های بنیادی.
- نظریه های پیری تکاملی، پیری بر اساس انتخاب طبیعی است به این معنی که یک موجود زنده پس از رسیدن به اوج تولید مثل و انتقال صفات، شروع به پیر شدن می کند.
- نظریه های پیری بیوشیمیایی، پیری را ناشی از واکنش های بیوشیمیایی که به طور طبیعی و پیوسته در طول زندگی رخ می دهد، می دانند.
سن تقویمی و سن بیولوژیکی چیست؟
سن تقویمی افراد بر اساس زمان تولد آنها تعیین می شود اما سن بیولوژیکی بر اساس عوامل بیولوژیکی و فیزیولوژیکی تعیین می شود. وقتی از شما می پرسند چند ساله هستید، احتمالاً بر اساس تعداد سال هایی که از تولد شما گذشته است، پاسخ می دهید و این سن تقویمی شما خواهد بود.
اما شاید پزشک به شما بگوید که شما از نظر شرایط جسمانی (بیولوژیکی) مانند یک جوان 21 ساله هستید. در واقع این سن بیولوژیکی شما است؛ صرفنظر از اینکه چند سال پیش متولد شده اید. سن بیولوژیکی به عنوان سن فیزیولوژیکی یا عملکردی نیز شناخته می شود.
سن تقویمی ما همیشه توسط یک متغیر تعیین می شود و آن سال تولد ما است، در حالی که سن بیولوژیکی ما به تعدادی از متغیرها بستگی دارد که می توانند به طور مداوم تغییر کنند. به عنوان مثال، اگر شما یک مرد 28 ساله هستید که ورزش نمی کند، فقط غذاهای پرچرب می خورد و در 10 سال گذشته روزانه 5 بسته سیگار کشیده است، به احتمال زیاد سن بیولوژیکی شما بیش از 28 سال است.
پیری زمانی چیست؟
سن تقویمی شما مدت زمانی است که از تولد شما تا یک تاریخ معین گذشته است. این سن بر حسب سال، ماه، روز و غیره است. این روش اولیه ای است که افراد سن خود را براساس آن تعریف می کنند. پیری زمانی برحسب سن تقویمی محاسبه می شود یعنی از یک سنی به بعد فرد وارد دوران پیری شده و احتمال ابتلا به بیماری های مزمن، مرگ و هرگونه اختلال در عملکرد بدن مانند شنوایی، بینایی، حرکتی و حافظه دور از انتظار نیست.
پیری بیولوژیکی چیست؟
پیری بیولوژیکی ارتباطی با سن تقویمی ندارد. پیری بیولوژیکی زمانی رخ می دهد که به تدریج آسیب به سلول ها و بافت های مختلف بدن روی هم انباشته شوند.
عوامل مؤثر بر پیری بیولوژیکی
- سن تقویمی
- ژنتیک
- سبک زندگی
- تغذیه
- بیماری ها و وضعیت بهداشتی
علت پیری بیولوژیکی چیست؟
اگر نمی‌دانید سلول‌های شما چگونه پیر می‌شوند، به انتهای کروموزوم‌های خود نگاه کنید. هر بار که یک سلول تقسیم می شود، رشته های DNA در انتهای کروموزوم های ما کمی کوتاه تر می شوند. سلول‌های بدن ما در طول زندگی آسیب های زیادی را تحمل میکنند. عوامل محیطی، مانند اشعه ماوراء بنفش، رژیم غذایی نامناسب، مصرف الکل و عوامل روانی از جمله استرس، سلول های ما را در معرض آسیب جدی قرار می دهند. این عوامل باعث آسیب به DNA سلول‌های ما می‌شوند و ما را مستعد ابتلا به سرطان و سایر بیماری‌ها میکنند.
خوشبختانه، ما سیستم های بیولوژیکی پیچیده ای برای مقابله با این آسیب ها داریم. یکی از این مکانیسم ها که در پیری سلولی دخیل است و تضمین می کند که سلول ها برای مدت معینی زنده بمانند، تلومرها هستند.
تلومرها ساختارهایی در انتهای کروموزوم ها هستند که از توالی DNA و پروتئین تشکیل شده اند. هر بار که یک سلول تقسیم می شود، تلومرها به طور طبیعی کوتاه تر می شوند. هنگامی که طول تلومر به نقطه ای برسد که دیگر امکان کوتاه تر شدن برای آن وجود نداشته باشد، به این معناست که سلول پیر شده و دیگر نمی تواند تقسیم شود و متعاقباً می میرد.
همانطور که گفته شد با کوتاه شدن تدریجی تلومر، پیری سلولی رخ می دهد. پژوهشگران بر این باورند که این یک مکانیسم دفاعی طبیعی است تا اجازه ندهد که سلول هایی که آسیب زیادی دیده اند به سلول های سرطانی تبدیل شوند.
چه عواملی باعث پیری زودرس بیولوژیکی می شوند؟
از طول تلومر می توان برای نشان دادن سن بیولوژیکی فرد (که با سن تقویمی متفاوت است) استفاده کرد. عوامل زیادی وجود دارد که باعث کاهش طول تلومرها و در نتیجه پیری زودرس بیولوژیکی می شوند که عبارتند از :
- عدم فعالیت بدنی و تحرک
- خواب ناکافی (کیفیت پایین خواب تأثیر منفی بر سلامت و طول عمر دارد و سن بیولوژیکی را افزایش میدهد)
- افسردگی (استرس فیزیکی و روانی هر دو سن بیولوژیکی را افزایش می دهند)
- جهش‌های ژنی خاص
مطالعه ای که اخیراً منتشر شده نشان میدهد کودکانی که پدر خود را از دست داده اند در مقایسه با دیگر همسالان خود، تلومرهای کوتاه تری دارند. علاوه براین افرادی که در کودکی مورد خشونت، فقر و سایر ناملایمات بوده اند، تلومرهای کوتاه تری دارند.
مطالعه دیگری نشان داد، افرادی که تلومرهای کوتاه تری دارند بیشتر احتمال دارد به بیماری های مزمن، اختلالات عصبی و مرگ زودرس مبتلا شوند. به عبارت دیگر، اگر تلومرهای کوتاه‌تری نسبت به فردی که همزمان با شما متولد شده است داشته باشید، از نظر بیولوژیکی از او مسن‌تر هستید.
چگونه سالم پیر شویم؟
مطالعات نشان میدهد که پیروی از یک سبک زندگی سالم می تواند باعث طولانی کردن تلومرها شده و در نتیجه روند پیری را معکوس کند. برای بهبود سن بیولوژیکی خود می توانید گام های متعددی بردارید :
- ورزش کنید یا فعالیت بدنی داشته باشید
- وزن سالم را حفظ کنید
- تناسب اندام خود را حفظ کنید (نحوه توزیع چربی در بدن برای پیری سالم بسیار مهم است. نحوه توزیع چربی بر اساس نسبت دور کمر به باسن و دور کمر تعیین می شود)
- غذاهایی که شاخص گلیسمی پایین تری دارند، بخورید (مواد مغذی موجود در این نوع غذاها به حفظ استخوان ها، ماهیچه ها و تناسب اندام شما برای مدت طولانی کمک می کنند)
- ماهی ها، میوه ها و سبزیجات بیشتری مصرف کنید
- از عوامل آسیب زای محیطی دوری کنید (مانند آلودگی هوا، دود تنباکو، استرس)
- از قرار گرفتن در معرض اشعه ماوراء بنفش (uv) پرهیز کنید
- الکل و سیگار مصرف نکنید (سیگار پیری را تسریع می کند و الکل احتمال ابتلا به بیماری های مزمن را افزایش میدهد)
- مغز خود را با انجام تمرینات ذهنی فعال نگه دارید تا از عملکرد شناختی خود محافظت کنید.
چرا امید به زندگی افزایش یافته است؟
در دهه های اخیر، امید به زندگی در سراسر جهان افزایش یافته است. این به دلیل عوامل بسیاری است، از جمله:
- تغذیه بهتر
- بهبود بهداشت
- دسترسی به مراقبت های بهداشتی
- پیشرفت در پزشکی مدرن
این عوامل می توانند از سلول های ما محافظت کنند و آسیب سلولی را کاهش دهند و امید به زندگی را افزایش دهند.
چرا زنان بیشتر از مردان عمر می کنند؟
در بیشتر نقاط جهان، زنان بیشتر از مردان عمر می کنند. این به دلیل عوامل بیولوژیکی، اجتماعی و محیطی متعددی است.
زنان به طور متوسط نسبت به مردان استروژن بیشتری دارند. استروژن هورمون جنسی زنانه است که دارای اثرات ضد التهابی و تقویت کننده سیستم ایمنی است و می تواند از زنان در برابر بیماری های خاص محافظت کند. در مقابل، تستوسترون که هورمون جنسی مردانه است و در بدن مردان بیشتر است، می تواند سیستم ایمنی بدن را سرکوب کند.
همچنین تفاوت های رفتاری بین زنان و مردان وجود دارد که می تواند عامل طول عمر بیشتر زنان باشد مانند :
- زنان سالم تر غذا میخورند
- زنان با احتیاط بیشتری رانندگی می کنند
- زنان کمتر الکل، تنباکو و مواد مخدر مصرف میکنند
- زنان بیشتر از امکانات درمانی و بهداشتی استفاده می کنند
