اختلال کمبود توجه و بیش فعالی یا ADHD چیست؟

• ADHD یک اختلال رفتاری نیست.
• ADHD یک بیماری روانی نیست.
• ADHD یک ناتوانی یادگیری خاص نیست.

بلکه، یک اختلال رشدی در سیستم خودمدیریتی مغز است.

این اختلال در کودکی و یا نوجوانی اتفاق می افتد و می تواند تا بزرگسالی ادامه یابد. معمولاً در سال‌های ابتدایی مدرسه، زمانی که کودک در توجه کردن دچار مشکل می‌شود، تشخیص داده می شود.

تخمین زده می شود که 8.4٪ از کودکان و 2.5٪ از بزرگسالان ADHD دارند . با توجه به تفاوت در نحوه بروز علائم، این بیماری در پسران بیشتر از دختران تشخیص داده می شود. با این حال، این بدان معنا نیست که پسران بیشتر به این اختلال مبتلا هستند. پسران تمایل به بیش فعالی و سایر علائم بیرونی دارند در حالی که دختران مبتلا معمولاً تمایل به عدم تحرک دارند.

ADHD قابل پیشگیری یا درمان نیست. اما تشخیص زودهنگام آن، بعلاوه داشتن یک برنامه درمانی و آموزشی خوب، می تواند کمک کند تا علائم مدیریت شوند.

زیرگروه های اختلال کمبود توجه و بیش فعالی

بی توجهی (ناتوانی در حفظ تمرکز)

فرد مبتلا به اختلال کمبود توجه علائم زیر را از خود نشان دهد:

• به جزئیات توجه نمی کند یا در کارهای مدرسه، محل کار یا در حین فعالیت های دیگر اشتباه می کند. به عنوان مثال، جزئیات را نادیده می گیرد یا از دست می دهد.
• در حفظ توجه در کارها یا فعالیت‌های بازی مشکل دارد. مثلاً در حین سخنرانی‌ها، مکالمات یا خواندن طولانی مشکل دارد.
• به نظر می رسد وقتی مستقیماً با او صحبت می شود گوش نمی دهد. به عنوان مثال، ذهن در جای دیگری به نظر می رسد، حتی در غیاب هرگونه حواس پرتی آشکار.
• بیشتر مواقع دستورالعمل‌ها را دنبال نمی‌کند و در انجام تکالیف مدرسه، کارهای روزمره یا وظایف در محل کار شکست می‌خورد. مثلاً کارها را شروع می‌کند اما به سرعت تمرکز خود را از دست می‌دهد و به راحتی منحرف می‌شود.
• در سازماندهی کارها و فعالیت ها مشکل دارد. در مدیریت کارهای متوالی، مرتب کردن وسایل، رعایت ضرب الاجل ها، مدیریت زمان و نظم مشکل دارد.
• از انجام کارهایی که نیاز به تلاش ذهنی مداوم دارند (مانند تکالیف مدرسه یا تکالیف خانه اجتناب می کند، دوست ندارد یا تمایلی ندارد.
• چیزهایی را که برای انجام وظایف یا فعالیت‌ها ضروری است گم می کند، مانند وسایل مدرسه، مداد، کتاب، ابزار، کیف پول.
• به راحتی توسط محرک های خارجی حواس او پرت می شود.
• انجام فعالیت‌های روزانه را فراموش می‌کند. مانند انجام تکالیف، پرداخت قبوض، قرار ملاقات ها، پاسخ به تماس ها.

بیش فعالی – تکانشگری

بیش فعالی یعنی حرکت بیش از حد که با محیط مناسب نیست و تکانشگری به معنای اعمال عجولانه که در لحظه بدون فکر اتفاق می افتند.

 فرد مبتلا به بیش فعالی – تکانشگری علائم زیر را از خود نشان می دهد :

• حرکت زیاد دست ها و پاهاو یا به ضریه زدن به چیزی، تکان خوردن روی صندلی
• در موقعیت‌هایی که انتظار می‌رود نشسته بماند، صندلی را ترک می‌کند. مثلاً، جای خود را در کلاس درس، در دفتر یا محل کار یا در موقعیت‌های دیگری که مستلزم ماندن در محل است، ترک می‌کند.
• در موقعیت های نامناسب است می دود یا از چیزی بالا می رود.
• نمی تواند بی سر و صدا بازی کند یا در فعالیت های اوقات فراغت شرکت کند.
• بیشتر اوقات «در حال حرکت» است، طوری رفتار می‌کند که گویی «با یک موتور هدایت می‌شود». نمی‌تواند برای مدت طولانی بی‌حرکت باشد و احساس ناراحتی می‌کند.
• اغلب بیش از حد صحبت می کند.
• غالباً قبل از تمام شدن سؤال، پاسخ آن را می دهد. جملات افراد را کامل می کند؛ نمی توان منتظر نوبت در مکالمه ماند.
• در انتظار نوبت خود ماندن برایش سخت است (مثلاً در هنگام انتظار در صف).
• صحبت‌های دیگران را قطع می‌کند یا در آن می پرد (در مکالمات، بازی‌ها یا فعالیت‌ها، ممکن است بدون اجازه از وسایل دیگران استفاده کند.

ترکیبی (اختلال کمبود توجه و بیش فعالی)

فرد مبتلا به اختلال کمبود توجه و بیش فعالی علائم زیر را از خود نشان می دهد :

• بی توجهی
• بی قراری
• عدم تمرکز
• مدیریت ضعیف زمان
• کنترل ضربه ضعیف
• احساسات اغراق آمیز
• تمرکز بیش از حد
• بیش فعالی
• اختلال در عملکرد اجرایی

چه چیزی باعث ADHD می شود؟

اختلال کمبود توجه و بیش فعالی ناشی از تربیت غلط، مصرف قند زیاد و بازی های ویدئویی نیست بلکه یک اختلال بیولوژیکی مربوط به مغز است.

علل ADHD تا حدودی نامشخص است. تحقیقات نشان می‌دهد که ژنتیک و وراثت نقش زیادی در تعیین اینکه چه کسی به ADHD مبتلا می‌شود، دارد. با این حال، پژوهشگران هنوز در حال بررسی هستند که آیا ژن‌های خاصی، به‌ویژه ژن‌هایی که به انتقال‌دهنده عصبی دوپامین مرتبط هستند، نقش مشخصی در ایجاد ADHD دارند یا خیر.

چندین عامل غیر ژنتیکی نیز با این اختلال مرتبط هستند، مانند وزن کم هنگام تولد، زایمان زودرس، قرار گرفتن در معرض سموم (الکل، سیگار، سرب و غیره) در دوران بارداری و استرس شدید مادر در دوران بارداری.

برخی پژوهش ها نشان می دهند که قرار گرفتن در معرض برخی مواد شیمیایی ممکن است خطر ابتلا به ADHD را در کودکان افزایش دهد.

اختلال کمبود توجه و بیش فعالی چگونه تشخیص داده می شود؟

هیچ آزمایش واحدی برای تشخیص این اختلال وجود ندارد. برای تشخیص، پزشک علائم را که فرد در شش ماه گذشته نشان داده‌ است، ارزیابی می‌کند. معاینه فیزیکی و بررسی سابقه پزشکی فرد به این دلیل انجام می شود تا هرگونه شرایط پزشکی یا روانپزشکی دیگری را که می توانند باعث علائم مشابه شوند رد و یا تأیید شود.

تشخیص ADHD در کودکان

تنها در صورتی که کودک حداقل 6 علامت از 9 علائمی که در بالا برای هر زیر گروه اختلال کمبود توجه و بیش فعالی عنوان شد را داشته باشد و علائم حداقل شش ماه ادامه داشته باشند، کودک ممکن است به ADHD مبتلا باشد.

اکثر کودکان مبتلا به ADHD در سال های ابتدایی مدرسه تشخیص داده می شوند زیرا علائم معمولاً عملکرد آنان در مدرسه را تحت تأثیر قرار می دهد یا فعالیت کلاس را مختل می کنند.

بسیاری از علائم ADHD می توانند رفتارهای معمول دوران کودکی باشند، بنابراین تشخیص اینکه آیا کودک علائم ADHD را نشان می دهد یا نه، می تواند دشوار باشد. کودکان مبتلا  به بیش فعالی- تکانشگری ممکن است در ابتدا به عنوان اختلال یا بد رفتاری دیده شوند، زیرا اغلب بیش از حد، تکانشی و بی حوصله هستند.

پسران بیش از دو برابر دختران در معرض تشخیص ابتلا به اختلال کمبود توجه و بیش فعالی قرار دارند و به همین دلیل است که به اشتباه ADHD را یک اختلال مردانه در نظر می گیرند. تشخیص این اختلال در بین پسران بیشتر است زیرا آنها در مقایسه با دختران علائم ظاهری بیشتری از بیش فعالی از خود نشان می دهند.

تشخیص ADHD در بزرگسالان

نوجوانان و بزرگسالان اگر حداقل 5  علامت را به طور مداوم داشته باشند احتمال دارد به ADHD مبتلا باشند.

ADHD درمان نشده در بزرگسالان می تواند بر بسیاری از جنبه های زندگی از جمله کار، روابط و سلامت روان آنان تأثیر منفی بگذارد. علائمی مانند مشکل در مدیریت زمان، بی حوصلگی، بی نظمی، فراموشی و نوسانات خلقی همگی می توانند برای فردی که به طور فعال برای مدیریت اختلال خود، اقدامی را انجام نمی دهد، مشکلاتی ایجاد کنند.

ADHD بزرگسالان به ندرت به تنهایی وجود دارد. تقریباً 60 تا 70 درصد بزرگسالان مبتلا به اختلال کمبود توجه و بیش فعالی دارای یک اختلال دیگر مانند اضطراب، اختلال خلقی یا سوء مصرف مواد هستند.

درمان ADHD

بهترین راهبردهای درمانی برای این اختلال، راهبردهای چندوجهی هستند – ترکیبی از چندین رویکرد متفاوت و مکمل که با هم برای کاهش علائم همکاری می کنند. ممکن است یک ترکیب ایده آل درمانی برای یک فرد شامل دارو، تغذیه، ورزش و رفتار درمانی باشد و برای دیگری، مصرف مکمل ها و ویتامین های ADHD، تمرین تمرکز حواس و گذراندن زمان بیشتری در طبیعت باشد.

دارو درمانی

برای کودکان بالای 6 سال یا بزرگسالان، دارو به احتمال زیاد بخش مهمی از برنامه درمانی است. یافتن داروی مناسب برای مدیریت علائم معمولاً شامل آزمون و خطا است که می تواند منجر به کاهش قابل توجه علائم شود.

دو نوع اصلی دارویی که برای درمان استفاده می شود، محرک ها و غیر محرک ها هستند.

داروهای محرک

بیشترین داروهای ADHD، محرک‌های سیستم عصبی مرکزی (CNS)، مانند ریتالین یا آدرال هستند. این داروها با افزایش مقدار مواد شیمیایی دوپامین و نوراپی نفرین در مغز به تمرکز کمک می کنند.

سه دسته از داروهای محرک وجود دارد:

• کوتاه اثر (چند بار در روز مصرف می شوند)
• عملکرد متوسط ​​(کمتر مصرف می شوند)
• طولانی مدت (یک عدد در روز مصرف می شود)

اگر محرک‌ها عوارض جانبی مشکل‌زا ایجاد کنند یا مؤثر نباشند، پزشک ممکن است یک داروی غیرمحرک مانند Strattera یا Intuniv را پیشنهاد کند.

داروهای غیر محرک

داروهای غیر محرک ADHD درمان های خط دوم یا خط سوم در نظر گرفته می شوند زیرا در مقایسه با داروهای محرک، فایده و اثرگذاری کمتری دارند.

 رفتار درمانی

درمانگران راه‌هایی را به والدین آموزش می‌دهند که رفتار فرزندشان را مدیریت کنند، از جمله تنظیم روال‌های روتین مشخص، تشویق مثبت و نحوه برخورد با رفتارهای نادرست. این تنها نوع درمانی است که برای کودکان خردسال توصیه می شود زیرا آنها هنوز قادر به کنترل رفتار خود بدون کمک والدین نیستند.

بازی/گفتگو درمانی برای کودکان بزرگتر و نوجوانان مفیدتر است. این روش فضایی را برای آنها فراهم می کند تا احساسات خود را بیان کنند و در مورد مشکلات شان صحبت کنند.

درمان های طبیعی برای ADHD

برخی از تغییرات در سبک زندگی می تواند به بهبود علائم کمک کند. اگر این تغییرات با رفتار درمانی و دارو ترکیب شوند می توانند بسیار مفید باشند.

تغذیه

• حفظ سطح قند خون ثابت از اهمیت ویژه ای برخوردار است. قند خون بالا و پایین می تواند بر انرژی، خلق و خو و توانایی تمرکز تأثیر بگذارد.
• مصرف غذاهای حاوی پروتئین و فیبر بالا و قند پایین.
• خوردن غذاهای کامل به جای غذاهای فرآوری شده و اجتناب از نوشیدنی های شیرین شده
• نوشیدن آب بیشتر. هیدراته ماندن بسیار مهم است، زیرا حتی دیهیدراتاسیون خفیف نیز می تواند بر خلق و خو و تمرکز تأثیر بگذارد.

ورزش

• فعالیت بدنی منظم هم برای بزرگسالان و هم برای کودکان مبتلا به ADHD کلیدی است. فعالیت بدنی مستمر و منظم به بهبود تمرکز، کاهش تکانشگری و بهبود خلق و خو کمک می کند.

خواب

• کمبود خواب می تواند علائم اختلال کمبود توجه و بیش فعالی را تشدید کند. کودکان به 9 تا 13 ساعت خواب، نوجوانان به 8 تا 10 ساعت خواب و بزرگسالان به 7 تا 9 ساعت خواب شبانه نیاز دارند.

مدیریت استرس

• استرس نیز علائم ADHD را تشدید می کند. هم بزرگسالان و هم کودکان می توانند از یوگا، مدیتیشن، تمرینات تنفسی و ذهن آگاهی برای کاهش سطح استرس استفاده کنند.

مصرف مکمل ها

• شواهدی وجود دارد که نشان می دهد امگا 3 موجود در روغن ماهی می تواند علائم ADHD را بهبود بخشد. اما مکمل ها به خوبی داروهای تجویزی عمل نمی کنند و مدت زیادی طول می کشد تا اثری داشته باشند.

چشم انداز ADHD

بدون درمان، اختلال کمبود توجه و بیش فعالی می تواند مقابله با چالش های زندگی روزمره را دشوار کند. کودکان ممکن است در یادگیری یا رشد مهارت های اجتماعی مشکل داشته باشند. بزرگسالان ممکن است مشکلاتی در روابط داشته و یا دچار اعتیاد شوند. این اختلال می تواند منجر به نوسانات خلقی، افسردگی، اعتماد به نفس پایین، اختلالات خوردن، ریسک پذیری و درگیری با اطرافیان شود.

اما بسیاری از افرادی که ADHD دارند با درمان مناسب زندگی شاد و کاملی دارند. مهم است که علائم خود یا فرزندتان را پیگیری کنید و به طور منظم به پزشک مراجعه کنید. گاهی اوقات، داروها و درمان هایی که زمانی مؤثر بوده اند، بی اثر می شوند و ممکن است لازم باشد برنامه درمانی خود را تغییر دهید. علائم برخی از افراد در اوایل بزرگسالی بهتر می شود و ممکن است دیگر نیازی به ادامه درمان نداشته باشند.