افکار مزاحم چیستند و چرا به ذهن ما خطور می کنند؟

 این افکار چه زمانی در ذهن ما ظاهر می شوند؟

افکار خاص می‌توانند به صورت تصادفی یا در پاسخ به موقعیتی که فرد در آن قرار دارد، ظاهر شوند. به عنوان مثال اگر والدین شخص بیمار شوند، ممکن است دائماً نگران مرگ آنها باشد.

تصاویر خاص صحنه‌هایی هستند که در ذهن نقش می‌بندند. مثلا اینکه کسی در بزرگراه راه را می‌بندد و وی به وضوح تصور می‌کند که با ضربه به ماشین فرد مزاحم، او را از جاده خارج میکند.

تمایلات نیز افکاری هستند که شخص را وادار می‌کنند کاری را انجام دهد که واقعاً نمی خواهد عملی کند. بعنوان مثال فردی که به دلیل تنفر از شغلش احساس می کند که مجبور است از محل کارش خارج شود و دیگر هرگز به آنجا برنگردد.

نکته مهم این است که هرچه بیشتر سعی کنید افکار مزاحم را نادیده بگیرید یا آن را از خود دور کنید، احتمال بیشتری وجود دارد که در ذهن شما باقی بمانند.

نمونه‌هایی از افکار مزاحم

این فکرهای مزاحم می توانند به شکل های مختلف ظاهر شوند در ادامه نمونه هایی از آنها آمده است:

• شک و تردید

شک و تردید رایج‌ترین دسته از افکار مزاحم است و شامل نگرانی مداوم در مورد روابط و وظایف است. مثلاً فرد نگران این است که درب ماشین را قفل کرده است یانه یا حرفی که زده باعث دلخوری شده یا نه.

• خجالت

نگرانی‌های مداوم در مورد انجام کاری در مقابل دیگران که باعث تحقیر وی شود مانند افتادن از پله‌ها، ریختن چیزی در محل کار یا خروج گاز معده در کلاس یوگا.

• آسیب رساندن به خود

این افکار مزاحم می‌توانند حتی اگر هرگز به خودکشی یا آسیب رساندن به خود فکر نکرده اید، ایجاد شوند. مثلاً در حین خرد کردن سبزی ناگهان تصور کنید که با چاقویی دست خود را به عمد ببرید یا هنگام عبور از پل عابر پیاده تصور کنید که خودتان را پایین بیندازید.

• آسیب رساندن به دیگران

افکار مزاحم خشونت‌آمیز می‌توانند عمیقاً ناراحت‌کننده و در تضاد با ارزش‌ها و نیات فرد باشند و او را به فکر کارهایی بیندازند که هرگز انجام نمی‌دهد، مانند سیلی زدن به یک غریبه یا قتل شخصی خاص.

آیا میدانید

نتایج مطالعه ای نشان داد که ۷۰ تا ۱۰۰ درصد از مادرانی که به تازگی صاحب فرزند شده اند، افکار مزاحمی در مورد اتفاق افتادن حادثه بدی برای نوزادشان دارند و نیمی از آنها تصور می‌کنند که خودشان باعث این آسیب می‌شوند.

• نگرانی‌های سلامتی

افکار مزاحم در مورد آلودگی می‌تواند باعث شود که حتی زمانی که احتمال خطر کم است، فرد در مورد میکروب ها، ویروس ها و بیماری ها و انتقال و ابتلا به آنها وسواس پیدا کند. به عنوان مثال با خود فکر می کند “اگر دکمه آسانسور را لمس کنم، ممکن است بیمار شوم” یا “وقتی فقط علائم سرماخوردگی را دارد، فکر کند اگر بیماری اش سرطان باشد چه باید بکند!”

• گفتگوی منفی با خود

نشخوار ذهنی منفی یا گفتگوی ذهنی منفی با خود یکی دیگر از نمونه های افکار مزاحمی است که معمولاً از پایین بودن عزت نفس ناشی می شوند و خود فرد نیز به نوعی در شکل گیری آنها نقش دارد. مثلاً شخصی که با خودش فکر میکند، “هیچکس او را دوست ندارد” یا “او یک بازنده است”

• افکار جنسی ناخواسته

این دسته از افکار مزاحم که اغلب بسیار ناراحت کننده هستند، می‌توانند باعث شوند که شخص به فعالیت‌های جنسی که تابو، خشونت‌آمیز، مضر یا به هر نحوی ناراحت کننده است، فکر کند. به دلیل نگرانی از قضاوت و انگ های اجتماعی که در این مورد خاص وجود دارد، برای بیشتر افراد بازگو کردن این دسته از فکرهای مزاحم با دیگران و حتی مشاور، دشوار است.

• خاطرات آسیب‌زا

اگر شخصی در گذشته یک رویداد آسیب‌زا مانند تصادف، اعزام به خدمت، تجاوز جنسی یا بلایای طبیعی را تجربه کرده‌ باشد، افکار مزاحم ممکن است به صورت فلش‌بک (بازگشت به گذشته)، خاطرات یا جرقه‌های کوچک افکار یا تصاویر ذهنی ظاهر شوند. اینگونه افکار در افرادی که دچار اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) هستند، شایع است.

• گناه و بی‌اخلاقی

گاهی افکار مزاحم از باورهای فرهنگی و مذهبی نشأت میگیرند، مثلاً ترس مداوم از عدم رضایت خدا و یا انجام کاری خلاف باورهای مذهبی و یا فرهنگی.

چه چیزی باعث افکار مزاحم می‌شود؟

از آنجا که این افکار اغلب بسیار غافلگیرکننده و ناراحت‌کننده هستند، ممکن است فکر کنید که باید دلیلی برای آنها وجود داشته باشد؛ اما همیشه اینطور نیست. گاهی اوقات، این فکرها کاملاً تصادفی هستند و از هیچ اتفاق یا پیشینه ای سرچشمه نمی گیرند. اما گاهی نیز ممکن است از شرایط جسمی و روانی فرد ناشی شوند از جمله:

• استرس

رویدادهای مخرب مانند استرس کاری، جدایی یا نقل مکان می‌توانند شما را برای هجوم افکار مزاحم آماده کنند. به گفته روانشناسان افرادی که عوامل استرس‌زای مختلفی در زندگی خود دارند بیشتر مستعد گیر افتادن در این افکار هستند.

• اضطراب

اضطراب می‌تواند توانایی تنظیم احساسات را سخت کند. اضطراب یک احساس چسبنده است و اگر اتفاقی یا چیزی باعث مضطرب شدن شما شود، موضوعات دیگر راحت تر می توانند باعث اضطراب شما شوند.

• اختلال وسواس فکری عملی (OCD)

OCD تا حدودی با وسواس ذهنی مشخص می‌شود که افکار ناخواسته و مزاحمی هستند که ماندگار و تکراری اند.

• سایر شرایط سلامت روان

اختلال اضطراب فراگیر، ADHD، اختلال افسردگی شدید و اختلالات خوردن نیز با داشتن افکار مزاحم، مرتبط هستند. داشتن مشکلات سلامت روان، مدیریت افکار مزاحم را دشوارتر میکند زیرا منابع ذهنی و عاطفی ما محدود هستند.

• کمبود خواب

هرچه کمتر بخوابید، احتمال بیشتری وجود دارد که افکار مزاحم را تجربه کنید. احتمالاً به این دلیل که کمبود خواب باعث می شود از نظر ذهنی، بیش از حد تخلیه شوید و نتوانید منطقی فکر کنید و روی کار خود متمرکز بمانید.

• عدم تعادل هورمونی

تغییر سطح استروژن و پروژسترون می‌تواند باعث مشکلاتی مانند اختلالات خواب و تغییرات خلقی شود. برخی زنان در طول تخمک‌گذاری، قاعدگی، بارداری، قبل از یائسگی و یائسگی، افکار مزاحم بیشتری را تجربه می کنند.

آیا داشتن فکرهای مزاحم طبیعی است؟

داشتن این افکار چیز غیر طبیعی نیست. در یک نظرسنجی، 94 % از شرکت کنندگان اعلام کردند که در سه ماهه گذشته حداقل یک فکر مزاحم داشته اند. به یاد داشته باشید که این افکار بازتاب دهنده شخصیت یا ارزش های شما نیستند و نباید در مورد آنها احساس شرمندگی یا گناه بکنید.

یکی از ویژگی‌های بارز افکار مزاحم این است که ناخواسته هستند و به این معنی نیست که می‌خواهید بر اساس آنها عمل کنید.

خوشبختانه، روش هایی وجود دارد که می‌توانید با استفاده از آنها این افکار ناخواسته را کنترل و حتی متوقف کنید مانند ذهن آگاهی و تکنیک‌های زمینی، همراه با روان‌درمانی.

شما نمی‌توانید هیچ چیزی را که منجر به لحظه‌ای شده که این فکر مزاحم به سراغتان آمده را تغییر دهید. اما می‌توانید به آن واکنش متفاوتی نشان دهید تا بیشتر از آنچه که هست، به یک مشکل تبدیل نشود. فقط کافی است راهکارهای مناسب را برای کمک به خودتان برای کنار آمدن با این موضوع پیدا کنید و آنها را به کار ببندید.