انواع وضعیت قرار گرفتن جنین در هنگام تولد (تظاهرات سفالیک)
- وضعیت قرارگیری جنین به چه معناست؟
- انواع وضعیت قرار گرفتن جنین
- بریچ (Breech) چیست؟
- وضعیت قرارگیری جنین های دوقلو
- پاسخ به سؤالات متداول
- کلام آخر
وضعیت قرار گرفتن جنین در رحم قبل از تولد تأثیر زیادی بر زایمان دارد. جنین در دوران بارداری به دور خود می چرخد، اما معمولاً در هفته های پایانی به گونه ای قرار می گیرد که هنگام تولد راحت تر از کانال زایمان عبور کند. به وضعیت قرارگیری جنین در هنگام تولد تظاهرات سفالیک می گویند.
وضعیت قرارگیری جنین به چه معناست؟
وضعیت قرارگیری جنین در رحم قبل از تولد که به آن تظاهر جنین یا همان تظاهرات سفالیک می گویند به این اشاره دارد که کدام قسمت جنین ابتدا وارد کانال زایمان خواهد شد. دانستن موقعیت جنین به پزشک کمک می کند تا تشخیص دهد که آیا زایمان طبیعی برای شما بی خطر است یا باید سزارین انجام شود.
انواع وضعیت قرار گرفتن جنین
انواع وضعیت قرار گرفتن جنین عبارتند از :
قدامی سفالیک یا سفالیک پس سری (Head down, face down)
سفالیک خلفی (Head down, face up)
بریچ فرانک (Frank breech)
بریچ کامل و ناقص (Complete and incomplete breech)
به پهلو (Sideways)
موقعیت ایده آل جنین برای زایمان زمانی است که سر جنین به سمت پایین و صورتش رو به پشت مادر باشد، چانه اش به سینه چسبیده و پشت سر آماده ورود به لگن است. به این حالت وضعیت قدامی سفالیک یا پس سری می گویند. اکثر جنین ها در هفته سی و ششم بارداری در این وضعیت قرار می گیرند اما سایر موقعیت ها مانند انواع بریچ، زایمان طبیعی را چالش برانگیز می کنند.
بریچ (Breech) چیست؟
به طور معمول سر جنین قسمت پایین رحم بوده و هنگام زایمان اول سر کودک از رحم مادر خارج می شود. هنگامی که جنین در وضعیت برعکس قرار داشته باشد یعنی سر جنین بالا بوده و پاها یا باسن در هنگام زایمان ابتدا از رحم خارج می شود را وضعیت بریچ می گویند. وضعیت بریچ یکی از عوارض بارداری است که به دلایل فیزیولوژیک یا فضای محدود رحم، جنین نچرخیده و در هنگام زایمان در حالت بریچ باقی می ماند. این اتفاق در حدود 3 تا 4 درصد از نوزادان رخ می دهد.
قدامی سفالیک یا سفالیک پس سری
این بهترین وضعیت قرار گرفتن جنین برای زایمان است. در این حالت سر جنین رو به پایین قرار گرفته و صورتش رو به ستون فقرات مادر قرار دارد. چانه اش به سینه چسبیده و پشت سرش کمی به سمت راست یا چپ متمایل است. اگر پشت سر جنین کمی به سمت چپ متمایل باشد به آن “اکسپورت قدامی چپ” و اگر به سمت راست متمایل باشد به آن “اکسپورت قدامی راست” می گویند.
سفالیک خلفی
در این وضعیت سر جنین رو به پایین قرار گرفته اما صورتش رو به شکم مادر قرار دارد. مانند قدامی سفالیک جنین ممکن است کمی به سمت چپ یا کمی به سمت راست متمایل باشد. در این حالت، ممکن است در هنگام زایمان، حرکت سر کودک به زیر استخوان شرمگاهی سخت‌تر باشد و باعث طولانی تر شدن زایمان شود.
اکثر نوزادانی که در این وضعیت هستند در نهایت می چرخن و صورتشان به سمت ستون فقرات مادر قرار می گیرد. اما اگر این اتفاق نیفتد، یکی از اعضای تیم مراقبت های بهداشتی ممکن است از طریق واژن به نوزاد کمک کند تا بچرخد که به آن “چرخش دستی” می گویند.
بریچ فرانک
در بریچ فرانک، وضعیت قرارگیری جنین به شکلی است که باسن جنین به کانال زایمان منتهی می شود. باسنش خمیده و پاهایش بدون خم خوردگی در قسمت زانو، به سمت بالا کشیده شده است. در بریچ فرانک پاها به سر کودک نزدیک است. این رایج ترین نوع بریچ است.
اگر پس از هفته سی و ششم بارداری کودک همچنان در حالت بریچ فرانک قرار داشته باشد، ممکن است پزشک از نسخع سفالیک خارجی برای تغییر وضعیت او استفاده کند. در این روش دو تن از اعضای تیم مراقبت پزشکی با دستان خود به شکم مادر فشار می آورند تا کودک به حالت سر به پایین بغلتد.
اگر این روش موفقیت آمیز نبود، یا اگر کودک مجدداً به حالت بریچ برگشت نیاز به سزارین است.
بریچ کامل و ناقص
وضعیت قرارگیری جنین در بریچ کامل به این شکل است که کودک هر دو زانو را خم کرده و هر دو پا را به بدن نزدیک کرده است (همانطور که در تصویر زیر نشان داده شده است). در بریچ ناقص یکی از پاهای جنین و یا هر دوی آنها به بدن نزدیک نشده و در زیر باسن او قرار گرفته است. قرارگیری جنین در این وضعیت ممکن است باعث شود در قسمت پایین شکم احساس لگد کنید.
همانند بریچ فرانک اگر پس از هفته سی و ششم بارداری وضعیت قرار گرفتن جنین همچنان به صورت بریچ کامل یا ناقص باشد، ممکن است پزشک از نسخه سفالیک خارجی برای تغییر وضعیت کودک استفاده کند.
اگر این روش موفقیت آمیز نبود، یا اگر کودک مجدداً به حالت بریچ برگشت نیاز به سزارین است.
به پهلو
اگر وضعیت قرارگیری جنین به جای حالت عمودی به صورت افقی درازکشیده باشد به آن “موقعیت عرضی (transverse lie) ” می گویند. در این حالت، پشت جنین ممکن است به صورت زیر قرار داشته باشد:
- پشت جنین رو به کانال زایمان
- به پهلو و یک شانه جنین به سمت کانال زایمان.
- پشت جنین رو به سمت بالا و دست ها و پاها رو به کانال زایمان
اگرچه بسیاری از نوزادان در اوایل بارداری به پهلو قرار دارند، اما فقط تعداد کمی از آنها هنگام شروع زایمان در این حالت باقی می‌مانند.
اگر در هفته سی و هفتم بارداری جنین همچنان در موقعیت عرضی قرار داشته باشد، ممکن است پزشک سعی کند با استفاده از نسخه سفالیک خارجی وضعیت قرارگیری جنین را به حالت سر به پایین تغییر دهد.
اگر این روش موفقیت آمیز نبود، یا اگر کودک مجدداً به حالت موقعیت عرضی برگشت، نیاز به سزارین خواهد بود. بسیاری از کودکانی که در این وضعیت قرار دارند با سزارین متولد می شوند.
وضعیت قرارگیری جنین های دوقلو
اگر مادر دوقلو باردار باشد، تنها یکی از قُل ها ممکن است در پایین رحم و در وضعیت سر به پایین قرار داشته باشد (همانطور که در شکل زیر نشان داده شده است). در این وضعیت ممکن است پزشک ابتدا جنینی را که در وضعیت قدامی سفالیک قرار دارد به صورت واژینال به دنیا بیاورد. سپس تیم پزشکی با استفاده از نسخه سفالیک خارجی سعی کند وضعیت جنین دوم را تغییر دهد (دوقلو دوم را به حالت سر به پایین تغییر وضعیت دهد ) و یا زایمان در وضعیت بریچ انجام شود.
در موارد زیر پیشنهاد تیم پزشکی، انجام سزارین برای تولد هر دو کودک است:
- اگر هیچ کدام از دوقلوها در وضعیت سفالیک قدامی و یا سفالیک خلفی قرار نداشته باشند
- اگر قُل دوم نسبت به اولی اختلاف وزنی داشته باشد (کمتر یا بیشتر)
- اگر زایمان زودرس آغاز شود
پاسخ به سؤالات متداول
ایده آل ترین وضعیت قرار گرفتن جنین چیست؟
موقعیت ایده آل جنین برای زایمان زمانی است که سر جنین به سمت پایین و صورتش رو به پشت مادر باشد، چانه اش به سینه چسبیده و پشت سر آماده ورود به لگن است. به این حالت وضعیت قدامی سفالیک یا پس سری می گویند. اکثر جنین ها در هفته سی و ششم بارداری در این وضعیت قرار می گیرند.
چگونه وضعیت قرارگیری جنین تشخیص داده می شود؟
پزشک با لمس یا فشار آرام قسمت هایی از شکم مادر در طول معاینات دوران بارداری موقعیت جنین را تشخیص می دهد. معمولاً این معاینات در سه ماهه سوم بارداری انجام می شود و برای اطمینان بیشتر یک سونوگرافی نیز انجام می شود.
نامطلوب ترین وضعیت قرارگیری جنین چیست؟
وضعیت بریچ احتمالاً نامطلوب ترین وضعیت قرارگیری جنین برای تولد است. انواع مختلفی از موقعیت های بریچ وجود دارد و هر موقعیتی خطرات بالقوه خود را دارد.
همه انواع بریچ احتمال سزارین را افزایش می دهند زیرا در این وضعیت زایمان طبیعی می تواند خطرناک باشد.
اگر جنین در وضعیت بریچ قرار بگیرد آیا در خطر است؟
قبل از زایمان، هیچ خطری برای جنین در وضعیت بریچ وجود ندارد. اما تلاش و اصرار برای زایمان طبیعی در این وضعیت، می تواند برای جنین خطرناک باشد.
چه زمانی جنین باید در موقعیت تولد قرار بگیرد؟
معمولاً جنین در سه ماهه سوم در موقعیت تولد قرار می گیرد. این اتفاق در چند هفته آخر بارداری و اغلب بین هفته های سی و دوم تا سی و ششم رخ می دهد.
آیا پزشک می تواند وضعیت قرارگرفتن جنین را قبل از تولد تغییر دهد؟
متداول‌ترین راه برای چرخاندن جنین توسط پزشک، نسخه سفالیک خارجی (ECV) است. اما تکنیک های دیگری نیز وجود دارد که می توانید به تنهایی در خانه امتحان کنید. انجام حرکات یوگا، استفاده از صداهای محرک برای تشویق جنین به حرکت، تغییر دما (اعمال دمای خنک در بالای شکم، جایی که سر جنین در آن قرار دارد، می‌تواند باعث دور شدن و پایین رفتن او شود)، تکنیک کایروپراکتیک، تکنیک وبستر و حتی طب سوزنی در مواردی می توانند باعث تغییر وضعیت قرارگرفتن جنین شوند.
نسخه سفالیک خارجی (ECV) چیست؟
ECV یکی از راه‌های غیرتهاجمی برای چرخاندن جنین و افزایش شانس زایمان طبیعی است. پزشک ECV را در بخش زایمان انجام می دهد تا در صورت هرگونه مشکلی امکانات پزشکی در دسترس باشد. در این روش پزشک متخصص و یا ماما باسن جنین را به سمت بالا بلند می کند و سپس از طریق دیواره شکم به رحم مادر فشار می آورد تا سر جنین را به جلو یا عقب بچرخاند. بهترین زمان برای انجام این روش بین هفته های سی و ششم تا سی و هشتم بارداری است.
چه مواردی احتمال قرارگیری جنین در وضعیت بریچ را افزایش می دهند؟
عوامل متعددی می‌تواند احتمال قرارگیری جنین در وضعیت بریچ را افزایش دهد، از جمله:
- زایمان زودرس.در این حالت ممکن است جنین فرصتی برای تغییر موقعیت و قراگیری در وضعیت ایده آل تولد را نداشته باشد.
- داشتن مشکل جفتی مانند جفت سرراهی یا جدا شدن جفت. این شرایط می تواند از چرخش و قرار گرفتن جنین در موقعیت مناسب برای تولد جلوگیری کند.
- بارداری چند قلو. وقتی بیش از یک جنین وجود داشته باشد، قرار گرفتن در موقعیت مناسب برای هر کدام از جنین ها دشوار است.
- داشتن رحمی که شکل طبیعی ندارد. شکل رحم معمولاً شبیه گلابی وارونه است. اگر شکل متفاوتی داشته باشد، ممکن است فضای کافی برای حرکت و قرارگیری در موقعیت تولد برای جنین وجود نداشته باشد.
کلام آخر
دانستن این که جنین قبل از تولد در حالت بریچ یا وضعیت پیچیده دیگری قرار دارد، ممکن است اضطرابی که مادارن اغلب در حول و حوش زایمان تجربه می کنند را افزایش دهد. این طبیعی است که در مورد اینکه چگونه قرار گرفتن جنین ممکن است بر شما و او تأثیر بگذارد، نگرانی و سؤالاتی داشته باشید. صحبت با پزشک تان و یا متخصصین دیگر می تواند در آرامش و آمادگی هرچه بهتر و بیشتر شما برای زایمان کمک کننده باشد.
به یاد داشته باشید، همه چیز می تواند به سرعت در طول زایمان تغییر کند. ممکن است انجام سزارین جزئی از برنامه زایمان نباشد اما با توجه به شرایط نیاز به انجام آن باشد. در همه شرایط هدف تیم پزشکی حفظ سلامت شما و فرزند شما است.
