پیری مغز چیست و چگونه می توان روند پیر شدن آن را کُند کرد؟

کُند کردن پیری مغز یا توقف کامل آن، بی شک اکسیر نهایی برای رسیدن به جوانی ابدی خواهد بود. مغز انسان یک شاهکار مهندسی خیره کننده است که تقریبا 1.5 کیلو وزن دارد با حدود 100 میلیارد نورون که از طریق تریلیون ها سیناپس به هم متصل شده اند! نورون ها سلول های عصبی هستند که باعث عبور جریان الکتریکی متناوب در مغز می شوند. سیناپس به محل اتصال دو نورون گفته می شود که پیام عصبی در این نقطه منتقل می شود.

در طول زندگی ما، مغز بیش از هر قسمت دیگری از بدن تغییر می کند. از لحظه ای که مغز در هفته سوم بارداری شروع به رشد می کند تا دوران پیری، ساختارها و عملکردهای پیچیده آن در حال تغییر است، شبکه ها و مسیرهای جدید ساخته شده و از بین می روند.

در طول چند سال اول زندگی، مغز در هر ثانیه بیش از 1 میلیون اتصال عصبی جدید ایجاد می کند. اندازه مغز تا دوره پیش دبستانی چهار برابر می شود و تا سن 6 سالگی به حدود 90 درصد اندازه مغز بزرگسالان می رسد.

لوب های پیشانی، ناحیه ای از مغز هستند که مسئول عملکردهای اجرایی مانند برنامه ریزی، حافظه کاری و کنترل تکانه هستند. این قسمتها آخرین نواحی مغز هستند که بالغ می شوند و ممکن است تا حدود 35 سالگی رشد آنها کامل نشود.

تغییرات حافظه ناشی از پیری

تغییرات رایج حافظه ناشی از فرآیند طبیعی پیری عبارتند از:

• مشکل در یادگیری چیزهای جدید: در این دوران تخصیص اطلاعات جدید به حافظه ممکن است بیشتر طول بکشد و دشوارتر شود.
• انجام چند کار به صورت همزمان (چندوظیفه ای): کُند شدن پردازش می تواند برنامه ریزی و انجام کارهای موازی (همزمان) را دشوارتر کند.
• یادآوری اسامی و اعداد: حافظه استراتژیک، که مسئول به خاطر سپردن اسامی و اعداد است، از 20 سالگی شروع به کاهش می کند.
• به خاطر سپردن قرارها: بدون سرنخ‌هایی برای یادآوری اطلاعات، مغز ممکن است قرار ملاقات‌ها را در «بایگانی» قرار دهد و به آن‌ها دسترسی نداشته باشد، مگر اینکه چیزی حافظه فرد را تحریک کند.

اگرچه برخی از مطالعات نشان می دهد که یک سوم از سالمندان با حافظه بیانی مشکل دارند اما مطالعات دیگری نشان می دهد که تنها یک پنجم افراد 70 ساله این مشکل را دارند. حافظه بیانی مربوط به خاطرات و رویدادهای حقیقی است که مغز ذخیره کرده و می تواند آنها را بازیابی کند.

روند طبیعی پیری مغز

با بالا رفتن سن، توانایی سیستم های بدن از جمله مغز به تدریج کاهش می یابد. اگرچه اغلب ما در دهه 20 زندگی نیز دچار مشکل حافظه می شویم و برخی چیزها را فراموش می کنیم اما این لغزش های ذهنی با افزایش سن، بیشتر می شوند.

طبیعی است که با بالا رفتن سن، فراموشی و سایر مشکلات ذهنی بیشتر باعث نگرانی شود چرا که ممکن است علائم اولیه بیماری آلزایمر باشد. با این حال آلزایمر و سایر اشکال زوال عقل، بخش اجتناب ناپذیری از پیری مغز نیستند، بنابراین رسیدن به دوران سالمندی به معنای ابتلای حتمی به این مشکلات نیست.

تغییرات کلی که محققان فکر می کنند در طول فرآیند پیری مغز رخ می دهد عبارتند از:

کوچک شدن توده مغزی: کوچک شدن در لوب فرونتال و هیپوکامپ، که نواحی درگیر در عملکرد شناختی بالاتر و رمزگذاری خاطرات جدید هستند، از حدود سن 60 یا 70 سالگی شروع می شود.

تغییر تراکم قشر مغز: این یعنی سطح برآمدگی بیرونی مغز به دلیل کاهش اتصالات سیناپسی نازک می شود. ارتباطات کمتر ممکن است باعث کُندتر شدن پردازش شناختی شود.

ماده سفید: ماده سفید از رشته های عصبی میلین دار تشکیل شده است که در مجاری قرار گرفته و سیگنال های عصبی را بین سلول های مغز جا به جا می کنند. محققان تصور می کنند که تعداد میلین با افزایش سن کاهش می یابد و در نتیجه پردازش اطلاعات در مغز کُندتر و عملکرد شناختی کاهش می یابد.

سیستم های انتقال دهنده عصبی: محققان می گویند با بالا رفتن سن، مغز پیام رسان های شیمیایی کمتری تولید می کند. کاهش پیام رسان های شیمیایی نظیر دوپامین، استیل کولین، سروتونین و نوراپی باعث ضعف عملکرد شناختی، حافظه و افزایش احساس افسردگی می شوند.

با وجود همه پیشرفت ها، دانشمندان همچنان در حال گردآوری بخش‌هایی از پازل غول‌پیکر تحقیقات مغزی هستند تا مشخص کنند که چگونه مغز به طور شگفت انگیزی در طول زمان تغییر می‌کند.

اکتشافات اخیر در مورد پیری مغز

مطالعات متعددی بر روی مغز برای حل معمای پیری مغز در حال انجام است و دانشمندان در حال اکتشافات جدیدی هستند. در ادامه دو مورد از این اکتشافات با جزئیات بیشتری تشریح شده است.

• سلول های بنیادی

در سال 2017، محققان کالج پزشکی آلبرت انیشتین در شهر نیویورک، در یک مطالعه بر روی موش ها، دریافتند که سلول‌های بنیادی در هیپوتالاموس مغز، احتمالاً سرعت پیری در بدن را کنترل می‌کنند.

دکتر دونگ‌شنگ کای، پروفسور فارماکولوژی مولکولی، می‌گوید: «تحقیقات ما نشان می‌دهد که تعداد سلول‌های بنیادی عصبی هیپوتالاموس به طور طبیعی در طول زندگی موش ها کاهش می‌یابد و کاهش یافتن آنها، فرآیند پیری را تسریع می‌کند».

آنها دریافتند که اثرات کاهش سلول های بنیادی هیپوتالاموس غیرقابل برگشت نیست. آنها مشاهده کردند که با پر کردن مجدد سلول‌های بنیادی یا مولکول‌هایی که این سلول ها تولید می‌کنند، می‌توان جنبه‌های مختلف پیری را در بدن کاهش داد و حتی آن را معکوس کرد.

تزریق سلول های بنیادی هیپوتالاموس به مغز موش های معمولی پیر و میانسال که سلول های بنیادی آنها از بین رفته بود، روند پیری را کُند و یا حتی معکوس کرد. محققان می گویند که این اولین گام به سمت کُند کردن روند پیری و درمان بالقوه بیماری های ناشی از افزایش سن است.

• سوپر ایجرها (SuperAgers)

تحقیقات نشان میدهد که حافظه گروهی از افراد بالای 80 سال، ده ها سال جوانتر از هم سالانشان است. دانشمندان به این گروه از افراد سوپر ایجرها (SuperAgers) می گویند.

دانشمندان دانشکده پزشکی فاینبرگ دانشگاه نورث وسترن در شیکاگو، سوپر ایجرها را با یک گروه از افراد هم سن شان مقایسه کردند. آنها دریافتند که مغز سوپر ایجرها با سرعت کمتری نسبت به همسالان آنها کوچک می شود و همین امر مانعِ از دست دادن حافظه ناشی از بالا رفتن سن با همان سرعتی که در سایر همسالانشان رخ میدهد، می شود. این موضوع بار دیگر نشان داد که زوال شناختی مرتبط با سن اجتناب ناپذیر نیست.

محققان امیدوارند با مطالعه مغز سوپر ایجرها، عوامل بیولوژیکی را کشف کنند که ممکن است به حفظ توانایی حافظه در سنین بالا کمک کند.

عواملی که پیری مغز را کُند می کنند

محققان چندین عامل را کشف کرده اند که پیری مغز را سرعت می بخشند. به عنوان مثال چاقی در میانسالی می تواند پیری مغز را حدود 10 سال تسریع کند. همچنین مصرف انواع قند و رژیم های غذایی سودا، باعث ضعیف شدن مغز می شوند.

شواهد فزاینده ای نشان میدهد، افرادی که کمتر دچار کاهش عملکرد شناختی و حافظه می شوند، عادات و سبک زندگی خاصی دارند از جمله:

• انجام فعالیت بدنی منظم
• دنبال کردن فعالیت های محرک فکری
• فعالیت های اجتماعی
• مدیریت استرس
• پیروی از یک رژیم غذایی سالم
• خوب خوابیدن

بر همین اساس تحقیقات اخیر روش هایی را نشان می دهد که به افراد کمک می کند به طور فعال مسئولیت سلامت خود را بر عهده بگیرند و سرعت پیری مغزشان را کاهش دهند.

توصیه ها دانشمندان برای بهبود سلامت مغز و کُند کردن روند پیری مغز:

1. ورزش کردن

یکی از مداخلاتی که بارها و بارها برای جلوگیری از زوال ذهنی مرتبط با افزایش سن توصیه شده است، فعالیت بدنی است.

انجام ترکیبی از تمرینات هوازی و مقاومتی با شدت متوسط ​​حداقل به مدت 45 دقیقه در هر جلسه در تعداد بیشتری از روزهای هفته می تواند به طور قابل توجهی قدرت مغز را در افراد 50 سال به بالا تقویت کند.

تحقیقاتی که توسط دانشگاه میامی در فلوریدا انجام شد نشان داد که افراد بالای 50 سال که تمرینات ورزشی کمی انجام می‌دهند، در مقایسه با افرادی که به طور منظم و با شدت متوسط یا زیاد ورزش می کنند، 2 برابر بیشتر دچار کاهش حافظه و مهارت‌های فکری می شوند.

آیا میدانید

فعالیت بدنی پیری مغز را تا 10 سال کُندتر میکند. یعنی مغز یک فرد 60 ساله که به طور مرتب ورزش می کند در مقایسه با هم سالان خود، 10 سال جوانتر است.

2. رقصیدن

رقصیدن اثرات ضد پیری بر روی مغز افراد مسن دارد. مطالعه‌ای توسط مرکز بیماری‌های عصبی در ماگدبورگ آلمان نشان داد، اگرچه ورزش منظم می‌تواند نشانه‌های پیری مغز را معکوس کند، اما سالمندانی که می رقصند در مقایسه با سالمندانی که فقط ورزش می کنند، مغزشان با سرعت کمتری پیر می شود.

3. نواختن ساز

محققان کاندایی نشان دادند که چرا نواختن یک آلت موسیقی می تواند از زوال شناختی در افراد مسن جلوگیری کند و مهارت های شنیداری آنها را حفظ کند.

محققان دریافتند که یادگیری به صدا در آوردن آلات موسیقی، امواج مغز را به گونه ای تغییر می دهد که مهارت های شنیداری و شنوایی فرد را تقویت می کند. تغییر در فعالیت مغز نشان می دهد که مغز برای جبران بیماری یا آسیب هایی که ممکن است از توانایی فرد در انجام نواختن جلوگیری کند، خود را دوباره سیم کشی می کند (اتصالات جدید برقرار می کند).

دکتر برنهارد راس، دانشمند ارشد مؤسسه تحقیقاتی روتمن بایکرست، می‌گوید: «این فرضیه وجود دارد که چون اجرای موسیقی به همکاری و هماهنگی بسیاری از سیستم‌های مغزی مانند سیستم‌های شنوایی، حرکتی و ادراک نیاز دارد، می تواند از زوال شناختی در افراد مسن پیشگیری کند».

4. پیروی از یک رژیم غذایی سالم

یکی از اجزای کلیدی سلامت مغز رعایت رژیم غذایی سالم است. در سال 2018، محققان دریافتند که وجود اسیدهای چرب امگا 3 و امگا 6 در خون با فرآیند پیری طبیعی و سالم مغز مرتبط هستند.

مطالعه دیگری نیز نشان داد که پیروی از رژیم مدیترانه ای و رژیم مایند (MIND) می تواند خطر ابتلا به مشکلات حافظه ناشی از سن را کاهش دهد.

تحقیقات انجام شده توسط دانشگاه ایلینوی نیز نشان می دهد که افراد میانسالی که سطح لوتئین آنها بالاتر است، پاسخ های عصبی مشابه افراد جوانتر از خود دارند. لوتئین یک ماده مغذی است که در سبزیجات برگ سبز مانند کلم پیچ و اسفناج و همچنین تخم مرغ و آووکادو وجود دارد.

خلاصه

در بسیاری از کشورها از جمله ایران تعداد بزرگسالان بالای 65 سال در سال های آینده رو به افزایش است. در ایالات متحده تعداد سالمندان در 40 سال آینده بیش از دو برابر خواهد شد و از 40.2 میلیون نفر در سال 2010 به 88.5 میلیون نفر تا سال 2050 خواهد رسید.

با توجه پیر شدن جمعیت، درک تغییرات شناختی که با پیری همراه است، اهمیت فزاینده ای پیدا می کند. اگرچه هنوز سؤالات زیادی در مورد پیری مغز باقی مانده است، اما تحقیقات در روشن کردن آنچه برای عملکردهای شناختی و حافظه ما در طول زندگی رخ میدهد، رو به پیشرفت است.

در حال حاضر داشتن فعالیت بدنی منظم، نواختن و یادگیری موسیقی، رقصیدن، خواب کافی و پیروی از رژیم غذایی سالم، روش هایی هستند که برای کُند کردن روند پیری و حفظ توانایی های ذهنی و عملکرد شناختی توصیه می شوند. با این وجود، تحقیقات جدید نشان میدهد که یافتن روش های درمانی جدید برای توقف فرآیند پیری مغز و حتی معکوس کردن آن دور از انتظار نخواهد بود.